Hoàn cảnh ra đời Vào phủ Chúa Trịnh của Lê Hữu Trác

1. Giới thiệu khái quát tác giả Lê Hữu Trác:

‐ Lê Hữu Trác (1720? – 1791) hiệu  Hải Thượng Lãn Ông, quê ở làng Liêu Xá, huyện Đường Hào, phủ Thượng Hồng, TP Hải Dương (nay là huyện Yên Mỹ, tỉnh Hải Dương).

‐ Ông là một danh y không chỉ chữa bách bệnh mà còn viết sách, mở trường dược truyền bá y học.

‐ Ông dành phần lớn cuộc đời cho nghề y và sáng tác tại quê mẹ, xã Sơn Quang, huyện Hương Sơn, tỉnh Hà Tĩnh.

‐ Ông được biết đến rộng rãi với bộ truyện Hải thượng y tông tâm lĩnh – gồm 66 quyển, được biên soạn trong 40 năm, là một trong những công trình nghiên cứu y học xuất sắc nhất thời trung đại Việt Nam. Tác phẩm cho thấy Lê Hữu Trác còn là một nhà văn, nhà thơ có nhiều đóng góp đáng kể cho nền văn học nước nhà.

‐ Thượng Kinh Ký Sự (The Chronicles of Shang Kinh) là cuốn cuối cùng trong bộ Hải Thượng Y Tông Tâm Lĩnh, hoàn thành năm 1783. Tác phẩm ghi lại cảnh nhân gian mà tác giả đã tận mắt chứng kiến trong thời gian ông được gọi đến kinh để chữa bệnh cho Thế Tử đến khi xong việc trở về nhà ở quê hương. 

2. Giới thiệu khái quát tác phẩm “Vào phủ Chúa Trịnh”:

2.1. Hoàn cảnh sáng tác:

Mẫu 1:

‐ Là một danh y tài giỏi nổi tiếng khắp thiên hạ, chúa Trịnh Hải Thượng đã mời Lãn Ông Lê Hữu Trác vào cung chữa bệnh cho thái tử, một căn bệnh của con nhà giàu do ăn no mặc ấm, hoàn toàn trái ngược với cảnh nghèo khổ, lầm than của hàng trăm nghìn người dân đen. Trong khi lên kinh thành, khi vào phủ Chúa chữa bệnh, ông đã viết Thượng Kinh niên biểu để ghi lại những gì mắt thấy tai nghe và cảm nhận của mình về nơi này.

‐ Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” trích trong “Thượng kinh kí sự” ghi lại những gì Lê Hữu Trác nhìn thấy trong ngày đầu tiên vào phủ chúa; phản ánh hiện thực với những khung cảnh và lối sống nơi xa hoa, nhục dục chốn quyền lực.

Mẫu 2:

Là một danh sĩ của đất nước vào thế kỷ 18 và mãi về sau, Lê Hữu Trác còn là một nhà thơ, một nhà văn tài hoa của nền văn học Việt Nam với tác phẩm “Thượng Kinh Ký sự”, một thời đại văn học dân tộc mới đã thực sự ra đời. “Thượng Kinh Kí Sự” là một áng văn đặc sắc, mang tính hiện thực sâu sắc. Từ đoạn trích “Vào Phủ Chúa Trịnh”, chúng ta có thể cảm nhận được giá trị này. 

Lê Hữu Trác sinh năm 1724, mất năm 1791, nghĩa là cuộc đời ông rơi vào một thời kỳ lịch sử bất ổn nhất trong lịch sử nước nhà: thời kỳ các tập đoàn phong kiến ​​Lê – Trịnh tranh giành quyền lực. Nhân dân trăm bề khổ cực, khởi nghĩa nông dân nổ ra dữ dội, v.v. Hơn hết, sự xa hoa, tự do và chuyên quyền của phủ chúa Trịnh đã biến bức tranh lịch sử vốn đã nhuốm màu đau thương càng trở nên đen tối, xám xịt hơn. 

Là một danh y tài ba, Hải Thượng Lãn Ông được mời vào cung chữa bệnh cho các hoàng tử trong phủ chúa Trịnh – chữa bệnh cho con nhà giàu, mắc bệnh vì thừa cơm ăn áo mặc. Sự thật ấy lại được đặt trong hoàn cảnh nhân dân đang trong cảnh nghèo đói cùng cực chỉ tạo ra nỗi đau, sự cay đắng và bất mãn trong con người. Nhân chuyến một lần lên kinh – một lần mà nhớ mãi và cảm thán nên Lãn Ông đã viết “Thượng Kinh Kí Sự” để ghi lại những điều mắt thấy tai nghe, những tâm tư, tình cảm của mình ở chốn xa hoa bậc nhất phương Nam. 

Đoạn trích “Vào phủ chúa Trịnh” ghi lại ngày đầu tiên Lê Hữu Trác được mời vào phủ chúa. Trình bày khung cảnh và lối sống ở một nơi quyền lực nổi bật, đoạn trích thể hiện giá trị của chủ nghĩa hiện thực sâu sắc.

2.2. Bố cục:

‐ Từ đầu đến “để tôi xem mạch Đông Cung cho thật kĩ”: Quang cảnh trong phủ chúa Trịnh.

‐ Đoạn còn lại: Quá trình bắt mạch kê đơn và suy ngẫm của tác giả.

2.3. Tóm tắt:

Mẫu 1:

Lê Hữu Trác là một danh y tài ba. Triều đình mời ông vào cung chữa bệnh. Vốn là một vị quan trong triều, nhưng nhìn thấy cảnh giàu sang, sung sướng và xa hoa của các chúa Trịnh, ông cũng không khỏi ngạc nhiên. Sau khi đi qua bao nhiêu cửa ải cũng đến được chỗ Chúa, căn phòng rất đặc biệt, sơn son thếp vàng, toàn là những thứ quý giá mà người đời chưa từng thấy. Trong khi chờ đợi Chúa, ông được ăn những món lạ hiếm trên đời nên biết khẩu vị của các bậc quyền quý. Sau đó, ông đến bắt mạch và xem xét bệnh tình của thái tử. Phải hiểu rằng bệnh của Thái tử là do ăn no mặc ấm, nội tạng suy nhược, bệnh nặng đã lâu. Nghĩ đến nước, trung với nước, ông đã kê thuốc giúp thái tử khỏi bệnh và rời hoàng cung trở về quê nhà. 

Trong lịch sử nước ta có rất nhiều anh hùng, quan, chí tài giỏi có nhiều đóng góp cho xã hội. Một trong số đó không thể không kể đến công lao to lớn của Hải Thượng Lãn Ông – Lê Hữu Trác đối với nền y học nước nhà. Ông không chỉ là một bác sĩ chuyên chữa bệnh miễn phí cho người nghèo mà còn là người có lương tâm trong sáng, không bị cám dỗ bởi sự xa hoa. Và thái độ dứt khoát của ông được thấy rõ nhất trong bài “Vào phủ chúa Trịnh”. 

Mẫu 2:

Ngày mồng 1 tháng 2, lương y Lê Hữu Trác được mời vào phủ chúa Trịnh chữa bệnh. Dù đã từng làm quan nhưng ông vẫn không khỏi ngỡ ngàng trước khung cảnh sang trọng, xa hoa của chốn cung đình. Sau khi đi qua nhiều lớp cửa và nhìn thấy vẻ mỹ miều của cung điện, cũng đến được nơi ở của chúa Trịnh với những đồ dùng được sơn và mạ vàng. Trong lúc chờ đợi, ông được chiêu đãi những món ngon lạ hiếm có trên đời. Ông được giao nhiệm vụ bắt mạch, tìm bệnh cho thái tử. Ông hiểu rằng bệnh của thái tử là do ăn uống sung sướng, nội tạng yếu, bệnh kéo dài nên đã trầm trọng. Ông định dùng kế hòa hoãn để không phải làm quan, nhưng nghĩ đến nước và lòng trung với nước, ông đã kê đơn thuốc cho Thái tử và rời đi để trở về quê hương.

2.4. Giá trị nội dung:

Một bức tranh sống động về cuộc sống xa hoa, quyền quý của chúa Trịnh đã được vẽ nên, đồng thời bộc lộ thái độ coi thường danh lợi của tác giả. 

2.5. Giá trị nghệ thuật:

Thể hiện rõ đặc trưng của thể kí: quan sát, ghi lại các sự kiện có thật và cảm xúc thực của mình trước các sự kiện đó.

3. Dàn ý phân tích “Vào phủ Chúa Trịnh” của Lê Hữu Trác:

3.1. Quang cảnh và cung cách sinh hoạt nơi phủ chúa:

• Quang cảnh phủ chúa:

‐ Vào phủ:

• Vì có nhiều cửa để đi qua “dãy hành lang ngoằn ngoèo”, “cửa nào cũng có lính canh gác”, “ai muốn ra vào phải có thẻ”.

• Vườn hoa: cây cối tươi tốt, tiếng chim hót, có nhiều loài hoa nổi tiếng, hương thơm của gió.

• Khuôn viên: Có điếm “hậu mã quân túc trực” mà Chúa có thể gửi để truyền lệnh.

– Trong phủ:

• Những ngôi nhà: “Đại sảnh đường”, “Quyền bổng”, “Gác tía” với những chiếc kiệu, bàn ghế mạ vàng chưa từng có.

• Tất cả khay vàng và cốc bạc đều được dùng để tiếp khách.

‐ Nội cung thế tử:

• Trong phòng thắp nến, có lọng vàng, ghế rồng sơn son thếp vàng, trên ghế trải đệm gấm, trong sân có rèm che, hoa chiếu sáng rực, hương hoa thơm ngát khắp nơi.

→ Nguy nga, tráng lệ, thể hiện sự trang nghiêm, uy quyền tột độ của nhà chúa.

• Cung cách sinh hoạt:

‐ Quyền uy: Khi tác giả được đưa vào phủ: “người hầu chạy tới hô đường, cáng chạy như ngựa xổng chuồng”, “cửa quan loan tin ầm ĩ, người có việc qua lại như khung cửi”.

‐ Nhắc đến chúa Trịnh và thế tử cách cung kính: “thánh thượng đang ngự ở đấy, chưa thể yết kiến”, “hầu mạch đông cung thế tử”, “hầu trà”…

‐ Hình thức và lễ nghi: Tác giả không được nhìn mặt chúa Trịnh, chỉ làm theo lệnh của quan chánh đường truyền tới, trước khi xem bệnh của hoàng tử, phải làm bốn lạy, muốn xem thân hình của thế tử, phải có viên quan nội thần đến xin phép.

‐ Nhiều người hầu hạ: Chúa Trịnh luôn có thê thiếp chầu chực xung quanh mình, thế tử đau ốm thì phục vụ 7, 8 thầy thuốc phục dịch và luôn “mỗi bên có mấy người túc trực”.

→ Quý tộc, cực quyền và cuộc sống cực xa hoa, lạm quyền của chúa.

⇒ Tác giả không đồng tình với việc cuộc sống quá đủ đầy, sung túc nhưng lại thiếu không khí, tự do.

3.2. Tài năng, y đức của Lê Hữu Trác:

‐ Có xung đột và đấu tranh: 

• Hiểu được căn bệnh, nhận thức được phương pháp điều trị, nhưng sợ hãi nếu phương pháp điều trị có hiệu quả ngay, Chúa Trịnh tin dùng, thì sẽ bị công danh trói buộc. 

• Ông muốn chữa có chừng mực nhưng lại sợ trái với lương tâm, y đức, sợ làm phụ lòng cha ông. 

• Cuối cùng thì phẩm chất và lương tâm của người thầy thuốc đã chiến thắng. Ông gác lại sở thích cá nhân để làm tròn bổn phận. Ông là một bác sĩ có lương tâm và y đức.

→ Coi thường danh lợi, tài sản, yêu tự do, sống thanh đạm, giản dị ở quê nhà. 

→ Kể về sự việc một cách khéo léo, thu hút sự chú ý của người đọc, không bỏ sót những chi tiết nhỏ tạo nên khung cảnh và tinh thần của sự việc.

3.3. Nét đặc sắc trong bút pháp kí sự của tác giả:

‐ Quan sát kỹ, tỉ mỉ (cảnh hoàng cung nơi thái tử Càn ở).

‐ Ghi chép chân thực

‐ Tả cảnh sinh động

– Tái hiện sự việc một cách khéo léo, thu hút sự chú ý của người đọc, diễn đạt cẩn trọng, chi tiết.