Một trong những nữ thi sĩ nổi tiếng của nền văn học Việt Nam là Xuân Quỳnh. Bài thơ Tiếng gà trưa của chị đã khơi gợi những tình cảm rất gần gũi trong cuộc sống: tình bà cháu, tình yêu quê hương, đất nước. Tác phẩm được học trong chương trình Ngữ văn lớp 7. Dưới đây là bài viết với chủ đề Hoàn cảnh sáng tác của bài Tiếng gà trưa? Thuộc thể thơ gì?
Mục lục bài viết
1. Hoàn cảnh sáng tác của tác phẩm:
Bài thơ ‘Tiếng gà trưa’ được viết trong giai đoạn đầu của cuộc kháng chiến chống đế quốc của Mỹ.
Bài thơ được đăng lần đầu trong tập thơ Hoa bên chiến hào (1968) của Xuân Quỳnh.
2. Thể thơ của tác phẩm:
– Bài thơ được viết theo kiểu ngũ ngôn (mỗi câu có 5 chữ).
– Vần được sử dụng linh hoạt.
– Hình ảnh thực tế, đơn giản.
3. Khái quát nội dung chính của bài thơ “Tiếng gà trưa”:
3.1. Hình ảnh của tiếng gà trưa trên đường hành quân của những người lính:
– Tình huống: trong một chuyến hành quân dài và mệt mỏi, dừng lại ở một ngôi làng nhỏ
– Tiếng gà trưa: ‘Cục ta cục tác’
⇒ Âm thanh tự nhiên, chân thực
– Sử dụng biện pháp tu từ điệp từ, ẩn dụ làm thay đổi cảm xúc:
‘Nghe xao động nắng trưa
nghe bàn chân đỡ mỏi
nghe gọi về tuổi thơ’
⇒ Tiếng gà trưa gợi nhớ ký ức tuổi thơ, tình quê hương và xua tan đi những khó khăn, mệt mỏi của chặng hành quân.
3.2. Tiếng gà buổi trưa gợi lại ký ức tuổi thơ:
– Ký ức thời thơ ấu:
+ Hiện lên là hình ảnh chú gà mái mộng mơ, chú gà mái vàng và ổ trứng hồng
+ Ký ức: Tò mò nhìn con gà mái đẻ bị bà ngoại mắng
+ Hình ảnh người bà đầy yêu thương, tận tâm và dành từng quả trứng cho cháu
– Niềm vui tuổi thơ và những mong muốn nho nhỏ: có được quần áo mới
⇒ Ký ức tuổi thơ giản dị, gần gũi và hồn nhiên của những gia đình làng quê Việt Nam.
– Hình ảnh bà ngoại và cháu yêu thương:
+ Người bà mắng ‘gà đẻ … mặt’
⇒ Sự quở trách xuất phát từ tình yêu thương, sự quan tâm, chăm sóc của bà ngoại dành cho cháu trai
+ Bà làm việc vất vả trong cảnh nghèo khó, dành hết tình yêu thương, sự quan tâm cho cháu trai: ‘tay bà khum soi trứng … cháu được quần áo mới’.
⇒ Tình yêu của bà rất sâu sắc và nồng nàn, bà đã quan tâm, chăm sóc tôi và tôi sẽ luôn yêu quý, kính trọng bà.
3.3. Tiếng gà mái giữa trưa gợi lên suy nghĩ:
– Tiếng gà buổi trưa mang đến niềm hạnh phúc, bởi nó gợi lên biết bao tình cảm đẹp đẽ: tình cảm giữa bà và cháu, tình hàng xóm, tình gia đình… Niềm hạnh phúc này mang đến một giấc mơ hồng.
– Sử dụng biện pháp tu từ điệp từ cùng điệp cấu trúc (vì đất nước, vì xóm làng, vì bà ): nhờ đó nhấn mạnh mục tiêu đấu tranh vừa cao quý, thiêng liêng nhưng cũng rất giản dị, cụ thể.
– Tình yêu quê hương, gia đình làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương
3.4. Kết luận:
– Khái quát về nội dung, giá trị nghệ thuật của bài thơ:
+ Nội dung: Tiếng gà buổi ban trưa gợi lại những kỷ niệm đẹp về tuổi thơ và tình cảm bà cháu. Tình cảm gia đình làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương
+ Nghệ thuật: thể thơ 5 chữ, điệp âm, hình ảnh thơ giản dị, gần gũi…
+ Suy nghĩ của em về tình bà cháu.
4. Phân tích bài thơ “Tiếng gà trưa”:
Xuân Quỳnh (1942-1988) là nhà thơ nữ được nhiều người yêu thơ ngưỡng mộ. Thơ của chị trẻ trung, sinh động và trữ tình. Xuất thân từ nông thôn, Xuân Quỳnh thường viết về những chủ đề giản dị, gần gũi đời thường như tình mẹ con, tình bà con, tình làng xóm, tình yêu quê hương đất nước. Ngay từ tập thơ đầu tiên ‘tơ tằm – chồi biếc’ (xuất bản chung – 1963), Xuân Quỳnh đã thu hút sự chú ý của độc giả bằng phong cách thơ mới của mình. Trong hơn hai mươi năm làm nhà văn, chị đã biên soạn nhiều tập thơ có giá trị, tạo nên những ấn tượng khó phai trong lòng độc giả. Bài thơ “Tiếng gà trưa” thể hiện tình cảm sâu sắc đối với gia đình, quê hương, đất nước.
Tác phẩm được viết vào những năm đầu của cuộc kháng chiến chống đế quốc Mỹ. Sau thất bại đau đớn trên chiến trường phía Nam, giặc Mỹ điên cuồng mở rộng cuộc chiến tranh hủy diệt bằng máy bay, bom… ở phía Bắc nhằm tiêu diệt hậu phương vĩ đại của tiền tuyến lớn. Trong hoàn cảnh nảy lửa này, hàng triệu bạn trẻ đã lên đường với tinh thần:
‘Xẻ dọc Trường Sơn đi cứu nước
Mà lòng phơi phới dậy tương lai’
Nhân vật trữ tình của bài thơ là người lính trẻ hành quân cùng đồng đội vào Nam chiến đấu. “Tiếng gà trưa” gợi lại ký ức tuổi thơ đẹp đẽ và tình cảm giữa bà nội và cháu trai. Tình yêu quê hương đất nước càng làm sâu sắc thêm tình yêu quê hương. Bao trùm lên bài thơ là nỗi nhớ cháy bỏng, tha thiết. Nỗi nhớ nhà là tâm trạng không thể tránh khỏi của những người lính trẻ vừa kết thúc năm học hoặc chưa học xong phải đặt bút cầm súng đánh giặc cứu nước. Nỗi nhớ ở đây rất đơn giản và cụ thể. Tiếng gà gáy trưa chợt nghe khi dừng chân ở một ngôi làng nhỏ đã gợi lên cả một thế giới hoài niệm. Tiếng gà nhảy vào tổ làm xáo trộn cái nắng giữa trưa và cũng làm lay động tâm hồn con người. Nghe tiếng gà như tiếng êm dịu, an ủi và tiếp thêm sức mạnh của quê hương. Điệp từ ‘nghe’ được lặp lại ba lần, mở đầu ba câu thơ liên tiếp thể hiện sự rung động cao độ của tâm hồn người lính:
‘Trên đường hành quân xa
Dừng chân bên xóm nhỏ
Tiếng gà ai nhảy ổ
Cục… cục tác cục ta
Nghe xao động nắng trưa
Nghe bàn chân đỡ mỏi
Nghe gọi về tuổi thơ’
Quê hương hiện rõ trong tâm trí tôi và ký ức tuổi thơ hiện lên sống động với những hình ảnh yêu thương. Tiếng gáy của gà mái giữa trưa gợi nhớ đến ổ rơm hồng đầy trứng mỡ của những gà mái mơ mắn đẻ. Tiếng gà buổi trưa khiến đứa cháu xa nhà nhớ đến người bà thân yêu đã sống một cuộc đời khó khăn. Người đọc có lẽ thích nhất cảnh đứa cháu tò mò nhìn con gà đẻ và bị bà ngoại mắng: “Mày nhìn con gà đẻ/Sau này lang mặt’. Chẳng hiểu đâu là sự thật nhưng ‘tôi’ tin rằng: “Tôi về nhà soi gương/Trái tim ngây thơ của tôi lo dại”. Giờ đây đứa cháu đã trưởng thành muốn quay về tuổi thơ, được nghe những lời mắng mỏ yêu thương của bà ngoại, được nhìn thấy bóng dáng quen thuộc của mình, hình ảnh bà nhìn và nâng niu những quả trứng trên tay, với hy vọng sẽ có một đàn gà con xinh xắn.
Giữa lúc vất vả và lo toan, bà không bao giờ nghĩ đến bản thân mình mà chỉ lo lắng cho các cháu, vì cháu là tất cả đối với bà. Người bà hy vọng đàn gà sẽ thoát khỏi dịch bệnh vào mỗi mùa đông: “Để cuối năm bán gà mái, tôi có được quần áo mới”.
Trong lòng người bà yêu thương cháu, ước muốn có được chiếc quần chéo go và chiếc áo cánh chúc bâu thơm mùi vải mới bà nhân lên gấp bội. Hạnh phúc gia đình giản dị, ấm áp nhưng cũng rất thiêng liêng, và bao ước muốn của bao đứa con dường như gói gọn trong tiếng gà trống giữa trưa:
‘Tiếng gà trưa
Mang bao nhiêu hạnh phúc
Đêm cháu về nằm mơ
Giấc ngủ hồng sắc trứng’
Nhà thơ Xuân Quỳnh đã miêu tả tâm hồn trong sáng, hồn nhiên của một đứa trẻ nông thôn cùng tình yêu thương, kính trọng bà ngoại qua nỗi nhớ nhung được gợi lên bởi tiếng gà gáy buổi trưa. Tình yêu nồng nàn của ông bà, con cháu đã trở thành một phần quan trọng trong đời sống tinh thần của những người chiến sĩ hành quân, chiến đấu bảo vệ quê hương, tổ quốc:
‘Cháu chiến đấu hôm nay
Vì tình yêu tổ quốc
Vì xóm làng thân thuộc
Bà ơi, cũng vì bà
Vì tiếng gà cục tác
Ổ trứng hồng tuổi thơ’
Khổ thơ cuối là lời tâm sự chân thành của người cháu, người lính trên đường ra tiền tuyến với người bà kính yêu. Từ tình cảm đặc biệt của bà, cháu đến tình yêu quê hương, làng quê thân quen – tất cả đều được thể hiện qua những hình thức nghệ thuật giản dị, quen thuộc như ngôn ngữ nói; Tuy nhiên, nó lai làm lay chuyển sâu sắc tấm lòng của người đọc, bởi nhà thơ đã kể cho chúng ta nghe những điều thiêng liêng nhất của tâm hồn.
Trong bài thơ ‘Tiếng gà trưa’ của Xuân Quỳnh, chúng ta lại hiểu nhà văn Nga Ilya Erenbua rất sáng suốt khi phán đoán ra một chân lý: “Suối chảy vào sông, sông chảy vào sông Volga, sông Volga đổ vào hồ. Ngôi nhà này, tình làng, tình đất trở thành tình yêu quê hương”.
5. Cảm nhận sau khi đọc bài thơ Tiếng gà trưa:
Tác phẩm ‘Tiếng gà trưa’ của nhà thơ Xuân Quỳnh để lại cho tôi nhiều cảm xúc sâu sắc về tình cảm giữa bà và cháu trai. Tiếng gà “Dừng lại ở bản làng nhỏ/Gà nhảy vào tổ/Cikc tác cục ta’ khơi dậy trong lòng người cháu một dòng cảm xúc. Nghe thấy tiếng kêu quen thuộc đó, lòng ‘tôi’ lại rưng rưng, nhớ về những kỷ niệm tuổi thơ đẹp đẽ với bà. Những hình ảnh quen thuộc, giản dị của cuộc sống làng quê Việt Nam “Tổ rơm hồng trứng/con gà mái mơ…” hiện lên trong tâm trí. Cháu nhớ bà đã vất vả, dành từng quả trứng cho gà ấp. Người cháu vẫn nhớ những ngày sống trong tình yêu của người bà kính yêu. Bà cần mẫn chăm sóc đàn gà nhỏ của mình để người cháu có quần áo mới. Cháu cảm nhận được tình yêu bao la và nồng nàn mà người bà dành cho nên có đủ dũng khí để chiến đấu trên chiến trường khói lửa. Tình yêu của người cháu dành cho bà và gia đình dường như hòa quyện với tình yêu quê hương và là động lực thúc đẩy để chiến đấu cho đất nước. Thông qua phương pháp điệp từ “tiếng gà trưa”, so sánh ‘lông óng như màu nắng’ và thể thơ năm chữ ngắn gọn đã gợi lại những kỷ niệm đẹp về tuổi thơ và tình yêu thương của bà dành cho cháu. Bài thơ để lại ấn tượng mãi trong lòng người đọc bằng những hình ảnh giản dị quen thuộc và tình yêu gia đình, tình yêu quê hương, đất nước thiêng liêng cao quý.
