Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ

1. Khái quát về Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

1.1. Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ là gì?

Trong những năm gần đây, tình hình tai nạn giao thông đường bộ tại Việt Nam vẫn diễn biến phức tạp. Vấn đề này xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác khau, trong đó nguyên nhân quan trọng nhất là việc người không đủ điều kiện (như: không có giấy phép lái xe, chưa đủ độ tuổi, không đủ sức khỏe hoặc đang trong tình trạng sử dụng rượu, bia, ma túy…) vẫn được điều động tham gia điều khiển phương tiện giao thông.

Nhiều vụ tai nạn nghiêm trọng đã xảy ra do lái xe thiếu kỹ năng, không đảm bảo sức khỏe hoặc bị ảnh hưởng bởi chất kích thích, gây thiệt hại lớn về người và tài sản. Thực trạng đó phản ánh sự buông lỏng quản lý và thiếu trách nhiệm của một số cá nhân, tổ chức có thẩm quyền trong việc giám sát, điều động người điều khiển phương tiện; làm gia tăng nguy cơ tai nạn giao thông trên thực tế.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ như sau:

“Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ là hành vi của người có thẩm quyền, biết rõ người được điều động không đáp ứng các điều kiện pháp luật (về giấy phép lái xe, độ tuổi, sức khỏe, tình trạng sử dụng rượu bia, chất ma túy hoặc các điều kiện khác) nhưng vẫn giao phương tiện để họ tham gia giao thông đường bộ; từ đó gây ra hậu quả thiệt hại cho người khác. Đây là tội phạm được quy định tại Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015, phản ánh sự nghiêm khắc của Nhà nước trong việc xử lý các hành vi vi phạm gắn với trách nhiệm quản lý nhằm bảo đảm an toàn giao thông.”

1.2. Ý nghĩa của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

• Thứ nhất, tăng cường trách nhiệm của người có thẩm quyền: Quy định này buộc những cá nhân giữ vai trò quản lý và điều hành phương tiện giao thông phải thận trọng và có trách nhiệm khi ra quyết định. Việc biết rõ người không đủ điều kiện lái xe nhưng vẫn cố tình điều động thể hiện sự buông lỏng quản lý và có thể gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng. Do đó, pháp luật đặt ra chế tài nghiêm khắc để răn đe, đồng thời nhấn mạnh rằng quyền hạn luôn đi kèm nghĩa vụ và trách nhiệm pháp lý.
• Thứ hai, bảo đảm an toàn giao thông đường bộ: Mục tiêu quan trọng của tội danh này là phòng ngừa tai nạn giao thông do những người lái xe không đủ năng lực gây ra. Người không có bằng lái, không đủ sức khỏe hoặc sử dụng rượu bia, ma túy khi điều khiển phương tiện đều tiềm ẩn nguy cơ gây tai nạn cao. Xử lý nghiêm hành vi điều động họ tham gia giao thông chính là biện pháp gián tiếp nhưng hiệu quả để giảm thiểu số vụ tai nạn; từ đó bảo vệ tính mạng, sức khỏe và tài sản của nhân dân.
• Thứ ba, nâng cao kỷ cương pháp luật trong lĩnh vực giao thông: Quy định này góp phần củng cố trật tự và kỷ cương trong công tác quản lý giao thông đường bộ. Khi trách nhiệm pháp lý không chỉ đặt lên vai người lái xe mà còn cả người điều động, toàn bộ hệ thống quản lý vận tải, doanh nghiệp kinh doanh vận tải và cơ quan nhà nước sẽ buộc phải tuân thủ nghiêm chỉnh pháp luật. 
• Thứ tư, góp phần xây dựng môi trường giao thông an toàn và văn minh: Xử lý nghiêm tội danh này không chỉ mang ý nghĩa trừng trị mà còn tạo hiệu ứng xã hội tích cực. Quy định này nhằm nâng cao ý thức pháp luật của cả người điều động và người lái xe; đồng thời hình thành thói quen quản lý và tham gia giao thông an toàn, có trách nhiệm. Hơn nữa, đây là một bước quan trọng hướng tới việc xây dựng môi trường giao thông văn minh, trật tự và phát triển bền vững.

1.3. Cơ sở pháp lý của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ hiện nay đang được quy định tại Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào có thẩm quyền mà biết rõ người không có giấy phép lái xe, không đủ sức khỏe, độ tuổi để điều khiển phương tiện hoặc người đang trong tình trạng có sử dụng rượu, bia mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn vượt quá mức quy định, có sử dụng chất ma túy, chất kích thích mạnh khác hoặc không đủ các điều kiện khác theo quy định của pháp luật mà vẫn điều động người đó điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ gây thiệt hại cho người khác thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 03 năm:

a) Làm chết người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;

c) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;

d) Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng đến dưới 500.000.000 đồng.

2. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm:

a) Làm chết 02 người;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200%;

c) Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng.

3. Phạm tội thuộc một trong các trường hợp sau đây, thì bị phạt tù từ 05 năm đến 12 năm:

a) Làm chết 03 người trở lên;

b) Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên;

c) Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên.

4. Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.”

2. Cấu thành Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

2.1. Khách thể:

Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ xâm phạm trực tiếp đến: Các quy định về an toàn giao thông đường bộ đồng. Ngoài ra, tội phạm này còn xâm phạm phạm đến tính mạng, sức khỏe và tài sản của người khác.

Trong đó, Điều 2 Luật Trật tự, an toàn giao thông đường bộ 2024 quy định:

• Trật tự, an toàn giao thông đường bộ: Là trạng thái giao thông trên đường bộ có trật tự, bảo đảm an toàn, thông suốt; được hình thành và điều chỉnh bởi các quy tắc, nguyên tắc, quy phạm pháp luật trong lĩnh vực giao thông đường bộ.
• Phương tiện giao thông đường bộ: Là các loại xe, bao gồm phương tiện giao thông cơ giới đường bộ, phương tiện giao thông thô sơ đường bộ, xe máy chuyên dùng và các loại xe tương tự.
• Phương tiện tham gia giao thông đường bộ: Là phương tiện giao thông đường bộ tham gia giao thông trên đường bộ.

2.2. Mặt khách quan:

a. Hành vi:

Mặt khách quan của tội danh này là hành vi của người có thẩm quyền – biết rõ người được điều động không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường bộ nhưng vẫn điều động.

“Điều động” được hiểu là hành vi ra lệnh, phân công hoặc chỉ thị cho người khác thực hiện nhiệm vụ. Vì vậy, điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông đường bộ là hành vi ra lệnh, phân công hoặc chỉ thị cho những người thuộc trường hợp bị pháp luật cấm điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ thực hiện việc lái xe.

Những trường hợp không đủ điều kiện điều khiển phương tiện giao thông có thể kể đến như:

• Không có giấy phép lái xe;
• Không đủ sức khỏe;
• Không đủ độ tuổi để điều khiển phương tiện;
• Người đang trong tình trạng có sử dụng rượu, bia mà trong máu hoặc hơi thở có nồng độ cồn vượt quá mức quy định;
• Người có sử dụng chất ma túy, chất kích thích mạnh khác;
• Không đủ các điều kiện khác theo quy định của pháp luật.

Ngoài ra, cần phân biệt hành vi “điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ” và hành vi “giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ”. Hành vi “điều động” và hành vi “giao” thì đều là hành vi để người không có đủ điều kiện điều khiến phương tiện giao thông (theo quy định của pháp luật) điều khiển phương tiện giao thông. Sự khác nhau của 02 loại hành vi này là do sự khác nhau về mối quan hệ giữa chủ thể thực hiện hành vi và người tiếp nhận hành vi đó. Trong đó:

• Hành vi giao thế hiện mối quan hệ bình thường giữa người giao và người được giao;
• Còn hành vi điều động mang tính phục tùng và có tính pháp lý.

b. Hậu quả:

Hậu quả bao gồm hậu quả thiệt hại về tính mạng, sức khỏe hoặc tài sản. Người phạm tội phải chịu trách nhiệm hình sự về Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ trong trường hợp hậu quả nghiêm trọng xảy ra:

• Làm chết người;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 01 người mà tỷ lệ tổn thương cơ thể 61% trở lên;
• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 61% đến 121%;
• Gây thiệt hại về tài sản từ 100.000.000 đồng trở lên.

Trường hợp hậu quả của tội phạm chưa nghiêm trọng theo quy định tại Điều 263 Bộ luật hình sự 2015 thì người phạm tội tuy không bị truy cứu trách nhiệm hình sự về tội danh này nhưng vẫn có thể bị xử lý vi phạm hành chính theo Nghị định 168/2024/NĐ-CP.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ là những người có năng lực trách nhiệm hình sự. Tức là người có năng lực nhận thức và điều khiển hành vi và các chủ thể này đã đạt đến độ tuổi chịu trách nhiệm hình sự theo luật định (đủ 16 tuổi trở lên theo Điều 12 Bộ luật Hình sự 2015).

2.4. Mặt chủ quan:

Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ được thực hiện với lỗi vô ý. Có thể là vô ý vì quá tự tin hoặc vô ý vì cẩu thả.

• Vô ý vì quá tự tin: Là trường hợp người phạm tội tuy thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, nhưng cho rằng hậu quả đó sẽ không xẩy ra hoặc có thể ngăn ngừa được.
• Vô ý do cẩu thả: Là trường hợp người phạm tội không thấy trước hành vi của mình có thể gây ra hậu quả nguy hại cho xã hội, mặc dù phải thấy trước và có thể thấy trước hậu quả đó.

Mặc dù là vô ý phạm tội, nhưng trước khi điều động người không đủ điều kiện điều khiển các phương tiện giao thông đường bộ, người phạm tội phải biết người mà mình điều động là người không đủ điều kiện điều khiển các phương tiện giao thông đường bộ. Nếu vì một lý do nào đó mà người phạm tội không biết người mà mình điều động hoặc giao cho người không đủ điều kiện điều khiển các phương tiện giao thông đường bộ thì cũng không cấu thành tội danh này.

3. Khung hình phạt của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ theo Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt tiền từ 20.000.000 đồng đến 100.000.000 đồng, phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 01 năm đến 03 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.
• Khung 3: Phạt tù từ 05 năm đến 12 năm.
• Hình phạt bổ sung: Người phạm tội còn có thể bị phạt tiền từ 10.000.000 đồng đến 30.000.000 đồng, cấm đảm nhiệm chức vụ, cấm hành nghề hoặc làm công việc nhất định từ 01 năm đến 05 năm.

4. Các tình tiết định khung tăng nặng theo Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ đang được quy định tại khoản 2 và khoản 3 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015.

4.1. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 2 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 02 người theo điểm a khoản 2 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp hành vi điều động người không đủ điều kiện lái xe mà dẫn đến hậu quả làm chết 02 người thì tính chất nguy hiểm được coi là đặc biệt nghiêm trọng. Đây không chỉ là mất mát về tính mạng mà còn gây đau thương lớn cho gia đình nạn nhân và ảnh hưởng đến trật tự an toàn xã hội. Do đó, pháp luật xem đây là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ nhằm răn đe và ngăn ngừa các hành vi buông lỏng trách nhiệm trong quản lý, điều động phương tiện.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 02 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này từ 122% đến 200% theo điểm b khoản 2 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Khi hậu quả của hành vi vi phạm làm nhiều người bị thương tích nặng với tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể ở mức 122% đến 200% thì mức độ nguy hiểm cho xã hội là rất cao. Hậu quả này không chỉ gây gánh nặng y tế, kinh tế cho gia đình các nạn nhân mà còn tạo ra những hệ lụy xã hội lâu dài. Vì vậy, đây được xác định là một trong những tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ theo khoản 2 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015.

• Gây thiệt hại về tài sản từ 500.000.000 đồng đến dưới 1.500.000.000 đồng theo điểm c khoản 2 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Thiệt hại về tài sản với giá trị từ 500 triệu đồng đến dưới 1.5 tỷ đồng được đánh giá là hậu quả lớn. Đây là ngưỡng thiệt hại thể hiện tính chất nguy hiểm vượt xa so với khung cơ bản, cho thấy hậu quả vật chất lớn đối với xã hội. Chính vì vậy, người phạm tội bị xử lý theo khung hình phạt tù từ 02 năm đến 07 năm theo khoản 2 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015 nhằm răn đe mạnh mẽ, tránh tình trạng coi nhẹ việc tuân thủ các quy định về điều kiện điều khiển phương tiện.

4.2. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng theo khoản 3 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

• Làm chết 03 người trở lên theo điểm a khoản 3 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Trong trường hợp hậu quả đặc biệt nghiêm trọng là làm chết từ 03 người trở lên thì mức độ nguy hiểm của hành vi đạt đến mức cao nhất. Đây không chỉ là sự vi phạm trách nhiệm quản lý mà còn là nguyên nhân trực tiếp gây ra thảm kịch lớn đối với nhiều gia đình và toàn xã hội. Vì vậy, pháp luật quy định khung hình phạt từ 05 năm đến 12 năm tù theo khoản 3 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015 nhằm bảo đảm tính răn đe và trừng trị thích đáng đối với hành vi vi phạm.

• Gây thương tích hoặc gây tổn hại cho sức khỏe của 03 người trở lên mà tổng tỷ lệ tổn thương cơ thể của những người này 201% trở lên theo điểm b khoản 3 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Trường hợp nhiều người bị thương tích với tổng tỷ lệ tổn thương vượt 201% được coi là hậu quả đặc biệt nghiêm trọng. Điều này cho thấy mức độ nguy hiểm của hành vi là rất lớn, ảnh hưởng trực tiếp đến sức khỏe, khả năng lao động và chất lượng cuộc sống của nhiều nạn nhân cùng lúc. Do đó, pháp luật xác định đây là tình tiết định khung hình phạt nặng nhất của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ.

• Gây thiệt hại về tài sản 1.500.000.000 đồng trở lên theo điểm c khoản 3 Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015:

Khi hành vi dẫn đến thiệt hại tài sản ở mức từ 1.5 tỷ đồng trở lên thì hậu quả kinh tế là đặc biệt nghiêm trọng. Đây có thể là thiệt hại về phương tiện, cơ sở hạ tầng hoặc tài sản của nhiều cá nhân và tổ chức. Giá trị thiệt hại ở mức rất lớn chứng tỏ tính chất nguy hiểm cao, ảnh hưởng đến trật tự xã hội và nền kinh tế. Do đó, người thực hiện hành vi vi phạm sẽ phải chịu mức hình phạt ở khung nặng nhất của Tội điều động người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ.

5. Phân biệt với Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

6. Lưu ý khi điều động người điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

• Kiểm tra điều kiện pháp lý về giấy phép lái xe khi tham gia giao thông đường bộ:

Trước khi điều động, các chủ thể có thẩm quyền điều động cần xác minh rõ ràng về việc người được giao nhiệm vụ có đầy đủ giấy phép lái xe hợp lệ và đúng hạng đối với loại phương tiện sẽ điều khiển. Ví dụ: Xe tải nặng, xe khách từ 30 chỗ trở lên hay xe container yêu cầu hạng C, D, E… Nếu điều động người có giấy phép lái xe không đúng hạng hoặc giấy phép lái xe đã hết hạn thì hành vi này là vi phạm pháp luật, có thể bị xử phạt hành chính hoặc thậm chí là truy cứu trách nhiệm hình sự.

• Đảm bảo độ tuổi và sức khỏe phù hợp khi tham gia điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ:

Người lái xe phải đáp ứng độ đủ tuổi và đạt các tiêu chuẩn sức khỏe theo quy định của pháp luật. Đơn vị quản lý cần yêu cầu giấy khám sức khỏe định kỳ, đặc biệt đối với lái xe vận tải hành khách hoặc hàng hóa. Người có bệnh lý về thần kinh, tim mạch, thị lực hoặc đang dùng thuốc ảnh hưởng đến khả năng phản ứng không nên được điều động. Điều này vừa đảm bảo tuân thủ quy định pháp luật vừa giảm thiểu nguy cơ tai nạn có thể xảy ra.

• Kiểm soát tình trạng sử dụng rượu bia, ma túy và chất kích thích:

Người quản lý phải tuyệt đối không điều động người đang trong tình trạng có nồng độ cồn vượt mức, có sử dụng ma túy hoặc chất kích thích mạnh khác. Trên thực tế, nhiều vụ tai nạn đặc biệt nghiêm trọng có nguyên nhân từ việc lái xe trong tình trạng say xỉn hoặc sử dụng các chất kích thích, ma túy. Do vậy, doanh nghiệp và các cơ quan quản lý cần xây dựng quy trình kiểm tra nhanh nồng độ cồn, ma túy… trước mỗi ca làm việc để bảo đảm an toàn trong quá trình tham gia giao thông.

• Rõ ràng về trách nhiệm pháp lý của người điều động:

Người ra quyết định điều động phải ý thức rằng nếu biết rõ người được điều động không đủ điều kiện mà vẫn cố tình giao việc, khi có hậu quả xảy ra sẽ bị truy cứu trách nhiệm hình sự theo Điều 263 Bộ luật Hình sự 2015. Do đó, cần tuân thủ nguyên tắc: Chỉ điều động khi đã kiểm tra, xác minh đầy đủ điều kiện. Đồng thời, cần lưu lại hồ sơ và biên bản phân công cùng với các loại giấy tờ có liên quan khác để minh chứng sự minh bạch trong quản lý.

• Gắn trách nhiệm quản lý với cơ chế giám sát:

Cơ quan và các doanh nghiệp vận tải cần xây dựng quy trình nội bộ chặt chẽ: Lập danh sách lái xe đủ điều kiện, kiểm tra định kỳ giấy phép, tổ chức huấn luyện về an toàn giao thông, trang bị thiết bị giám sát hành trình… Ngoài ra, cần có cơ chế báo cáo – phản hồi để phát hiện sớm trường hợp lái xe vi phạm điều kiện, tránh tình trạng chỉ tin tưởng cá nhân mà bỏ qua kiểm tra khách quan.

• Lưu ý về khía cạnh đạo đức và an toàn xã hội:

Ngoài yếu tố pháp luật, việc điều động người không đủ điều kiện còn là hành vi thiếu trách nhiệm với cộng đồng. Tai nạn giao thông không chỉ gây thiệt hại cho nạn nhân mà còn ảnh hưởng đến uy tín cơ quan, doanh nghiệp và kéo theo hệ quả pháp lý nghiêm trọng. Do đó, người quản lý khi ra quyết định điều động cần đặt an toàn con người và xã hội lên hàng đầu thay vì chỉ chạy theo tiến độ hoặc lợi ích kinh tế trước mắt.

THAM KHẢO THÊM:

• Tội vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ
• Tội giao cho người không đủ điều kiện điều khiển phương tiện tham gia giao thông đường bộ
• Tội cản trở giao thông đường bộ theo Điều 261 BLHS 2015