Người dưới 18 tuổi phạm tội được pháp luật hình sự Việt Nam xem xét trên tinh thần nhân đạo và giáo dục là chủ yếu. Sau khi chấp hành xong bản án, họ vẫn có cơ hội được xóa án tích để làm lại cuộc đời và tái hòa nhập xã hội. Thủ tục xóa án tích đối với người dưới 18 tuổi được quy định riêng, đơn giản và linh hoạt hơn so với người thành niên nhằm bảo đảm quyền lợi, tương lai và sự phát triển lành mạnh của người chưa thành niên sau khi đã sửa sai.
Mục lục bài viết
1. Vai trò của thủ tục xóa án tích đối với người phạm tội dưới 18 tuổi:
Căn cứ Điều 12 Bộ luật Hình sự năm 2015, việc chịu trách nhiệm hình sự được phân định rõ ràng theo độ tuổi:
- Người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi phải chịu trách nhiệm về mọi hành vi phạm tội do mình thực hiện;
- Người từ đủ 14 đến dưới 16 tuổi chỉ phải chịu trách nhiệm hình sự về tội rất nghiêm trọng hoặc đặc biệt nghiêm trọng như giết người, cố ý gây thương tích, hiếp dâm, cưỡng dâm…;
- Người dưới 14 tuổi thì không phải chịu trách nhiệm hình sự.
Từ quy định này có thể thấy, ngay cả những người đang ở lứa tuổi học sinh trung học cơ sở hoặc trung học phổ thông vẫn có thể bị truy cứu trách nhiệm hình sự và chịu hình phạt nhất định. Tuy nhiên sau khi chấp hành xong bản án, họ vẫn còn cả một tương lai dài phía trước. Việc mang “án tích” có thể khiến họ mặc cảm, bị kỳ thị cũng như ảnh hưởng nghiêm trọng đến việc học tập, nghề nghiệp và tái hòa nhập xã hội.
Nhằm tạo điều kiện cho những người trẻ lầm lỡ có cơ hội làm lại cuộc đời, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã quy định chế định xóa án tích dành cho người dưới 18 tuổi. Theo đó khi được xóa án tích, họ được coi như chưa từng bị kết án, mọi quyền nhân thân và dân sự được khôi phục đầy đủ. Điều này giúp họ xóa bỏ mặc cảm, yên tâm học tập, lao động, tái hòa nhập cộng đồng và hướng tới một cuộc sống mới, tích cực, có ích cho xã hội – đúng với tinh thần nhân đạo, khoan dung và giáo dục vị thành niên trong chính sách hình sự của Nhà nước Việt Nam.
2. Thủ tục xóa án tích đối với người phạm tội dưới 18 tuổi:
Điều 425 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định: Việc xóa án tích đối với người dưới 18 tuổi phạm tội khi có đủ điều kiện quy định tại Ðiều 107 của Bộ luật Hình sự được thực hiện theo thủ tục chung quy định tại Bộ luật Tố tụng hình sự 2015.
Theo đó, thủ tục xóa án tích đối với người dưới 18 tuổi phạm tội bị kết án được thực hiện như sau:
Bước 1: Chuẩn bị hồ sơ.
Người dưới 18 tuổi phạm tội bị kết án chuẩn bị bộ hồ sơ bao gồm những giấy tờ sau để thực hiện thủ tục xóa án tích:
- Chứng minh thư hoặc Căn cước công dân (bản sao có chứng thực);
- Trích lục/bản sao Bản án hình sự sơ thẩm đã có hiệu lực pháp luật, nếu như đã xét xử phúc thẩm thì phải cung cấp cả trích lục/bản sao Bản án sơ thẩm và phúc thẩm;
- Căn cứ vào hình phạt chính tại Bản án, nộp một trong những giấy tờ (bản chính) sau đây:
+ Giấy chứng nhận đặc xá do chính Trại giam nơi thi hành án cấp (trường hợp bị xử phạt tù giam nhưng được đặc xá);
+ Giấy chứng nhận đã chấp hành xong hình phạt tù do Trại giam nơi thi hành án cấp hoặc là giấy tờ có giá trị thay thế (áp dụng trong trường hợp bị xử phạt tù giam và đã chấp hành xong hình phạt tù);
+ Giấy chứng nhận đã chấp hành xong thời gian thử thách án treo do chính Cơ quan thi hành án hình sự hoặc là giấy tờ có giá trị thay thế (áp dụng trong trường hợp bị phạt tù nhưng được hưởng án treo);
+ Giấy chứng nhận chấp hành xong án phạt cải tạo không giảm giữ do chính Cơ quan thi hành án hình sự hoặc là giấy tờ có giá trị thay thế (áp dụng trong trường hợp bị phạt cải tạo không giam giữ).
- Biên lai nộp tiền án phí, tiền phạt và các nghĩa vụ dân sự khác được ghi rõ trong bản án hình sự hoặc là Giấy xác nhận kết quả thi hành do Cơ quan thi hành án dân sự cấp hoặc là những giấy tờ khác có liên quan đến việc xác nhận đã nộp tiền án phí, tiền phạt và những nghĩa vụ dân sự khác;
- Tờ khai yêu cầu cấp Phiếu lý lịch Tư pháp (theo mẫu Nhà nước ban hành).
Bước 2: Nộp hồ sơ tại Cơ quan có thẩm quyền.
Người dưới 18 tuổi phạm tội bị kết án nộp hồ sơ xóa án tích (yêu cầu cấp phiếu lý lịch tư pháp là họ không có án tích) đến Công an cấp tỉnh/thành phố bằng một trong các phương thức sau:
- Nộp hồ sơ trực tiếp;
- Nộp hồ sơ qua đường bưu chính;
- Nộp hồ sơ trực tuyến.
Bước 3: Giải quyết hồ sơ theo quy định của pháp luật.
Trong thời hạn 05 ngày kể từ ngày nhận được yêu cầu của người dưới 18 tuổi phạm tội bị kết án nộp hồ sơ xóa án tích (đương nhiên xóa án tích) và xét thấy có đủ điều kiện đương nhiên xóa án tích đối với người dưới 18 tuổi phạm tội bị kết án nộp hồ sơ xóa án tích của Bộ luật Hình sự đã quy định thì Cơ quan quản lý cơ sở dữ liệu lý lịch tư pháp cấp Phiếu lý lịch tư pháp xác nhận rằng họ không có án tích.
3. Thời hạn xóa án tích đối với người phạm tội dưới 18 tuổi:
Mặc dù Bộ luật Hình sự 2015 có những quy định về xóa án tích tại Điều 69 đến Điều 70; tuy nhiên người dưới 18 tuổi là chủ thể đặc biệt. Họ dễ bị tổn thương và cần nhiều sự bảo vệ hơn người trưởng thành. Do đó, Luật Tư pháp người chưa thành niên năm 2024 đã có quy định riêng về việc xóa án tích cho họ tại Điều 127. Cụ thể:
Người chưa thành niên bị kết án được coi là không có án tích, nếu thuộc một trong các trường hợp sau đây:
- Người từ đủ 14 tuổi đến dưới 16 tuổi;
- Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội phạm ít nghiêm trọng, tội phạm nghiêm trọng hoặc tội phạm rất nghiêm trọng do vô ý.
Người từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi bị kết án về tội phạm rất nghiêm trọng do cố ý hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng đương nhiên được xóa án tích nếu từ khi chấp hành xong hình phạt hoặc hết thời gian thử thách án treo hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án, người đó không thực hiện hành vi phạm tội mới trong thời hạn sau đây:
- 03 tháng trong trường hợp bị phạt cảnh cáo, phạt tiền, phạt cải tạo không giam giữ hoặc phạt tù nhưng được hưởng án treo;
- 06 tháng trong trường hợp bị phạt tù đến 05 năm;
- 01 năm trong trường hợp bị phạt tù từ trên 05 năm đến 15 năm;
- 02 năm trong trường hợp bị phạt tù trên 15 năm.
Thời hạn nêu trên được bắt đầu từ khi người bị kết án chấp hành xong hình phạt hoặc hết thời gian thử thách án treo hoặc từ khi hết thời hiệu thi hành bản án.
Có thể nói, quy định về xóa án tích của người dưới 18 tuổi có nhiều thuận lợi hơn người đã đủ 18 tuổi trở lên. Nếu dưới 16 tuổi, họ được coi là không có án tích dù phạm bất kỳ tội gì. Và nếu từ đủ 16 tuổi đến dưới 18 tuổi, họ phải mang án tích trong khoảng thời gian gần như chỉ bằng một nửa (1/2) người trưởng thành và chỉ có án tích khi phạm tội rất nghiêm trọng do cố ý hoặc đặc biệt nghiêm trọng. Đây là quy định tiến bộ, nhằm bảo vệ người dưới 18 tuổi – những người chưa phát triển toàn diện về cả thể chất lẫn tinh thần giúp họ tiếp tục hướng về tương lai phía trước mà không bị rào cản bởi quá khứ.
4. Những ai có thể hỗ trợ làm thủ tục xóa án tích đối với người phạm tội dưới 18 tuổi?
Theo Điều 21 Bộ luật Dân sự năm 2015:
- Người chưa thành niên là người chưa đủ mười tám tuổi.
- Giao dịch dân sự của người chưa đủ sáu tuổi do người đại diện theo pháp luật của người đó xác lập, thực hiện.
- Người từ đủ sáu tuổi đến chưa đủ mười lăm tuổi khi xác lập, thực hiện giao dịch dân sự phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý, trừ giao dịch dân sự phục vụ nhu cầu sinh hoạt hàng ngày phù hợp với lứa tuổi.
- Người từ đủ mười lăm tuổi đến chưa đủ mười tám tuổi tự mình xác lập, thực hiện giao dịch dân sự, trừ giao dịch dân sự liên quan đến bất động sản, động sản phải đăng ký và giao dịch dân sự khác theo quy định của luật phải được người đại diện theo pháp luật đồng ý.
Theo đó, người chưa đủ 18 tuổi được xác định là người chưa thành niên, chưa có đầy đủ năng lực hành vi dân sự. Điều này có nghĩa là họ không thể tự mình thực hiện các giao dịch và thủ tục pháp lý phức tạp, trong đó có việc yêu cầu xóa án tích. Do đó, để bảo đảm tính hợp pháp và quyền lợi chính đáng của người chưa thành niên, thì việc thực hiện thủ tục này phải được tiến hành thông qua người đại diện hợp pháp.
Căn cứ Điều 136 Bộ luật Dân sự năm 2015, người đại diện theo pháp luật của người chưa thành niên bao gồm:
- Cha hoặc mẹ của người chưa thành niên;
- Người giám hộ, trong trường hợp người chưa thành niên không có cha, mẹ hoặc cha, mẹ đã mất năng lực hành vi dân sự;
- Người được Tòa án chỉ định làm người đại diện hợp pháp.
Như vậy đối với người dưới 18 tuổi bị kết án, việc làm đơn xin xóa án tích phải được người đại diện hợp pháp của họ thực hiện, ký tên và đứng ra làm việc với cơ quan tiến hành tố tụng, đảm bảo các thủ tục được thực hiện đúng thẩm quyền và hợp pháp.
Ngoài ra, theo Điều 138 Bộ luật Dân sự 2015, người đại diện theo pháp luật cũng có thể ủy quyền cho người khác thay mặt mình thực hiện thủ tục. Người đại diện theo ủy quyền trong trường hợp này có thể là luật sư hoặc tổ chức cung cấp dịch vụ pháp lý uy tín, giúp chuẩn bị hồ sơ đầy đủ, làm việc với cơ quan có thẩm quyền, đảm bảo quyền lợi hợp pháp của người chưa thành niên. Việc có người đại diện không chỉ là yêu cầu pháp lý mà còn là biện pháp cần thiết để đảm bảo người chưa thành niên không gặp khó khăn trong việc tiếp cận thủ tục pháp lý, nhất là trong các vấn đề có tính chuyên môn như xác nhận đã được xóa án tích.
Như vậy: Thủ tục xóa án tích cho người dưới 18 tuổi bắt buộc phải được thực hiện thông qua người đại diện hợp pháp (cha, mẹ, người giám hộ hoặc người được Tòa án chỉ định). Trường hợp cần thiết, người đại diện có thể ủy quyền cho luật sư hoặc tổ chức hành nghề pháp lý thực hiện thay. Đây là cách tốt nhất để đảm bảo quyền lợi hợp pháp, tiết kiệm thời gian và nâng cao tính chính xác, hiệu quả trong quá trình thực hiện thủ tục xóa án tích.
THAM KHẢO THÊM:
Tư vấn pháp luật qua Zalo
Liên hệ với Luật sư để được hỗ trợ:
Tư vấn pháp luật qua Zalo 
