Trong một quan hệ nghĩa vụ, các bên tham gia là người trực tiếp thực hiện nghĩa vụ và trực tiếp hưởng quyền theo nội dung của quan hệ đấy trong suốt quá trình kể từ khi quan hệ nghĩa vụ được xác lập cho đến khi chấm dứt. Tuy nhiên, trên thực tế rất nhiều trường hợp chuyển giao nghĩa vụ hay hoãn thực hiện nghĩa vụ...
Mục lục bài viết
1. Hoãn thực hiện nghĩa vụ là gì?
Tại Điều 354 Bộ luật dân sự 2015 quy định về hoãn thực hiện nghĩa vụ, theo đó: hoãn thực hiện nghĩa vụ được hiểu là khi không thể thực hiện được nghĩa vụ đúng thời hạn đã thỏa thuận thì bên thực hiện nghĩa vụ phải thông báo cho bên có quyền biết và đề nghị được hoãn thực hiện nghĩa vụ.
Trường hợp nếu không thông báo cho bên có quyền thì bên có nghĩa vụ phải bồi thường thiệt hại phát sinh, trừ trường hợp có thỏa thuận khác hoặc do nguyên nhân khách quan không thể thông báo.
Hoãn thực hiện nghĩa vụ tên tiếng Anh là: “Postponement of obligations”.
Theo quy định tại Điều 411 Bộ luật dân sự 2015 có quy định về quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ, cụ thể:
” Điều 411. Quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ
1. Bên phải thực hiện nghĩa vụ trước có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ, nếu khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên kia đã bị giảm sút nghiêm trọng đến mức không thể thực hiện được nghĩa vụ như đã cam kết cho đến khi bên kia có khả năng thực hiện được nghĩa vụ hoặc có biện pháp bảo đảm thực hiện nghĩa vụ.
2. Bên phải thực hiện nghĩa vụ sau có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ đến hạn nếu bên thực hiện nghĩa vụ trước chưa thực hiện nghĩa vụ của mình khi đến hạn.”
Theo đó, trong hợp đồng song vụ bên phải thực hiện nghĩa vụ trước và bên phải thực hiện nghĩa vụ sau đều có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ. Bên phải thực hiện nghĩa vụ trước hoãn thực hiện nghĩa vụ nếu khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên kia đã bị giảm sút nghiêm trọng đến mức không thể thực hiện nghĩa vụ như đã cam kết cho đến khi bên kia có khả năng thực hiện được nghĩa vụ hoặc có biện pháp đảm bảo thực hiện nghĩa vụ. Nghĩa vụ được bảo đảm là quan hệ nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ phải bảo đảm bằng tài sản của mình… bao gồm nghĩa vụ chuyển giao vật; chuyển giao quyền, nghĩa vụ trả tiền hoặc giấy tờ có giá, nghĩa vụ thực hiện công việc khác.
Nghĩa vụ được bảo đảm là nghĩa vụ được xác lập trước khi giao dịch bảo đảm được cam kết. Nếu các bên không có thỏa thuận thì nghĩa vụ được bảo đảm là toàn bộ nghĩa vụ, kể cả tiền lãi và bồi thường thiệt hại. Chẳng hạn, sau khi giao kết hợp đồng vay tài sản, các bên xác lập với nhau về biện pháp thế chấp tài sản để đảm bảo nghĩa vụ trả nợ theo hợp đồng đó thì nghĩa vụ được đảm bảo bao gồm: vốn gốc, tiền lãi, bồi thường thiệt hại ( nếu có).
Ngoài ra, các bên có thể thỏa thuận bề biện pháp đảm bảo để thực hiện nghĩa vụ trong tương lai. Đó là nghĩa vụ phát sinh sau khi giao dịch đảm bảo được giao kết.
Bên phải thực hiện nghĩa vụ sau cũng có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ đến hạn nếu bên thực hiện nghĩa vụ trước chưa thực hiện nghĩa vụ của mình khi đến hạn.
Thông thường, việc hoãn thực hiện nghĩa vụ phụ thuộc vào bên có quyền có chấp nhận hay không. Tuy nhiên, theo khoản 1 Điều 411 Bộ luật dân sự 2015, việc hoãn thực hiện nghĩa vụ dân sự lại là quyền của bên có nghĩa vụ, tức là việc hoãn thực hiện nghĩa vụ do pháp luật quy định chứ không phụ thuộc vào ý chí của bên có quyền. Khả năng thực hiện nghĩa vụ của bên có nghĩa vụ sẽ được xác định vào thời điểm thực hiện nghĩa vụ. Do đó, bên phải thực hiện nghĩa vụ trước chỉ có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ nếu đã biết chắc chắn rằng bên phải thực hiện nghĩa vụ sau không thể thực hiện được nghĩa vụ như đã cam kết do khả năng thực hiện nghĩa vụ của họ bị giảm sút nghiêm trọng.
Cũng giống như khoản 1 Điều này, đối với khoản 2 thì việc hoãn thực hiện nghĩa vụ trong hợp đồng song vụ cũng được coi là quyền của bên có nghĩa vụ và nó không phụ thuộc vào ý chí của bên có quyền. Xét về nguyên tắc thì bên nào phải thực hiện nghĩa vụ trước thì phải thực hiện đúng thời hạn. Nếu vi phạm về thời hạn thì phải chịu trách nhiệm dân sự và bên phải thực hiện nghĩa vụ sau khi đến thời hạn cũng phải thực hiện’nghĩa vụ và phải chịu trách nhiệm về việc chậm thực hiện nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên, pháp luật quy định cho người thực hiện nghĩa vụ sau có quyền hoãn thực hiện nghĩa vụ nếu bên có nghĩa vụ thực hiện trước không thực hiện đúng thời hạn. Trường hợp này bên phải thực hiện nghĩa vụ sau chưa thực hiện nghĩa vụ không bị coi là vi phạm nghĩa vụ.
2.2. Nội dung thực hiện nghĩa vụ:
Thực hiện đúng địa điểm.
Việc xác định địa điểm thực hiện nghĩa vụ quan trọng đối với các bên vù nó là cơ sở để xác định ai là người phải chịu chi phí vận chuyển cũng như ai là người phải chịu chi phí tăng lên do việc thay đổi nơi cư trú hoặc trụ sở của bên có quyền. Trong trường hợp các bên không có thỏa thuận về thời điểm thực hiện nghĩa vụ thì theo quy định của pháp luật, người có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vị tại nơi có bất động sản nếu đối tượng của nghĩa vụ là bất động sản; hoặc tại nơi cư trú hay trụ sở của người có quyền nếu đối tượng của nghĩa vụ dân sự không phải là bất động sản.
Thực hiện nghĩa vụ đúng thời hạn
Thời hạn thực hiện nghĩa vụ là một thời điểm hay một khoảng thời gian nhất định mà trong thời điểm hoặc khoảng thời gian đó người có nghĩa vụ phải hoàn thành nghĩa vụ của mình nhằm thỏa mãn lợi ích của bên có quyền.
Thời hạn thực hiện nghĩa vụ có ý nghĩa quan trọng. Trong rất nhiều trường hợp, hợp đồng dân sự chỉ đáp ứng được quyền lợi cho các bên nếu nó được người có nghĩa vụ thực hiện đúng thời hạn. Đồng thời, thời hạn thực hiện nghĩa vụ còn là mốc thời gian để xác định thời hạn khởi kiện của các bên khi có tranh chấp về việc thực hiện nghĩa vụ. Ngoài ra, thông qua thời hạn thực hiện nghĩa vụ để xem xét hành vi vi phạm và xác định trách nhiệm dân sự đối với người vi phạm nghĩa vụ.
Thực hiện đúng đối tượng
Thực hiện đúng đối tượng là thực hiện nghĩa vụ đúng với những công việc mà các bên đã thỏa thuận hoặc pháp luật đã quy định. Đối tượng của nghĩa vụ bao gồm nhiều loại khác nhau nên cần phải dựa vào từng loại đối tượng cụ thể để xác định người có nghĩa vụ đã thực hiện đúng đối tượng hay chưa. Khi đối tượng của nghĩa vụ là một vật thì người có nghĩa đối vụ giao vật chỉ được coi là thực hiện đúng đôi tượng trong những trường hợp sau đây:
– Đối tượng là vật đặc định mà người có nghĩa vụ đã giao giáo đúng vật và đúng với tình trạng của vật như hai bên đã xác định. Đối tượng là vật cùng loại và các bên chưa thỏa thuận về chất lượng nhưng người có nghĩa vụ đã giao vật đó đúng với chất lượng trung bình và đủ về số lượng, trọng lượng, khối lượng như đã được xác định.
– Đối tượng là vật đồng bộ, cùng chủng loại mà bên có nghĩa vụ đã giao vật đó đồng bộ, đúng chủng loại như đã được xác định. Khi đối tượng của nghĩa vụ là một công việc phải làm hoặc một công việc không được làm mà người có nghĩa vụ đã làm hoặc không làm công việc đó theo đúng cam kết của các bên mới được coi là thực hiện đúng đối tượng.
Thực hiện nghĩa vụ đúng phương thức
Phương thức thực hiện nghĩa vụ là những cách thức, biện pháp mà thông qua đó người có nghĩa vụ tiến hành các hành vi của mình nhằm đáp ứng quyền lợi cho người có quyền. Việc thực hiện nghĩa vụ phải tuân theo cách thức do các bên tự thỏa thuận. Thông thường, các bên tự xác định với nhau về nghĩa vụ được thực hiện như thế nào, bằng cách nào, bằng một lần hay nhiều lần, theo một thời hạn cụ thể hay theo định kì, người có nghĩa vụ trực tiếp thực hiện công việc hay được thông qua người thứ ba, phải thực hiện đúng nghĩa vụ đã xác định hay được thực hiện một nghĩa vụ khác để thay thế v.v.. Trong những trường hợp các bên không có thỏa thuận thì việc thực hiện nghĩa vụ phải theo phương thức do pháp luật quy định.
Thực hiện nghĩa vụ thông qua người thứ ba
Điều 283 BLDS năm 2015 quy định: “Khi được bên có quyền đồng ý, bên có nghĩa vụ có thể uỷ quyền cho người thứ ba thay mình thực hiện nghĩa vụ dân sự nhưng vẫn phải chịu trách nhiệm với bên có quyền, nếu người thứ ba không thực hiện hoặc thực hiện không đúng nghĩa vụ Theo điều luật này thì bên có nghĩa vụ chỉ được thực hiện nghĩa vụ thông qua người thứ ba nếu có sự đồng ý của bên có quyền. Quy định này chỉ mang tính nguyên tắc chung. Trong thực tế, việc có thể thực hiện nghĩa vụ thông qua người thứ ba hay không và khi thực hiện nghĩa vụ thông qua người chứ ba có cần sự đồng ý của bên có quyền hay không hoàn toàn phụ thuộc vào đối tượng của nghĩa vụ là gì.
Thực hiện nghĩa vụ có điều kiện
Nghĩa vụ có điều kiện là nghĩa vụ mà trong đó các bên đã thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định về các sự kiện là điều kiện thực hiện nghĩa vụ, theo đó bên có nghĩa vụ chỉ phải thực hiện nghĩa vụ khi sự kiện đó đã phát sinh. Thông thường, trong các quan hệ nghĩa vụ thì bên có nghĩa vụ phải thực hiện nghĩa vụ khi đến thời hạn. Tuy nhiên, trong những trường hợp nghĩa vụ được hình thành từ các thỏa thuận có tính chất “may rủi” thì bên có nghĩa vụ có phải thực nghĩa vụ hay không hoàn toàn phụ thuộc vào sự “may rủi” đó. Chẳng hạn, bên phát hành xổ số chỉ phải thực hiện nghĩa vụ trả tiền thưởng khi bên mua xổ số đã trúng giải, bên bảo hiểm chi phải thực hiện nghĩa vụ trả tiền bảo hiểm khi sự kiện bảo hiểm đã xảy ra. Trong những trường hợp trên thì sự kiện “trúng giải” của người mua xổ số, sự kiện bảo hiểm” là các điều kiện thực hiện nghĩa vụ.
Thực hiện nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn
Nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn là nghĩa vụ mà đối tượng là một trong nhiều tài sản hoặc công việc khác nhau và hên có nghĩa vụ có thể tùy ý lựa chọn để thực hiện nghĩa vụ. Chẳng hạn, trong thuê khoán tài sản, bên thuê khoán có thể trả phí thuê khoán tài sản bằng hiện vật hoặc bằng tiền. Trừ trường hợp các bên có thỏa thuận hoặc pháp luật có quy định khác. Khi thực hiện nghĩa vụ, bên có nghĩa vụ phải thông báo cho bên có quyền biết về việc tài sản hoặc công việc được lựa chọn để thực hiện nghĩa vụ. Trong trường hợp chỉ còn một tài sản hoặc một công việc thì bên có nghĩa vụ phải giao tài sản đó hoặc thực hiện công việc đó.
Thực hiện nghĩa vụ thay thế
Điều 286 BLDS năm 2015 đã định nghĩa: “Nghĩa vụ dân sự thay thế được là nghĩa vụ mà bên có nghĩa vụ không thực hiện được nghĩa vụ ban đầu thì có thể thực hiện một nghĩa vụ khác đã được bên có quyền chấp nhận để thay thế nghĩa vụ dân sự đó”. Như vậy, khác với nghĩa vụ có đối tượng tùy ý lựa chọn, người có nghĩa vụ chỉ được thay thế nghĩa vụ khi được bên có quyền chấp nhận, Theo đó, một nghĩa vụ này được thay thế bằng một nghĩa vụ khác. Chẳng hạn, thay nghĩa vụ trả tiền bằng nghĩa vụ thực hiện một công việc.
Thực hiện nghĩa vụ liên đới
Khi nghĩa vụ được xác định là nghĩa vụ liên đới và có nhiều người có nghĩa vụ thì những người đó được gọi là người có nghĩa vụ liên đới. Vì vậy, người có quyền có thể yêu cầu bất cứ ai trong số họ phải thực hiện toàn bộ nghĩa vụ. Nếu u một trong số những người có nghĩa vụ thực hiện phần nghĩa vụ của họ mà những người khác chưa thực hiện thì quan hệ nghĩa vụ giữa người đã thực hiện với người có quyền vẫn chưa được coi là chấm dứt. Nghĩa là, người có nghĩa vụ không những phải thực hiện phần của mình mà còn phải thực hiện thay cho người có nghĩa vụ khác khi người đó không có khả năng thực hiện nghĩa vụ.
Nếu một người đã thực hiện toàn bộ nghĩa vụ thì quan hệ nghĩa vụ dân sự liên đới giữa những người có nghĩa vụ (kê cả những người chưa thực hiện) với người có quyền được chấm dứt. Đồng thời, sẽ phát sinh một nghĩa vụ hoàn lại, trong đó người đã thực hiện nghĩa vụ có quyền yêu cầu người chưa thực hiện nghĩa vụ phải thanh toán phần nghĩa vụ mà người này đã thực hiện thay cho họ. Nếu người có quyền đã chỉ định một trong số những người có nghĩa vụ thực hiện toàn bộ nội dung của nghĩa vụ mà sau đó lại miễn việc thực hiện cho người đó thì nghĩa vụ dân sự được chấm dứt toàn bộ.
Thực hiện nghĩa vụ theo phần
Trong các quan hệ nghĩa vụ mà đối tượng của nghĩa vụ là vật chia được thì bên có nghĩa vụ có thể thực hiện nghĩa vụ giao vật đó theo từng phần, thành nhiều lần khác nhau miễn là việc giao vật phải hoàn thành đúng thời hạn đã thỏa thuận, trừ trường hợp có thỏa thuận khác.
Thực hiện nghĩa vụ không phân chia được theo phần
Trong các quan hệ nghĩa vụ mà đối tượng của nghĩa vụ là vật không chia được thì bên có nghĩa vụ phải giao vật đó vào cùng một lúc. Chẳng hạn, nếu đối tượng của nghĩa vụ là một dây chuyển sản xuất, bên bán có thể vận chuyển đến địa điểm giao vật bằng nhiều chuyến nhưng chi được coi là đã thực hiện xong nghĩa vụ giao vật khi khi đã lắp ráp vật đó thành một chinh thể có thể hoạt động được. Trong các nghĩa vụ có đối tượng là công việc mà công việc đó không thể tách ra để thực hiện theo phân thì bên có nghĩa vụ phải thực hiện phải được thực hiện cùng một lúc.
