Tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng

1. Khái quát về tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng:

Điều 308 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng. Theo đó, người được giao quản lý, bảo quản các loại vũ khí, vật liệu nổ hoặc công cụ hỗ trợ mà thiếu trách nhiệm, để người khác sử dụng gây thiệt hại nghiêm trọng về tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản, sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự với mức phạt từ cải tạo không giam giữ đến phạt tù.

Hành vi phạm tội thể hiện ở việc không tuân thủ quy định quản lý, bảo đảm an toàn, dẫn đến hậu quả cụ thể như làm chết người, gây thương tích từ 31% trở lên hoặc gây thiệt hại tài sản từ 100 triệu đồng.

Việc hình sự hóa hành vi này nhằm:

• Bảo đảm an ninh, trật tự, an toàn xã hội, ngăn ngừa việc sử dụng trái phép vũ khí, vật liệu nổ;
• Tăng cường trách nhiệm của người được giao quản lý, yêu cầu tuân thủ nghiêm quy trình bảo quản, kiểm soát;
• Phân định ranh giới giữa vi phạm hành chính và tội phạm, bảo đảm xử lý nghiêm khi hậu quả đạt mức hình sự.

Tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng được quy định tại Điều 308 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“Điều 308. Tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng

1. Người nào được giao vũ khí quân dụng, súng săn, vũ khí thể thao, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ mà thiếu trách nhiệm để người khác sử dụng vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:

a) Làm chết 01 người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm:

a) Làm chết 02 người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm:

a) Làm chết 03 người trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;

d) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.

4. Người được giao vũ khí quân dụng, súng săn, vũ khí thể thao, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ mà thiếu trách nhiệm để người khác sử dụng gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 31% đến 60%, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

5. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng:

2.1. Chủ thể của tội phạm:

Chủ thể của tội phạm này là người có trách nhiệm giữ, bảo quản vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ theo sự giao phó của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền. Điều 308 Bộ luật Hình sự năm 2015 chỉ xử lý hình sự với người được giao nhiệm vụ hợp pháp trong việc quản lý các loại phương tiện đặc biệt nguy hiểm này. Do đó, chủ thể phải là người có năng lực trách nhiệm hình sự đầy đủ (từ đủ 16 tuổi trở lên, có khả năng nhận thức và điều khiển hành vi theo Điều 12 Bộ luật Hình sự).

Ngoài ra, đặc thù của tội phạm này là chủ thể đặc biệt, tức là chỉ những cá nhân được giao quản lý, giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ mới có thể trở thành người phạm tội. Người ngoài không có trách nhiệm giữ mà chiếm đoạt, sử dụng trái phép các phương tiện này thì sẽ cấu thành tội danh khác, ví dụ tội chiếm đoạt vũ khí quân dụng theo Điều 304 Bộ luật Hình sự.

2.2. Khách thể bị xâm hại:

Tội phạm này xâm phạm chế độ quản lý an toàn vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ của Nhà nước. Đồng thời, hành vi thiếu trách nhiệm của chủ thể có thể gây ra thiệt hại cho nhiều khách thể khác như:

• Tính mạng, sức khỏe của con người: Được thể hiện qua hậu quả làm chết người hoặc gây tổn hại sức khỏe với tỷ lệ thương tật từ 31% trở lên (khoản 1, 2, 3 Điều 308);
• Tài sản của tổ chức, cá nhân, Nhà nước: Hậu quả được định lượng cụ thể từ 100 triệu đồng trở lên (khoản 1, điểm d Điều 308).

Như vậy, khách thể của tội phạm vừa mang tính xã hội rộng lớn (trật tự, an toàn xã hội), vừa có tính cụ thể trực tiếp (tính mạng, sức khỏe, tài sản).

2.3. Mặt khách quan của tội phạm:

Mặt khách quan của tội phạm thể hiện ở hành vi thiếu trách nhiệm trong việc quản lý. Đây là hành vi không hành động đúng trách nhiệm hoặc hành động cẩu thả, lỏng lẻo trong việc giữ, bảo quản vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ. Hậu quả là người khác có cơ hội sử dụng các phương tiện nguy hiểm này và gây ra thiệt hại nghiêm trọng.

Khoản 1 Điều 308 đã liệt kê rõ các hậu quả làm căn cứ truy cứu:

• Làm chết 01 người hoặc gây thương tích cho một người với tỷ lệ 61% trở lên (điểm a);
• Gây thương tích cho 02 người với tỷ lệ từ 31% đến 60% mỗi người (điểm b);
• Gây thương tích cho 03 người trở lên với tổng tỷ lệ từ 61% đến 121% (điểm c);
• Gây thiệt hại tài sản từ 100 triệu đến dưới 500 triệu đồng (điểm d).

Ngoài ra, Điều 308 còn quy định các khung hình phạt tăng nặng khi hậu quả đặc biệt nghiêm trọng hơn như làm chết từ 02 người trở lên, gây thương tích nhiều người với tỷ lệ cao hoặc gây thiệt hại tài sản từ 500 triệu đồng trở lên (khoản 2, 3).

Như vậy, dấu hiệu bắt buộc của mặt khách quan là hậu quả nghiêm trọng xảy ra do hành vi thiếu trách nhiệm. Nếu chưa có hậu quả theo định lượng, hành vi có thể chỉ bị xử lý hành chính hoặc kỷ luật, chưa cấu thành tội phạm.

2.4. Mặt chủ quan của tội phạm:

Người phạm tội thực hiện hành vi với lỗi vô ý do cẩu thả hoặc vô ý vì quá tự tin. Họ nhận thức được trách nhiệm phải bảo quản, giữ gìn vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ nhưng đã thiếu ý thức tuân thủ, lơ là, bỏ mặc việc kiểm soát, hoặc quá tin rằng hậu quả sẽ không xảy ra.

Đặc điểm của tội này là người phạm tội không có mục đích chiếm đoạt hoặc trục lợi. Khác với tội lạm dụng chức vụ, quyền hạn chiếm đoạt tài sản (Điều 355) hay tội chiếm đoạt vũ khí quân dụng (Điều 304), lỗi của tội danh này chỉ dừng lại ở sự thiếu trách nhiệm chứ không phải cố ý vụ lợi.

Chính yếu tố lỗi vô ý này phân biệt tội danh với nhiều tội phạm khác liên quan đến vũ khí và vật liệu nổ.

3. Hình phạt đối với tội thiếu trách nhiệm trong việc giữ vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây hậu quả nghiêm trọng:

3.1. Khung hình phạt cơ bản:

Điều 308 Bộ luật Hình sự năm 2015 quy định nhiều khung hình phạt tùy thuộc vào mức độ hậu quả do hành vi thiếu trách nhiệm của người được giao quản lý vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ gây ra.

• Khung cơ bản: Phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm
• Khung 2: Người phạm tội sẽ bị phạt tù từ 03 năm đến 07 năm.
• Khung 3: Người phạm tội bị phạt tù từ 05 năm đến 10 năm.
• Khung giảm nhẹ: Người phạm tội có thể bị phạt tiền từ 30 triệu đồng đến 100 triệu đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 02 năm hoặc phạt tù từ 03 tháng đến 02 năm.

3.2. Hình phạt bổ sung:

Ngoài hình phạt chính, người phạm tội còn có thể bị áp dụng hình phạt bổ sung theo khoản 5 Điều 308 Bộ luật Hình sự. Cụ thể:

• Cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm. Hình phạt này đặc biệt có ý nghĩa vì chủ thể phạm tội thường là người được giao quản lý, giữ gìn vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ. Khi họ đã từng vi phạm nghiêm trọng do thiếu trách nhiệm, việc tiếp tục để họ giữ chức vụ hoặc đảm nhận công việc tương tự có thể gây nguy cơ tái phạm hoặc mất an toàn xã hội;
• Phạt tiền: mặc dù khoản 5 không quy định mức cụ thể đối với hình phạt tiền như trường hợp tội tham nhũng, nhưng hình phạt bổ sung này vẫn có thể áp dụng nhằm tăng cường trách nhiệm cá nhân và răn đe đối với người phạm tội.

Có thể thấy, sự kết hợp giữa hình phạt chính (từ cải tạo không giam giữ, phạt tù có thời hạn) và hình phạt bổ sung (cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề, phạt tiền) phản ánh quan điểm của Nhà nước trong việc xử lý nghiêm minh hành vi thiếu trách nhiệm liên quan đến quản lý các loại phương tiện đặc biệt nguy hiểm, đồng thời ngăn ngừa nguy cơ tái phạm trong tương lai.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 308 Bộ luật Hình sự:

4.1. Các tình tiết định khung tăng nặng được quy định tại khoản 2 Điều 308:

Khoản 2 Điều 308 Bộ luật Hình sự năm 2015 xác lập khung hình phạt từ 03 năm đến 07 năm tù khi hậu quả do hành vi “thiếu trách nhiệm để người khác sử dụng” đạt mức nghiêm trọng hơn khung cơ bản. Việc áp dụng phải chứng minh đầy đủ: (i) người phạm tội được giao quản lý/giữ; (ii) có lỗi thiếu trách nhiệm (vi phạm quy trình, quy định an toàn, kiểm soát, bàn giao…); (iii) có quan hệ nhân quả trực tiếp giữa sự thiếu trách nhiệm và hậu quả; (iv) hậu quả thỏa mãn một trong các điểm a, b, c, d khoản 2.

a) Làm chết 02 người (điểm a khoản 2 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Chỉ cần có hai nạn nhân tử vong do việc sử dụng vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ mà lẽ ra người phạm tội phải quản lý, kiểm soát chặt chẽ;
• Cách xác định: Biên bản hiện trường, kết luận giám định pháp y phải làm rõ nguyên nhân chết gắn với việc sử dụng phương tiện nguy hiểm phát sinh từ sự thiếu trách nhiệm. Trường hợp tử vong diễn ra sau một thời gian nhưng có chuỗi nguyên nhân liên tục vẫn được tính;
• Lưu ý áp dụng: Không yêu cầu người phạm tội có lỗi cố ý đối với hậu quả chết người; lỗi trọng tâm là vô ý do cẩu thả/thiếu trách nhiệm trong quản lý. Nếu người quản lý biết rõ và cố ý cho sử dụng để gây án, sẽ xem xét tội danh khác tương ứng, không áp dụng Điều 308.

b) Gây thương tích cho 02 người, mỗi người từ 61% trở lên (điểm b khoản 2 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Mỗi nạn nhân đều phải đạt ngưỡng tổn thương cơ thể từ 61%; không cộng gộp giữa các nạn nhân cho tiêu chí này;
• Cách xác định: Căn cứ kết luận giám định tỷ lệ tổn thương cơ thể của từng nạn nhân theo quy định giám định hiện hành;
• Lưu ý áp dụng: Nếu một nạn nhân dưới 61% thì không thỏa điều kiện của điểm b, nhưng có thể xem xét điểm c (tổng tỷ lệ) nếu đủ ngưỡng.

c) Gây thương tích cho 03 người trở lên, tổng tỷ lệ từ 122% đến 200% (điểm c khoản 2 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Tối thiểu 03 nạn nhân; tổng cộng tỷ lệ tổn thương cơ thể của tất cả nạn nhân đạt từ 122% đến 200%;
• Cách xác định: Cộng số phần trăm thương tật của từng người; mỗi nạn nhân phải có kết luận giám định hợp lệ;
• Lưu ý áp dụng: Đây là cơ chế “cộng dồn” để phản ánh hậu quả trên diện rộng, áp dụng khi mỗi cá nhân có thể không đạt 61% nhưng tổng thể rất nghiêm trọng.

d) Gây thiệt hại tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng (điểm d khoản 2 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Thiệt hại về tài sản (của Nhà nước, tổ chức, cá nhân) do hậu quả của việc sử dụng vũ khí/vật liệu nổ/công cụ hỗ trợ phát sinh từ sự thiếu trách nhiệm;
• Cách xác định: Định giá tài sản theo thủ tục tố tụng; tính cả chi phí khắc phục hợp lý nếu pháp luật cho phép;
• Lưu ý áp dụng: Không cộng trùng giá trị tài sản với thiệt hại sức khỏe để “nâng khung”; lựa chọn tình tiết định khung phản ánh hậu quả nghiêm trọng nhất. Nếu đồng thời có chết người và thiệt hại tài sản lớn, chỉ cần một tình tiết thuộc khoản 2 là đủ căn cứ vào khung này (trong thực tiễn chọn tình tiết có tính điển hình, nặng hơn để định tội).

4.2. Các tình tiết định khung tăng nặng được quy định tại khoản 3 Điều 308:

Khoản 3 Điều 308 nâng khung hình phạt lên 05 năm đến 10 năm tù khi hậu quả đạt mức đặc biệt nghiêm trọng. Yêu cầu chứng minh vẫn giữ cấu trúc nhân-quả nêu trên, song ngưỡng hậu quả cao hơn, thể hiện chính sách hình sự răn đe mạnh.

a) Làm chết 03 người trở lên (điểm a khoản 3 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Tối thiểu 03 nạn nhân tử vong do hệ quả trực tiếp của việc buông lỏng quản lý;
• Cách xác định: Giám định pháp y, chuỗi căn nguyên phải chỉ ra mối liên hệ giữa việc thiếu trách nhiệm và sự kiện chết người (ví dụ: để thất lạc súng đạn, kho vật liệu nổ không niêm phong đúng quy cách…);
• Lưu ý áp dụng: Đây là tình tiết nặng nhất về tính mạng trong Điều 308; không đòi hỏi thời điểm tử vong đồng thời, miễn liên hệ nhân quả được chứng minh.

b) Gây thương tích cho 03 người, mỗi người từ 61% trở lên (điểm b khoản 3 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Cả 03 nạn nhân đều đạt từ 61%; không sử dụng cơ chế cộng gộp cho tiêu chí này;
• Cách xác định: Căn cứ kết luận giám định riêng rẽ; nếu có nạn nhân dưới 61% thì không thỏa điểm b nhưng có thể xét điểm c (tổng tỷ lệ);
• Lưu ý áp dụng: Phản ánh mức độ tổn hại rất nặng đối với nhiều người; đứng độc lập với điểm c cùng khoản.

c) Gây thương tích cho 03 người trở lên, tổng tỷ lệ từ 201% trở lên (điểm c khoản 3 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Tối thiểu 03 nạn nhân, tổng tỷ lệ từ 201% trở lên;
• Cách xác định: Cộng tổng tỷ lệ của tất cả nạn nhân; mỗi tỷ lệ phải có căn cứ giám định hợp lệ;
• Lưu ý áp dụng: Áp dụng khi phạm vi ảnh hưởng rộng, tổng mức độ thương tật vượt ngưỡng rất cao, dù từng nạn nhân có thể dưới 61%.

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 1.500.000.000 đồng trở lên (điểm d khoản 3 Điều 308):

• Nội dung pháp lý: Giá trị thiệt hại tài sản đạt từ 1,5 tỷ đồng trở lên;
• Cách xác định: Định giá theo trình tự tố tụng; có thể bao gồm tài sản Nhà nước (kho tàng, vũ khí), tài sản tổ chức, cá nhân; xem xét chi phí cứu hộ, khắc phục nếu luật cho phép;
• Lưu ý áp dụng: Khi vừa có thiệt hại tài sản ở mức này, vừa có chết người, tòa án vẫn chỉ áp dụng một khung (khoản 3) và ghi nhận đầy đủ các tình tiết trong phần quyết định để lượng hình nghiêm khắc nhất.

5. So sánh với tội vi phạm quy định về quản lý vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ:

THAM KHẢO THÊM:

• Mẫu biên bản tiếp nhận vũ khí, vật liệu nổ và công cụ hỗ trợ
• Tội chế tạo, tàng trữ, vận chuyển, sử dụng, mua bán trái phép hoặc chiếm đoạt vật liệu nổ
• Xử phạt hành vi tàng trữ vũ khí thô sơ không có giấy phép