Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên

1. Khái quát về Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên:

1.1. Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên là gì?

Ở Việt Nam, tình trạng khai thác tài nguyên trái phép hiện nay vẫn đã và đang diễn biến vô cùng phức tạp. Tại nhiều địa phương, hoạt động khai thác khoáng sản, cát, sỏi lòng sông, dầu khí hoặc hải sản quý hiếm khác… vẫn diễn ra không phép, sai phép hoặc vượt quá phạm vi được cấp phép.

Thực tế đã xảy ra nhiều vụ việc sập mỏ than, mỏ đá, vỡ đập chứa bùn thải gây ô nhiễm môi trường nghiêm trọng, ảnh hưởng đến đời sống người dân. Một số doanh nghiệp và tổ chức còn lợi dụng kẽ hở pháp luật để khai thác tài nguyên vượt mức quy định, từ đó gây thất thoát lớn cho ngân sách Nhà nước. Tình trạng này đặt ra yêu cầu cấp thiết phải tăng cường biện pháp quản lý và xử lý hình sự nghiêm minh để đảm bảo tính răn đe trong xã hội.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên như sau:

“Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên là hành vi thực hiện hoạt động nghiên cứu, thăm dò, khai thác các loại tài nguyên như khoáng sản, dầu khí, tài nguyên nước, tài nguyên sinh vật… trên đất liền, hải đảo, vùng biển, vùng trời thuộc chủ quyền và quyền tài phán của Việt Nam mà không có giấy phép hoặc không đúng với nội dung giấy phép, gây hậu quả nghiêm trọng cho kinh tế, môi trường, sức khỏe và tính mạng con người. Đây là tội phạm xâm phạm đến chế độ quản lý tài nguyên quốc gia, ảnh hưởng trực tiếp đến lợi ích công cộng và sự phát triển bền vững.”

1.2. Ý nghĩa của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên trong pháp luật hình sự:

• Thứ nhất, bảo vệ tài nguyên quốc gia: Tài nguyên là tài sản thuộc sở hữu toàn dân do Nhà nước thống nhất quản lý. Việc xử lý nghiêm hành vi khai thác trái phép góp phần bảo vệ, sử dụng hợp lý và tiết kiệm nguồn tài nguyên.
• Thứ hai, phòng ngừa thiệt hại môi trường: Khai thác không kiểm soát dễ dẫn đến sạt lở, ô nhiễm hoặc biến đổi môi trường sinh thái. Trừng trị hành vi vi phạm giúp giảm thiểu nguy cơ sự cố môi trường.
• Thứ ba, đảm bảo an toàn lao động và sức khỏe cộng đồng: Ngăn chặn hoạt động khai thác trái phép cũng là bảo vệ tính mạng, sức khỏe con người và tránh tai nạn lao động nghiêm trọng.
• Thứ tư, bảo đảm công bằng và trật tự pháp luật: Xử lý hình sự người vi phạm thể hiện sự nghiêm minh của pháp luật cũng như đảm bảo tính cạnh tranh lành mạnh trong khai thác tài nguyên.
• Thứ năm, góp phần phát triển bền vững: Tài nguyên thiên nhiên là hữu hạn nên việc kiểm soát chặt chẽ và xử lý nghiêm hành vi khai thác trái phép sẽ tạo điều kiện để khai thác hợp lý, gắn với bảo vệ môi trường và phát triển lâu dài.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên:

Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên hiện nay đang được quy định tại Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên trong đất liền, hải đảo, nội thủy, vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và vùng trời của Việt Nam mà không có giấy phép hoặc không đúng với nội dung giấy phép thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;

b) Khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

d) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

đ) Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác 500.000.000 đồng trở lên;

b) Khoáng sản trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên;

c) Có tổ chức;

d) Gây sự cố môi trường;

đ) Làm chết người;

e) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên.

3. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng.

4. Pháp nhân thương mại phạm tội quy định tại Điều này, thì bị phạt như sau:

a) Thực hiện một trong các hành vi quy định tại khoản 1 Điều này, thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 300.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 700.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%; thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác từ 100.000.000 đồng đến dưới 300.000.000 đồng hoặc khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 700.000.000 đồng nhưng đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng;

b) Phạm tội thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều này, thì bị phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 7.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm;

c) Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.”

2. Cấu thành Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên:

2.1. Khách thể:

Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên xâm phạm trực tiếp đến: Chế độ quản lý của Nhà nước về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên.

Đối tượng tác động của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên là: Các loại tài nguyên thiên nhiên như tài nguyên nước, dầu khí hoặc các loại khoáng sản khác như: than, cát, quặng kim loại…

Các loại tài nguyên này có thể ở đất liền, hải đảo, nội thủy, lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế hoặc thềm lục địa của Việt Nam.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi khách quan của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên được thực hiện qua hành vi: Vi phạm các quy định của Nhà nước về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên trong đất liền, hải đảo, nội thủy, vùng lãnh hải, vùng đặc quyền kinh tế, thềm lục địa và vùng trời của Việt Nam.

Những hành vi vi phạm đó có thể là: Hoạt động thăm dò, khai thác (đá quý, vàng cao lanh, pyrit sắt…) không có giấy phép của cơ quan có thẩm quyền hoặc tuy có giấy phép nhưng không đúng với nội dung đã ghi trong giấy phép.

Trong đó:

• Hành vi nghiên cứu tài nguyên:

+ Là hoạt động khảo sát, tìm hiểu các đặc tính tự nhiên, thành phần, trữ lượng, giá trị kinh tế, khả năng khai thác và sử dụng của các loại tài nguyên (khoáng sản, dầu khí, nước, sinh vật…);

+ Nghiên cứu thường nhằm mục đích khoa học hoặc quản lý nhà nước; ví dụ như lập bản đồ địa chất, nghiên cứu thủy văn, nghiên cứu đa dạng sinh học;

+ Nếu tiến hành nghiên cứu mà không có giấy phép hoặc sai nội dung giấy phép (về phạm vi, đối tượng hoặc phương pháp) thì sẽ vi phạm quy định của pháp luật. 

• Hành vi thăm dò tài nguyên:

+ Là giai đoạn kế tiếp nghiên cứu nhằm xác định chính xác trữ lượng, chất lượng, quy mô và điều kiện khai thác của tài nguyên;

+ Ví dụ: khoan thăm dò dầu khí ở thềm lục địa, khoan địa chất để xác định mỏ than, mỏ quặng, đo đạc trữ lượng nước ngầm;

+ Đây là hoạt động có tính kỹ thuật cao và đòi hỏi giấy phép thăm dò của cơ quan có thẩm quyền. Nếu thăm dò trái phép sẽ gây nguy cơ thất thoát tài nguyên, ảnh hưởng đến an ninh, chủ quyền và môi trường. 

• Hành vi khai thác tài nguyên:

Là hoạt động đưa tài nguyên từ môi trường tự nhiên vào sử dụng thực tế, tức là giai đoạn tận thu và sử dụng;

+ Ví dụ: khai thác dầu khí, khai thác than, quặng, khai thác cát sỏi lòng sông, khai thác nước ngầm, hải sản quý hiếm;

+ Khai thác trái phép hoặc khai thác vượt quá nội dung giấy phép sẽ gây cạn kiệt tài nguyên, ô nhiễm môi trường, sạt lở đất và ảnh hưởng đến đời sống dân cư.

Đồng thời, các hành vi nêu trên chỉ cấu thành tội phạm này nếu thuộc một trong các trường hợp sau:

• Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng;
• Khoáng sản trị giá từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.000.000.000 đồng; 
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của người khác mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
• Đã bị xử phạt vi phạm hành chính về một trong các hành vi quy định tại Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015 hoặc đã bị kết án về Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nhưng chưa được xóa án tích mà còn vi phạm

Chú ý: Để xác định các hành vi vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác khoáng sản cần căn cứ vào các quy định trong Luật Địa chất và Khoáng sản 2024 và các văn bản hướng dẫn thi hành khác có liên quan.

2.3. Mặt khách quan:

Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên được thực hiện với lỗi cố ý (có thể là lỗi trực tiếp hoặc lỗi gián tiếp).

2.4. Chủ thể:

Chủ thể của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên là người từ đủ 16 tuổi trở lên và có năng lực trách nhiệm hình sự hoặc pháp nhân thương mại đủ điều kiện chịu trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 75 Bộ luật Dân sự 2015.

So với Bộ luật Hình sự năm 1999, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã mở rộng phạm vi chủ thể của tội phạm khi quy định về tội phạm này. Cụ thể, theo Bộ luật Hình sự năm 1999 thì chủ thể của tội phạm chỉ có thể là cá nhân, còn theo Bộ luật Hình sự năm 2015 thì chủ thể của tội phạm này có thể là cá nhân hoặc pháp nhân thương mại.

3. Khung hình phạt Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên:

Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên theo Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015 quy định hình phạt cho cả 02 chủ thể: cá nhân và pháp nhân thương mại (khoản 4).

3.1. Hình phạt đối với cá nhân phạm tội:

• Khung 1: Phạt tiền từ 300.000.000 đồng đến 1.500.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
• Khung 2: Phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 50.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng.

3.2. Hình phạt đối với pháp nhân thương mại phạm tội:

• Khung 1: Phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 3.000.000.000 đồng.
• Khung 2: Phạt tiền từ 3.000.000.000 đồng đến 7.000.000.000 đồng hoặc đình chỉ hoạt động có thời hạn từ 06 tháng đến 03 năm.
• Hình phạt bổ sung: Pháp nhân thương mại còn có thể bị phạt tiền từ 100.000.000 đồng đến 500.000.000 đồng, cấm kinh doanh, cấm hoạt động trong một số lĩnh vực nhất định hoặc cấm huy động vốn từ 01 năm đến 03 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên được quy định tại khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là phạt tiền từ 1.500.000.000 đồng đến 5.000.000.000 đồng hoặc phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. Cụ thể như sau:

• Thu lợi bất chính từ nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nước, dầu khí hoặc khoáng sản khác 500.000.000 đồng trở lên theo điểm a khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015:

Khi người phạm tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò hoặc khai thác tài nguyên mà thu lợi bất chính từ 500 triệu đồng trở lên thì hậu quả kinh tế đã ở mức đặc biệt nghiêm trọng. Số tiền này phản ánh lợi ích lớn mà người phạm tội chiếm đoạt bất hợp pháp từ tài nguyên quốc gia – vốn thuộc sở hữu toàn dân và do Nhà nước thống nhất quản lý. Tình tiết này cho thấy động cơ vụ lợi rất lớn và mức độ thiệt hại vượt xa khung cơ bản của tội phạm. Vì vậy cần áp dụng khung hình phạt nặng hơn của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên.

• Khoáng sản trị giá 1.000.000.000 đồng trở lên theo điểm b khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp khai thác trái phép khoáng sản với giá trị từ 1 tỷ đồng trở lên thể hiện quy mô khai thác đặc biệt lớn và gây tổn thất nghiêm trọng đến nguồn tài nguyên thiên nhiên. Hậu quả không chỉ dừng lại ở giá trị kinh tế bị chiếm đoạt mà còn là sự hủy hoại môi trường và ảnh hưởng đến trật tự quản lý nhà nước về tài nguyên. Đây là tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên nhằm xử lý nghiêm minh những vụ khai thác trái phép có quy mô và có hệ thống.

• Có tổ chức theo điểm c khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015:

Hành vi phạm tội được thực hiện “có tổ chức” nghĩa là có sự câu kết giữa nhiều người, có phân công vai trò cụ thể và thường xuyên phối hợp để thực hiện hành vi phạm tội. Đây là tình tiết đặc biệt nguy hiểm vì cho thấy sự chuyên nghiệp, quy mô lớn và khó phát hiện xử lý. Hoạt động phạm tội có tổ chức thường kéo dài, gây thiệt hại lớn cho tài nguyên môi trường và làm suy yếu hiệu lực quản lý Nhà nước. Vì vậy cần xử lý ở khung hình phạt nặng hơn của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên.

• Gây sự cố môi trường theo điểm d khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015:

Khai thác tài nguyên trái phép có thể dẫn đến ô nhiễm nguồn nước, không khí, đất đai hoặc gây ra thảm họa môi trường như: sạt lở đất, tràn dầu, vỡ đập chứa chất thải… Hậu quả này xảy ra không chỉ tài nguyên bị mất đi mà môi trường sống của con người và sinh vật bị đe dọa nghiêm trọng. Vì thế đây là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên theo khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015.

• Làm chết người theo điểm đ khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015:

Quyền sống là quyền được ghi nhận trực tiếp trong Điều 19 Hiến pháp 2013, theo đó mọi người có quyền được sống, tính mạng con người được pháp luật bảo hộ và không ai bị tước đoạt tính mạng trái luật. Trong một số trường hợp, hoạt động khai thác tài nguyên trái phép có thể gây tai nạn lao động, sập hầm mỏ, tràn dầu hoặc cháy nổ dẫn đến chết người. Đây là hậu quả đặc biệt nghiêm trọng và xâm hại trực tiếp đến quyền sống – quyền cơ bản nhất của con người. Tình tiết này buộc Tòa án phải áp dụng khung hình phạt nặng hơn của Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên để đảm bảo tính răn đe và công bằng.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 122% trở lên theo điểm e khoản 2 Điều 227 Bộ luật Hình sự 2015:

Hành vi khai thác tài nguyên trái phép có thể dẫn đến các sự cố lao động hoặc môi trường gây thương tích nghiêm trọng cho nhiều người. Khi tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của 2 người trở lên đạt mức 122% trở lên thì hậu quả được xác định là đặc biệt nghiêm trọng. Điều này cho thấy mức độ nguy hiểm cao của tội phạm không chỉ đối với tài nguyên và môi trường mà còn trực tiếp đe dọa tính mạng, sức khỏe cộng đồng.

5. Phân biệt với Tội vi phạm quy định về bảo vệ an toàn công trình thủy lợi, đê điều và phòng, chống thiên tai; vi phạm quy định về bảo vệ bờ, bãi sông:

6. Bản án điển hình về Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên:

• Tên bản án:

Bản án số 13/2019/HS-ST ngày 11/03/2019 của Tòa án nhân dân huyện Đan Phượng, thành phố Hà Nội về Tội vi phạm quy định về nghiên cứu, thăm dò, khai thác tài nguyên.

• Nội dung vụ án:

Khoảng 04h30 ngày 14/08/2018 Trần Văn D điều khiển sà lan máy số đăng ký TQ-0838 của chủ sở hữu là ông Trần Việt X ra khu vực lòng sông Hồng thuộc địa phận xã Hồng Hà, huyện Đan Phượng để khai thác cát trái phép. Khi đang thực hiện hành vi khai thác cát trái phép từ lòng sông Hồng lên khoang chứa của sà lan được 19,2m3 cát đen thì bị tổ công tác của Đội tuần tra kiểm soát số 1-Phòng PC 08 Công an thành phố Hà Nội tuần tra trên tuyến sông Hồng phát hiện bắt quả tang và thu giữ vật chứng.

Tại kết luận định giá tài sản số 36/KL-HĐ ngày 28/9/2018 đã kết luận: 19,2m3 cát đen, có giá trị: 19,2m3 x 56.000 đồng/01m3 = 1.075.200 đồng.

Quá trình điều tra xác minh làm rõ Trần Văn D có 01 tiền sự: Ngày 06/06/2018 UBND thành phố Hà Nội đã ra quyết định số 2754/QĐ – XPVPHC xử phạt vi phạm hành chính đối với Trần Văn D về hành vi khai thác cát trong phạm vi hành lang bảo vệ luồng mà không có giấy phép của Cơ quan Nhà nước có thẩm quyền về tài nguyên.

Bản cáo trạng số 12/CT-VKS. ĐP ngày 18/02/2019 Viện kiểm sát truy tố bị cáo Trần Văn D về tội “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên” theo điểm đ khoản 1 Điều 227 của Bộ luật hình sự 2015.

• Quyết định của Tòa án:

Xử phạt bị cáo Trần Văn D 09 tháng tù về tội “Vi phạm quy định về khai thác tài nguyên” nhưng cho hưởng án treo, thời gian thử thách 18 tháng kể từ ngày tuyên án sơ thẩm.

THAM KHẢO THÊM:

• Bảo vệ môi trường trong khai thác, sử dụng tài nguyên thiên nhiên
• Khai thác khoáng sản trái phép là gì? Mức xử phạt như thế nào?
• Xử phạt hành chính đối với hành vi khai thác cát, sỏi trái phép