Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt theo Điều 319 BLHS

1. Khái quát chung về Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt:

1.1. Khái niệm:

Trong thời gian gần đây, các hành vi xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt có dấu hiệu gia tăng và diễn biến phức tạp tại nhiều địa phương. Các vụ việc như đào mộ để chiếm đoạt tài sản chôn theo người chết, phá hoại mồ mả do mâu thuẫn cá nhân hoặc vì mê tín dị đoan, thậm chí chiếm đoạt bộ phận thi thể để phục vụ hoạt động tâm linh hoặc trục lợi cá nhân đã xuất hiện ngày càng nhiều. Những hành vi này không chỉ gây bức xúc trong dư luận, xúc phạm nghiêm trọng đến truyền thống đạo lý “uống nước nhớ nguồn” của dân tộc mà còn ảnh hưởng đến an ninh, trật tự và sự ổn định xã hội. 

“Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt là hành vi trái pháp luật do một hoặc nhiều người thực hiện, nhằm vào thi thể, phần mộ hoặc hài cốt của người đã khuất, với mục đích chiếm đoạt, phá hoại, làm nhục hoặc phục vụ cho mục đích cá nhân khác. Đây là hành vi xâm phạm đến sự tôn nghiêm của người đã mất, làm tổn thương nghiêm trọng đến tâm linh, phong tục và truyền thống văn hóa của cộng đồng.”

1.2. Ý nghĩa của tội danh trong pháp luật hình sự:

Việc quy định Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt tại Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015 có ý nghĩa to lớn về mặt pháp lý, đạo đức và xã hội.

• Thứ nhất: Điều luật góp phần bảo vệ quyền được tôn trọng của người đã khuất, một giá trị đạo đức sâu sắc trong nền văn hóa Việt Nam.
• Thứ hai: Quy định này bảo vệ quyền và lợi ích tinh thần của thân nhân người đã mất, đảm bảo trật tự xã hội và an ninh địa phương.
• Thứ ba: Điều luật thể hiện rõ nguyên tắc bảo vệ toàn diện quyền con người và tính thiêng liêng của thi thể, hài cốt. Việc xử lý nghiêm minh hành vi này còn có tác dụng răn đe, giáo dục ý thức pháp luật, đạo đức và trách nhiệm đối với người sống trong việc gìn giữ, bảo vệ giá trị truyền thống và tâm linh của dân tộc.

1.3. Cơ sở pháp lý trong Bộ luật Hình sự 2015:

Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt hiện nay đang được quy định tại Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

”1. Người nào đào, phá mồ mả, chiếm đoạt những đồ vật để ở trong mộ, trên mộ hoặc có hành vi khác xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội;

b) Chiếm đoạt hoặc hủy hoại vật có giá trị lịch sử, văn hóa;

c) Vì động cơ đê hèn;

d) Chiếm đoạt bộ phận thi thể, hài cốt.”

2. Cấu thành tội phạm của Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt:

2.1. Khách thể:

Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt là tội xâm phạm trực tiếp đến: Trật tự, an toàn đối với thi thể, phần mộ và hài cốt của người đã chết. Qua đó xâm phạm đến phong tục, tập quán, truyền thống của dân tộc Việt Nam. Trong đó:

• Thi thể: Là thân thể của người đã chết chưa được an táng (ví dụ: đang để trong nhà xác, tai nạn trên đường, chết đuối…).
• Mồ mả: Bao gồm nơi chôn cất người chết như mộ phần, bia, quan tài, đất chôn, đồ vật chôn theo.
• Hài cốt: Là phần xương hoặc tro cốt sau khi chôn cất hoặc hỏa táng, được lưu giữ trong bình, lọ, hoặc chôn ở nơi khác.

2.2. Mặt khách quan:

Mặc khách quan của Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt  bao gồm các hành vi sau đây:

• Đào, phá mồ mả: Là hành vi hủy hoại hoặc làm hư hỏng mồ mả, làm cho mồ mả không còn nguyên vẹn như trước. Hành vi đào, phá mồ mả được thực hiện dưới nhiều phương thức khác nhau và với những động cơ, mục đích khác nhau như: để lấy những đồ vật quý hiếm mà thân nhân người quá cố cho vào quan tài chôn cùng với người quá cố; để trả thù thân nhân người quá cố; để che giấu hành vi phạm tội… Tuy nhiên, nếu hành vi đào, phá mồ mả, nhưng tính chất nguy hiểm cho xã hội không đáng kể thì không coi là hành vi phạm tội như: đào mộ để bắt chuột, bắt rắn; đập phá một vài họa tiết trang trí trên mộ…
• Chiếm đoạt những đồ vật để ở trong mộ, trên mộ: Là hành vi chiếm đoạt những đồ vật để ở trong mộ, trên mộ thường đi kèm với hành vi đào, phá mồ mả (đào phá mồ mả để chiếm đoạt những đồ vật để trong quan tài), nhưng cũng có trường hợp người phạm tội không đào, phá mồ mả nhưng vẫn chiếm đoạt được những đồ vật để ở trong mộ, trên mộ như: lợi dụng việc đổi mộ (bốc hài cốt) đã chiếm đoạt đồ trang sức chôn theo người chết; lấy các đồ vật có giá trị để trên mộ (bát hương, lọ hoa, di ảnh…)
• Các hành vi khác xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt: Ngoài hành vi đào, phá mồ mả, chiếm đoạt những đồ vật để ở trong mộ, trên mộ thì các hành vi khác xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt cũng được coi là hành vi phạm tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt. Hành vi khác nói ở đây là bất cứ hành vi nào mà xâm phạm đến thi thể, mồ mả, hài cốt như: đánh tráo thi thể, lấy các bộ phận của thi thể, đánh tráo hoặc chiếm đoạt hài cốt, chia sẻ hài cốt…

Hậu quả: Hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của tội phạm này. Tuy nhiên, không phải trường hợp nào cứ xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt cũng bị coi là hành vi phạm tội; mà chỉ những hành vi xâm phạm “nghiêm trọng” đến thi thể, mồ mả, hài cốt mới bị coi là hành vi phạm tội.

Khi xác định hành vi phạm tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt cần chú ý đến phong tục, tập quán, truyền thống của từng địa phương, từng dân tộc để xác định hành vi xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt đã ”nghiêm trọng” tới mức cần truy cứu trách nhiệm hình sự hay chưa. Vì trong lĩnh vực này là vấn đề nhạy cảm, không phải cứ truy cứu trách nhiệm hình sự người có hành vi xâm phạm mới có tác dụng giáo dục, phòng ngừa tội phạm mà việc truy cứu trách nhiệm hình sự còn phải căn cứ vào phong tục, tập quán, đời sống tâm linh của những người thân của người quá cố.

Tội phạm được xem là hoàn thành kể từ thời điểm người phạm tội thực hiện một trong những hành vi kể trên, không phụ thuộc vào hậu quả thực tế xảy ra. Do đó đây là tội danh có cấu thành hình thức.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt là người một độ tuổi nhất định và có năng lực trách nhiệm hình sự đều có thể là chủ thể của tội phạm này.

Chỉ người đủ 16 tuổi trở lên mới là chủ thể của tội phạm này, vì tội phạm này không có trường hợp nào là tội phạm rất nghiêm trọng hoặc tội phạm đặc biệt nghiêm trọng.

2.4. Mặt chủ quan:

Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt  được thực hiện do cố ý.

Tức họ nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó và mong muốn hậu quả xảy ra hoặc nhận thức rõ hành vi của mình là nguy hiểm cho xã hội, thấy trước hậu quả của hành vi đó có thể xảy ra, tuy không mong muốn nhưng vẫn có ý thức để mặc cho hậu quả xảy ra (Điều 10 Bộ luật Hình sự năm 2015).

3. Khung hình phạt của Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt:

Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt theo Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.

Tội danh này không quy định hình phạt bổ sung.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng của Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt:

Cấu thành tăng nặng của tội xâm phạm thi thể, mồ mả được quy định tại khoản 2 với khung hình phạt là phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. Cụ thể như sau:

• Gây ảnh hưởng xấu đến an ninh, trật tự, an toàn xã hội: Là hành vi của một cá nhân, pháp nhân làm ảnh hưởng, đe dọa, hoặc phá vỡ trật tự, kỷ cương của xã hội, người dân, khu dân cư hoặc một cộng đồng dân cư hoang mang, lo sợ, phẫn nộ,…hoặc xâm phạm đến quyền, lợi ích hợp pháp của công dân, cơ quan, tổ chức, làm ảnh hưởng, đe dọa đến trật tự xã hội hoặc xâm phạm đến những giá trị xã hội, chuẩn mực đạo đức được mọi người tôn trọng, thừa nhận và tuân thủ.
• Chiếm đoạt hoặc hủy hoại vật có giá trị lịch sử, văn hóa: Người phạm tội đã chuyển dịch trái phép các di vật, cổ vật… có giá trị quan trọng đối với lịch sử, văn hóa
• Vì động cơ đê hèn: Tham khảo quy định Thông tư liên tịch 01/2013/TTLT- TANDTC- VKSNDTC- BCA- BQP thì đây là trường hợp phạm tội với động cơ đê tiện, thấp hèn, ích kỷ, thể hiện sự bội bạc, phản trắc, hèn nhát. Người phạm tội nhằm mục đích trả thù, hoặc để khống chế nạn nhân và gia đình, người thân của nạn nhân phục vụ cho mưu đồ của mình.
• Chiếm đoạt bộ phận thi thể, hài cốt: Là trường hợp người phạm tội thực hiện xâm phạm dịch chuyển bộ phận thi thể, hài cốt của người đã khuất.

5. Phân biệt với Tội hành nghề mê tín, dị đoan:

6. Trách nhiệm dân sự khi có hành vi xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt:

Theo quy định tại Điều 607 Bộ luật Dân sự năm 2015 thì người có hành vi xâm phạm mồ mả thì phải chịu trách nhiệm bồi thường như sau:

• Cá nhân, pháp nhân xâm phạm đến mồ mả của người khác phải bồi thường thiệt hại.
• Thiệt hại do xâm phạm mồ mả gồm chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại.
• Người chịu trách nhiệm bồi thường trong trường hợp mồ mả của người khác bị xâm phạm phải bồi thường theo quy định tại khoản 2 Điều 607 Bộ luật Dân sự 2015 và một khoản tiền khác để bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích theo thứ tự hàng thừa kế của người chết; nếu không có những người này thì người trực tiếp nuôi dưỡng người chết được hưởng khoản tiền này. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận; nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa đối với mỗi mồ mả bị xâm phạm không quá mười lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định.

Như vậy: Người phạm tội phải bồi thường những chi phí hợp lý để hạn chế, khắc phục thiệt hại như những chi phí về mua nguyên vật liệu, thuê thợ xây… đề khôi phục lại hiện trạng ban đầu của ngôi mộ và bù đắp tổn thất về tinh thần cho những người thân thích hoặc người trực tiếp nuôi dưỡng người chết. Mức bồi thường bù đắp tổn thất về tinh thần do các bên thỏa thuận.

Nếu không thỏa thuận được thì mức tối đa đối với mỗi mồ mả bị xâm phạm không quá 10 (mười) lần mức lương cơ sở do Nhà nước quy định (hiện nay là 2.340.000 đồng theo Nghị định 158/2025/NĐ-CP).

7. Bản án điển hình của Tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt:

• Tên bản án:

Bản án số 19/2023/HS-ST ngày 09/05/2023 của Tòa án nhân dân thành phố Trà Vinh, tỉnh Trà Vinh về tội xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt.

• Nội dung vụ án:

Vào khoảng 12 giờ ngày 06/11/2022 bị cáo điều khiển xe đạp trên các tuyến đường thành phố Trà Vinh để tìm tài sản lấy trộm, khi đi ngang qua chùa K (chùa P) thuộc khóm A, phường S, thành phố T bị cáo phát hiện bên trong tháp của chùa có 04 cái hủ đựng tro cốt bằng kim loại màu vàng trị giá 800.000 đồng, bị cáo liền đi vào lấy trộm rồi đổ tro cốt ra ngoài lấy 04 cái hủ đem bán cho bà Phạm Thị L nhưng bà L không mua, bị cáo vẫn để 04 cái hủ vào xe mua ve chai của bà L, bà L đem đi bán phế liệu mất.

Lời khai nhận của bị cáo phù hợp với lời khai tại Cơ quan điều tra, phù hợp với lời khai của gia đình người bị hại cùng các tài liệu chứng cứ khác có trong hồ sơ vụ án. Do đó, Hội đồng xét xử có đủ cơ sở kết luận bị cáo Thạch Thanh H đã phạm vào tội ”Xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt” tội phạm và hình phạt được quy định tại khoản 1 Điều 319 Bộ luật Hình sự 2015. Như Viện kiểm sát nhân dân thành phố Trà Vinh đã truy tố là có căn cứ, đúng pháp luật.

Tại phiên tòa, vị đại diện Viện kiểm sát và những người tham gia tố tụng không bổ sung tài liệu, đồ vật và không đề nghị triệu tập thêm người tham gia tố tụng. Xác định tư cách người tham gia tố tụng theo Quyết định đưa vụ án ra xét xử là đúng quy định của Bộ luật Tố tụng hình sự.

• Quyết định của Tòa án:

+ Tuyên bố bị cáo Thạch Thanh H phạm tội ”Xâm phạm thi thể, mồ mả, hài cốt”.

+ Xử phạt bị cáo Thạch Thanh H 01 (một) năm tù, thời hạn tù tính từ ngày 22/02/2023.

THAM KHẢO THÊM:

• Có được xây mồ mả trong đất ruộng vườn, đất ở khu dân cư?
• Tội xâm phạm chỗ ở của người khác theo Điều 158 BLHS
• Những quy định về luật đất mồ mả, đất thổ mộ mới nhất