Hoàn cảnh sáng tác Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh

1. Hoàn cảnh sáng tác Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh:

Đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” trích trong “Luận ngữ của Vũ Trung” hay còn gọi là “Vũ Trung tùy bút”, viết vào khoảng đầu thời Nguyễn, đầu thế kỷ 19. Phạm Đình Hổ đã ghi chép lại một cách chân thực thói cờ bạc sa đọa của chúa Trịnh và đám quan tham tại phủ Chúa lúc bấy giờ.  

Chúa Thịnh Vương Trịnh Sâm, sinh 1742, mất 1782, được đánh giá là nhà lãnh đạo cứng rắn, quyết đoán, sáng suốt và khôn ngoan. Ông đã dẹp loạn các phe phái chống đối và xây dựng lại các quy tắc và quy định, nhưng sau khi lên ngôi một thời gian, ông dần đánh mất con người vốn có của mình.

Chúa Trịnh Sâm trở nên kiêu căng, ăn chơi xa xỉ, tuyển thêm phi tần và cung nữ, ham mê sắc dục, ăn chơi trác táng quên cả quan trường. Chúa say đắm Đặng Thị Huệ, ông đã có những quyết định sai lầm như phế bỏ con trưởng, sinh thêm con nữa, gây ra những biến đổi xấu trong xã hội lúc bấy giờ.

“Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” là một tài liệu tham khảo quý cho nước ta, đặc biệt trong các lĩnh vực lịch sử, địa lý và xã hội học. Tác phẩm phản ánh một phần hiện thực đen tối của lịch sử nước ta, tái hiện chân thực cuộc đời vua chúa Đàng Ngoài và những nỗi oan mà nhân dân phải gánh chịu.

2. Nội dung Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh:

Đoạn trích “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh” miêu tả lối sống xa hoa, vô độ của chúa Trịnh và các quan dưới quyền trong phủ chúa. 

Vào năm Giáp Ngọ, Ất Mùi, tức là Khoảng năm 1774-1775, Chúa Trịnh Sâm xứ Đàng Ngoài sống rất xa hoa, tốn kém: Chúa cho xây cung điện, đền đài, đốt đèn đuốc ở phủ Tây Hồ, núi Tử Trầm, núi Dũng Thúy. Chúa thích ngắm cảnh đẹp, mỗi tháng đến thăm Thủy Liên cung vài lần, nhưng thực chất là để cướp quý trong thiên hạ. Mỗi khi nhìn thấy trân cầm dị thú, cổ mộc quái thạch, Chúa đều thu hết về.

Những quan chức tham nhũng mặc quần áo phụ nữ, cải trang đi quanh hồ để bán hàng kiếm tiền. Được Chúa ưu ái, họ trở nên đồi bại, ỷ thế hoành hành thiên hạ, chơi trò “vừa ăn trộm vừa la làng”. Chúng tìm hiểu xem nhà nào có chim tốt, cây tốt hay đồ tốt, chúng giở trò quy người dân tội “phụng thủ”, khiến người dân phải van xin chí thiết mới được tha.

3. Dàn ý phân tích Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh:

Mở bài:

‐ Giới thiệu tác giả Phạm Đình Hổ và những nét chính về tác phẩm: nhà văn có nhân cách cao thượng của một nhà nghiên cứu Bắc Hà, quan tâm đến nhân dân, đất nước. “Vũ Trung tùy bút” là tác phẩm tiêu biểu có phong cách nghệ thuật đặc sắc.

‐ Một số chi tiết trích đoạn “Chuyện cũ trong phủ chúa Trịnh”: phản ánh cuộc sống xa hoa của vua quan và sự thối nát của quan lại thời Lê – Trịnh, mang đến góc nhìn chân thực về mặt tối của xã hội.

Thân bài: 

Lối sống xa hoa vô độ của Thịnh vương Trịnh Sâm:

Tác giả đã thể hiện rõ sự giàu sang và ăn chơi vô độ của chúa Trịnh Sâm qua các chi tiết sau: 

‐ Chúa cho xây dựng nhiều lầu các, cung điện ở nhiều nơi “phủ Tây Hồ, núi Dung Thủy, Trầm Sơn” chỉ để vui chơi, thắp đuốc. 

– Không biết bao nhiêu chi phí và bao giờ mới đủ để thỏa mãn thói chơi đèn đuốc của Chúa Trịnh Sâm vì “công việc đình đài cứ bị trì hoãn liên miên.” 

‐ Xây dựng chùa chiền vì mục đích cá nhân ảnh hưởng trực tiếp đến đời sống nhân dân và ngân khố quốc gia. 

‐ Phạm Đình Hổ kể tiếp Cuộc dạo chơi của Chúa ở Hồ Tây một cách chi tiết và cụ thể: Tháng 3 tổ chức đến bốn lễ tế thường quy, huy động rất đông các quan hầu như nhạc công, binh lính, thị vệ, nội thần, v.v. 

‐ “Binh lính dàn hầu vòng quanh bốn mặt hồ” là có thể thấy sự lãng phí của chúa Trịnh Sâm vì Hồ Tây rất rộng. 

– Chúa Trịnh còn tổ chức những cuộc vui chơi giả tạo, lố bịch và rất tốn kém: nội thần hóa trang thành phụ nữ đi bán hàng quanh hồ, dạo chơi trên hồ bằng thuyền và đôi khi dừng chân mua sắm ở bờ hồ. Trong khuôn viên chùa tháp hay khắp các khu vực xung quanh hồ đều có thêm các dàn nhạc chơi nhạc để giải trí,… 

– Chúa cũng sai người đi thu thập những vật có giá trị, những thứ kỳ dị trong thiên hạ. Bao nhiêu “trân cầm dị thú, đá cổ mộc quái”, Chúa đều lấy hết. Những thứ được gọi là “phụng thủ” này thực chất là một trò cướp bóc vô liêm sỉ những bảo vật quý giá của thiên hạ để trang hoàng cho cung điện của Chúa. 

– Tác giả miêu tả việc thu vén cây đa to, được chở từ bến bắc sang bên kia sông để mang về. Món đồ “phụng thủ” này nặng đến mức một cơ binh mới khiêng được, phải đi theo bốn người, tất cả đều cầm gươm, đao, đánh thanh là đốc thúc quân lính khiêng cho đều tay.” Một việc làm rất tốn kém và không cần thiết. 

⇒ Phạm Đình Hổ đã nắm bắt chính xác và chân thực cuộc đời xa hoa vô độ của chúa Trịnh Sâm, gây cho người đọc ấn tượng về một vị chúa ham mê thú vui đèn đuốc, thích vui chơi. Không cần bình luận gì thêm, chỉ bằng một số chi tiết miêu tả sự việc, tác giả đã phác họa được cuộc đời ăn chơi trác táng của chúa Trịnh Sâm.

Sự ăn chơi vô độ không ngừng của chúa Trịnh Sâm đánh dấu sự suy tàn của thời chúa Trịnh:

‐ Trong hoa viên của hoàng cung, nơi “trân cầm dị thú , đá cổ mộc quái” được trang trí như “bến bể đầu non”, có những âm thanh rùng rợn, khó hiểu.

‐ Những âm thanh ấy không phù hợp với vẻ đẹp tĩnh lặng, phồn hoa mà như một tiếng kêu đau đớn gieo rắc trước thực tại đáng buồn của thời đại.

– Tác giả hay tự xưng là “kẻ thức giả” nay bày tỏ cảm nghĩ và nhận định của mình, cho đó là “sự bất thường”. Chứng tỏ đây là điềm gở.

‐ Tiếng kêu này dường như báo trước một tương lai thối nát, sự sụp đổ của một triều đại tham lam không màng đến thiên hạ. 

⇒ Đại diện tiếng nói của nhân dân, tác giả đã dự báo về sự sụp đổ của một triều đại thối nát chỉ biết ăn chơi hưởng thụ, tự cao tự đại, sống trên mồ hôi nước mắt của nhân dân.

Hành động hèn hạ của bọn thái giám:

Sự nhũng nhiễu của đám hoạn quan cung giám trong phủ chúa được thể hiện như sau:

‐ Chúng thường kiểm tra những nơi có chậu hoa, cây cảnh, chim thú giá trị trong nhà để biên lai hai chữ “phụng thủ”. Mục đích cuối cùng là thăng quan tiến vua, lấy vật quý để thu hút và lấy lòng vua.

‐ Không tịch thu được tài sản của dân, chúng cho lính trèo tường vào lấy tài sản của dân. Nếu không hợp tác, chúng phá nhà, đập tường lấy đi cây hoặc đá quý cho bằng được.

‐ Chúng vu khống những người giàu có vì tội giấu vật cung phụng và họ sẽ không được tha trừ khi dùng tiền của bỏ ra để kêu van chí tiết. Những người đó không còn cách nào khác, để tránh hiểm họa chỉ bằng cách tự tay đập bỏ núi non bộ hoặc phá hủy cây của chính họ.

Hành động “mượn gió bẻ măng”, “vừa ăn cướp vừa la làng” của bọn quan tham kéo dài trong quan trường suốt thời gian dài vì:

‐ Chúng vượt lên nhờ thói xu nịnh nhà vua, được vua sủng ái vì biết nhiều thú vui hưởng lạc.

‐ Chúa Trịnh chỉ lo ăn chơi lạc thú chứ không quan tâm đến đời sống của người dân.

⇒ Lấy của báu dâng lên vua làm cái cớ, nhưng thực chất mục đích của hoạn quan là cướp tiền của dân để làm của riêng. Những điều này cho thấy bản chất của bọn hoạn quan khó chấp nhận, xấu xa như nhau nhưng vì giỏi nịnh hót nên dễ dàng được nhà vua cho qua mặt, không để ý. Mặt khác, vua chúa và bầy tôi chúa Trịnh lúc bấy giờ chỉ màng danh lợi, chuộng và sủng ái những kẻ nịnh hót giỏi. Từ đó, hoạn quan được dịp lộng hành, làm việc ác và gây bao tai họa cho nhân dân.

Trong số những người bị quan lại sách nhiễu, cướp bóc có gia đình Phạm Đình Hổ: 

‐ Vì muốn tránh sự phiền hà của bọn quan lại, gia đình nhà văn đã phải chặt bỏ một cây lê và hai cây lựu quý trong vườn của họ.

⇒ Câu chuyện này tăng thêm tính xác thực và sức thuyết phục, đồng thời là bằng chứng rõ ràng nhất về sự đê tiện, thối nát của các quan dưới thời chúa Trịnh. Ông gián tiếp bày tỏ thái độ phê phán, bất bình trước lối sống xa hoa và bản chất nhu nhược, tham lam bạc nhược của bọn vua, quan Lê Trịnh nửa sau thế kỷ XVIII.

Kết bài:

‐ Tóm tắt những nét nghệ thuật tiêu biểu tạo nên thành công về nội dung của đoạn trích: Cách ghi chép rất cẩn thận, chân thực, ngòi bút của Phạm Đình Hổ trầm lắng mà sâu sắc…

‐ Tác phẩm không chỉ có giá trị văn học mà còn có giá trị lịch sử quan trọng.

‐ Mở rộng nêu suy nghĩ về nội dung đoạn trích.