An toàn giao thông đường sắt phụ thuộc chặt chẽ vào năng lực và điều kiện của người lái tàu. Tuy nhiên, thực tế vẫn có trường hợp người có thẩm quyền thiếu trách nhiệm, giao tàu cho người không đủ điều kiện điều khiển và gây hậu quả nghiêm trọng. Để ngăn chặn và xử lý hành vi này, Bộ luật Hình sự 2015 đã quy định Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt tại Điều 271.
Mục lục bài viết
- 1 1. Khái quát về Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
- 1.1 1.1. Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt là gì?
- 1.2 1.2. Ý nghĩa của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt trong pháp luật hình sự:
- 1.3 1.3. Cơ sở pháp lý của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
- 2 2. Cấu thành Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
- 3 3. Khung hình phạt của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
- 4 4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
- 5 5. Phân biệt với Tội điều động hoặc giao cho người không đủ điều kiện điều khiển tàu bay:
- 6 6. Các biện pháp đảm bảo an toàn khi điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
1. Khái quát về Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
1.1. Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt là gì?
Trong lĩnh vực giao thông đường sắt, tai nạn vẫn xảy ra với mức độ nghiêm trọng, gây tổn thất lớn về người và tài sản. Một trong những nguyên nhân xuất phát từ việc giao tàu cho người không đủ điều kiện điều khiển như: không có giấy phép lái tàu, sử dụng rượu bia, ma túy, hoặc không đáp ứng yêu cầu sức khỏe…
Một số cán bộ, người có thẩm quyền vì chủ quan, buông lỏng quản lý hoặc vì vụ lợi đã để mặc cho tình trạng này diễn ra. Thực tế này gây nguy cơ trực tiếp đến an toàn giao thông đường sắt và tiềm ẩn nhiều rủi ro thảm họa cho xã hội.
Có thể đưa ra khái niệm về Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt như sau:
“Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt là hành vi của cá nhân có trách nhiệm hoặc thẩm quyền, biết rõ người được giao tàu không có đủ điều kiện pháp luật quy định (giấy phép, sức khỏe, tình trạng tỉnh táo,…) nhưng vẫn giao cho họ điều khiển tàu. Đây là hành vi nguy hiểm cho xã hội vì không chỉ vi phạm quy định quản lý vận hành đường sắt mà còn đe dọa trực tiếp đến an toàn của hành khách, hàng hóa và công trình hạ tầng đường sắt.”
1.2. Ý nghĩa của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt trong pháp luật hình sự:
Việc quy định tội danh này trong Bộ luật Hình sự 2015 có nhiều ý nghĩa:
- Thứ nhất, bảo đảm an toàn giao thông đường sắt: Hạn chế tối đa rủi ro và hậu quả do người không đủ năng lực điều khiển tàu gây ra.
- Thứ hai, nâng cao trách nhiệm quản lý: Buộc người có thẩm quyền và người quản lý trong ngành đường sắt phải thực hiện nghiêm các quy định về nhân sự và vận hành.
- Thứ ba, răn đe và phòng ngừa vi phạm: Xử lý nghiêm minh những trường hợp coi thường tính mạng và tài sản của nhân dân vì lợi ích cá nhân.
- Thư tư, góp phần xây dựng hệ thống giao thông an toàn, bền vững: Tạo cơ sở pháp lý vững chắc cho việc nâng cao chất lượng vận tải đường sắt cũng như đáp ứng yêu cầu phát triển kinh tế xã hội của đất nước.
1.3. Cơ sở pháp lý của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt hiện nay đang được quy định tại Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
“1. Người nào giao cho người không có giấy phép, giấy chứng nhận hoặc chứng chỉ chuyên môn theo quy định hoặc không đủ các điều kiện khác theo quy định của pháp luật điều khiển phương tiện giao thông đường thủy gây thiệt hại thuộc một trong các trường hợp sau đây hoặc đã bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm:
a) Làm chết 01 người hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người từ 31% đến 60%;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.
2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 03 năm đến 10 năm:
a) Làm chết 02 người;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;
d) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.
3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 07 năm đến 15 năm.
a) Làm chết 03 người trở lên;
b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể của mỗi người 61% trở lên;
c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;
d) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.
4. Người giao cho người không có giấy phép, giấy chứng nhận hoặc chứng chỉ chuyên môn theo quy định hoặc không đủ các điều kiện khác theo quy định của pháp luật điều khiển phương tiện giao thông đường thủy gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người với tỷ lệ tổn thương cơ thể từ 31% đến 60% hoặc gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 31% đến 60% hoặc đã bị xử lý kỷ luật, xử phạt vi phạm hành chính về hành vi này hoặc đã bị kết án về tội này, chưa được xóa án tích mà còn vi phạm, thì bị phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng hoặc phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm.
5. Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”
2. Cấu thành Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
Cấu thành tội phạm là tổng thể các dấu hiệu pháp lý đặc trưng khách quan và chủ quan được quy định trong pháp luật hình sự thể hiện một hành vi nguy hiểm cho xã hội cụ thể là tội phạm, tức là căn cứ vào các dấu hiệu đó một hành vi nguy hiểm cho xã hội bị coi là tội phạm. Cấu thành tội phạm của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt bao gồm các dấu hiệu sau:
2.1. Khách thể:
Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt xâm phạm trực tiếp đến: Những quy định của nhà nước về giao thông vận tải đường sắt, gây chết người, gây thiệt hại nghiêm trọng cho sức khỏe, tài sản của người khác.
2.2. Mặt khách quan:
Hành vi khách quan phải là hành vi nguy hiểm cho xã hội, hành vi nguy hiểm này được thể hiện bằng việc thực hiện hay không thực hiện hành động thuộc các trường hợp cấm của luật.
Hành vi khách quan của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt là: Hành vi giao cho người không có giấy phép lái tàu hoặc người đang trong tình trạng có sử dụng rượu, bia mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn vượt quá mức quy định, có sử dụng chất ma túy, chất kích thích mạnh khác hoặc không đủ các điều kiện khác theo quy định của pháp luật điều khiển phương tiện giao thông đường sắt.
Trong đó, “người chỉ huy” bao gồm những người có vai trò điều hành: Trưởng tàu, Tổ trưởng tổ lái… còn “người điều khiển” là những người trực tiếp vận hành, làm chức năng lái tàu: lái chính, lái phụ…
Hậu quả là yếu tố cấu thành bắt buộc của tội phạm, hành vi phạm tội chỉ bị truy tố khi có một trong các yếu tố sau:
- Làm chết người;
- Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
- Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
- Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng trở lên.
2.3. Mặt chủ quan:
Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt được thực hiện với lỗi cố ý.
Người giao cho người khác điều khiển phương tiện giao thông đường sắt nhận thức được người điều khiển phương tiện không đủ điều kiện vận hành, điều khiển phương tiện nhưng vẫn điều động họ điều khiển phương tiện.
Mục đích và động cơ không phải yếu tố bắt buộc trong cấu thành của tội phạm này.
2.4. Chủ thể:
Chủ thể của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt là những người có đủ năng lực trách nhiệm hình sự và độ tuổi theo luật định (đủ 16 tuổi trở lên); đồng thời người thực hiện hành vi phạm tội phải là chủ thể đặc biệt đó là người có chức vụ, có quyền trong việc điều động người chỉ huy hoặc người điều khiển phương tiện giao thông đường sắt.
3. Khung hình phạt của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt theo Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau
- Khung 1: Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm.
- Khung 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
- Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 12 năm.
- Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.
4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
4.1. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
- Làm chết 02 người theo điểm a khoản 2 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Trong trường hợp hành vi giao tàu cho người không đủ điều kiện điều khiển dẫn đến hậu quả làm chết 02 người thì mức độ nguy hiểm của tội phạm tăng lên đáng kể. Đây là tình tiết định khung tăng nặng vì hậu quả trực tiếp xâm phạm đến quyền sống của con người. Vì thế đây là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt; nhằm đảm bảo tính răn đe, đồng thời thể hiện sự nghiêm khắc đối với người có thẩm quyền nhưng vô trách nhiệm và coi thường tính mạng của người khác.
- Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200% theo điểm b khoản 2 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Khi hành vi giao tàu cho người không đủ điều kiện điều khiển gây hậu quả thương tích cho nhiều người với tổng tỷ lệ từ 122% đến 200% thì hậu quả đã vượt quá mức thiệt hại thông thường, ảnh hưởng nghiêm trọng đến sức khỏe cộng đồng. Đây là căn cứ để nâng khung hình phạt đối với Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt; bởi người phạm tội đã gián tiếp gây ra hậu quả cho nhiều nạn nhân cùng lúc, từ đó làm tăng mức độ nguy hiểm và tính chất nghiêm trọng của hành vi.
- Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng theo điểm c khoản 2 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Trong trường hợp thiệt hại tài sản ở mức lớn, cụ thể là từ 500 triệu đến dưới 1.5 tỷ đồng thì hậu quả đã mang tính nghiêm trọng về kinh tế xã hội. Đường sắt là phương tiện vận chuyển hành khách và hàng hóa khối lượng lớn nên khi sự cố xảy ra có thể gây thất thoát lớn về tài sản hoặc thậm chí là tính mạng. Vì vậy, pháp luật quy định hình phạt cao hơn trong trường hợp này nhằm buộc người có thẩm quyền phải cẩn trọng tuyệt đối khi giao phương tiện cho người khác.
4.2. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 3 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
- Làm chết 03 người trở lên theo điểm a khoản 3 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Nếu hậu quả làm chết từ 03 người trở lên thì mức độ nghiêm trọng của tội phạm được coi là đặc biệt lớn. Đây là tình tiết định khung tăng nặng cao nhất về tính mạng con người, cho thấy sự coi thường pháp luật và hậu quả thảm khốc đối với xã hội. Do đó, khung hình phạt cao nhất của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt được áp dụng để thể hiện sự nghiêm khắc tối đa của pháp luật trong việc bảo vệ tính mạng con người.
- Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên theo điểm b khoản 3 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Hành vi này phản ánh mức độ gây hại nghiêm trọng cho cộng đồng bởi nhiều người bị thương tích nặng cùng lúc. Việc tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của các nạn nhân vượt quá 201% cho thấy hậu quả cực kỳ nghiêm trọng, ảnh hưởng lâu dài đến sức khỏe và khả năng lao động của các nạn nhân. Đây là căn cứ để áp dụng hình phạt nghiêm khắc nhất của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt.
- Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên theo điểm c khoản 3 Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015:
Hậu quả của hành vi là thiệt hại tài sản từ 1.5 tỷ đồng trở lên phản ánh tính chất vụ việc đã vượt quá ngưỡng thiệt hại nghiêm trọng, gây ảnh hưởng rất lớn đến hoạt động vận tải, nền kinh tế và lợi ích của nhiều cá nhân, tổ chức. Đây là tình tiết định khung cao nhất của Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt nhằm răn đe và phòng ngừa chung cho xã hội.
5. Phân biệt với Tội điều động hoặc giao cho người không đủ điều kiện điều khiển tàu bay:
Tiêu chí | Tội điều động hoặc giao cho người không đủ điều kiện điều khiển tàu bay (Điều 280 Bộ luật Hình sự 2015) | Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường sắt (Điều 271 Bộ luật Hình sự 2015) |
Đối tượng tác động | Tàu bay (phương tiện hàng không). | Phương tiện giao thông đường sắt (tàu hỏa). |
Chủ thể thực hiện hành vi | Người có thẩm quyền điều động hoặc giao cho người khác điều khiển tàu bay. | Người có thẩm quyền giao cho người khác điều khiển tàu hỏa. |
Người được giao/điều động | Người không có giấy phép lái tàu bay hoặc không đủ điều kiện khác theo luật định. | Người không có giấy phép lái tàu hoặc đang sử dụng rượu, bia vượt mức, ma túy, chất kích thích mạnh hoặc không đủ điều kiện khác. |
Khung hình phạt | Khung 1: Phạt tù từ 01 năm đến 05 năm. Khung 2: Phạt tù từ 05 năm đến 10 năm. Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 15 năm. Khung 4: Phạt tù từ 12 năm đến 20 năm. | Khung 1: Phạt tiền từ 30.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 03 năm. Khung 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm. Khung 3: Phạt tù từ 07 năm đến 12 năm. |
Hình phạt bổ sung | Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm. | Người phạm tội còn có thể bị cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm. |
Mức độ nghiêm khắc chung | Cao hơn, do lĩnh vực hàng không có tính đặc thù, nguy cơ gây thảm họa lớn, hậu quả lan rộng. | Nhẹ hơn so với tàu bay, nhưng vẫn nghiêm khắc do liên quan trực tiếp đến tính mạng, tài sản và an toàn giao thông đường sắt. |
6. Các biện pháp đảm bảo an toàn khi điều khiển phương tiện giao thông đường sắt:
6.1. Tuân thủ nghiêm ngặt điều kiện cấp giấy phép điều khiển phương tiện:
Người lái tàu phải được đào tạo chuyên sâu tại các cơ sở có thẩm quyền, trải qua kiểm tra lý thuyết và thực hành nghiêm ngặt, sau đó mới được cấp giấy phép lái tàu trên thực tế. Giấy phép này chỉ có giá trị trong một thời hạn nhất định và phải được gia hạn, kiểm tra định kỳ. Việc quản lý chặt chẽ điều kiện cấp và duy trì giấy phép không chỉ bảo đảm rằng lái tàu có đủ năng lực, trình độ chuyên môn mà còn hạn chế tình trạng sử dụng giấy tờ giả hoặc “chạy” chứng chỉ. Đây là hàng rào pháp lý quan trọng để ngăn chặn việc điều khiển phương tiện bởi người không đáp ứng đầy đủ tiêu chuẩn.
6.2. Kiểm tra và giám sát sức khỏe định kỳ của lái tàu:
Sức khỏe là điều kiện then chốt để lái tàu có thể tập trung và xử lý tình huống trong hành trình dài. Do đó, các đơn vị vận tải đường sắt phải tổ chức khám sức khỏe định kỳ ít nhất 1 đến 2 lần/năm, đồng thời khám đột xuất khi có nghi ngờ về tình trạng sức khỏe. Các hạng mục kiểm tra cần bao gồm tim mạch, huyết áp, thần kinh, mắt, tai và phản xạ vận động… Người lái không đạt yêu cầu sức khỏe phải tạm ngừng công tác cho đến khi hồi phục. Biện pháp này giúp loại bỏ sớm nguy cơ tai biến bất ngờ trong khi điều khiển, từ đó tránh hậu quả thảm khốc cho hành khách và hạ tầng đường sắt.
6.3. Nghiêm cấm tuyệt đối việc sử dụng rượu, bia và chất kích thích:
Người điều khiển tàu phải hoàn toàn tỉnh táo trong suốt ca làm việc. Pháp luật đã có quy định cấm lái tàu khi trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn, hoặc có sử dụng ma túy, chất kích thích mạnh khác. Để bảo đảm tính răn đe, cần áp dụng biện pháp kiểm tra nồng độ cồn và kiểm tra nhanh ma túy ngay trước khi lên ca và trong quá trình làm việc. Nếu phát hiện vi phạm, phải đình chỉ ngay lập tức và xử lý nghiêm theo quy định hình sự. Đây là biện pháp trực tiếp nhằm ngăn chặn các tai nạn giao thông đường sắt do người điều khiển mất khả năng kiểm soát hành vi.
6.4. Kiểm tra kỹ thuật phương tiện và kết cấu hạ tầng trước khi vận hành:
Mỗi chuyến tàu cần được tiến hành kiểm tra kỹ lưỡng trước khi khởi hành. Nội dung kiểm tra gồm: hệ thống phanh, tín hiệu cảnh báo, bộ phận điều khiển, đường ray, thiết bị giám sát hành trình… và các cơ cấu kỹ thuật quan trọng khác. Ngoài ra, phải bảo đảm đường ray thông suốt, không có vật cản hoặc sự cố bất thường. Các bộ phận kỹ thuật có nguy cơ hư hỏng cần được thay thế và bảo dưỡng kịp thời. Việc kiểm tra này không chỉ là thủ tục bắt buộc mà còn là yếu tố quyết định đến sự an toàn cho hàng nghìn hành khách và hàng hóa trên tàu.
Ngoài đào tạo ban đầu để cấp bằng lái, các lái tàu cần được tham gia các khóa bồi dưỡng, cập nhật kiến thức định kỳ về an toàn, kỹ năng xử lý sự cố và công nghệ mới. Bên cạnh đó, đơn vị quản lý cần tổ chức diễn tập các tình huống giả định như: Mất tín hiệu, sự cố phanh, sự cố cháy nổ trên tàu… nhằm nâng cao phản xạ và kỹ năng ứng phó. Đào tạo liên tục và diễn tập thực tế giúp lái tàu chủ động xử lý tình huống khi có sự cố bất ngờ xảy ra, đồng thời nâng cao tinh thần trách nhiệm trong công việc của các chủ thể.
THAM KHẢO THÊM:
