Tội che giấu tội phạm theo quy định tại Điều 389 BLHS

1. Khái quát chung về Tội che giấu tội phạm:

1.1. Khái niệm:

Trong bối cảnh công nghệ thông tin phát triển như hiện nay thì hành vi che giấu tội phạm vẫn diễn ra vô cùng phổ biến (đặc biệt là trên không gian mạng) như: xóa dữ liệu phạm tội, che giấu danh tính người phạm tội, cung cấp thông tin sai lệch hoặc tán phát nội dung nhằm đánh lạc hướng điều tra. Điều đó cho thấy, tội che giấu tội phạm vẫn là một trong những nguyên nhân gián tiếp làm suy yếu hiệu quả của công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm và làm giảm tính nghiêm minh của pháp luật hình sự.

Có thể đưa ra khái niệm về Tội che giấu tội phạm như sau:

“Tội che giấu tội phạm là hành vi của người không hứa hẹn trước với người phạm tội nhưng sau khi tội phạm được thực hiện, đã có hành vi che giấu người phạm tội, dấu vết, tang vật hoặc những tình tiết khác liên quan đến tội phạm nhằm cản trở hoặc gây khó khăn cho việc phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử tội phạm đó.”

1.2. Ý nghĩa:

Việc quy định Tội che giấu tội phạm trong Bộ luật Hình sự 2015 có ý nghĩa chính trị pháp lý và xã hội sâu sắc.

• Thứ nhất, quy định về Tội che giấu tội phạm nhằm bảo vệ hoạt động đúng đắn, hiệu quả của các cơ quan tiến hành tố tụng, bảo đảm mọi hành vi phạm tội đều được phát hiện, điều tra, xử lý kịp thời và công minh theo đúng pháp luật. Từ đó khẳng định nguyên tắc thượng tôn pháp luật, không để bất kỳ cá nhân, tổ chức nào bao che hoặc dung túng cho hành vi phạm tội.
• Thứ hai, quy định Tội che giấu tội phạm góp phần ngăn chặn hành vi tiếp tay, bao che, che chở người phạm tội, đặc biệt là trong những vụ án có tổ chức hoặc có yếu tố thân nhân. Qua đó, pháp luật tách biệt rõ ràng giữa tình cảm cá nhân và nghĩa vụ công dân trước pháp luật.
• Thứ ba, xử lý nghiêm hành vi che giấu tội phạm tăng cường hiệu quả phòng ngừa chung, nâng cao ý thức pháp luật, trách nhiệm xã hội và tinh thần đấu tranh bảo vệ công lý trong nhân dân. Mỗi cá nhân hiểu rằng im lặng hoặc bao che cho tội phạm cũng là hành vi phạm pháp; từ đó hình thành văn hóa tố giác, hợp tác và minh bạch trong đời sống xã hội.

1.3. Cơ sở pháp lý:

Tội che giấu tội phạm hiện nay đang được quy định tại Điều 389 Bộ luật Hình sự 2015 như sau:

“1. Người nào không hứa hẹn trước mà che giấu một trong các tội phạm quy định tại các điều sau đây của Bộ luật này, nếu không thuộc trường hợp quy định tại khoản 2 Điều 18 của Bộ luật này, thì bị phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 05 năm:

a) Các điều 108, 109, 110, 111, 112, 113, 114, 115, 116, 117, 118, 119, 120 và 121;

b) Điều 123, các khoản 2, 3 và 4 Điều 141, Điều 142, Điều 144, khoản 2 và khoản 3 Điều 146, các khoản 1, 2 và 3 Điều 150, các điều 151, 152, 153 và 154;

c) Điều 168, Điều 169, các khoản 2, 3 và 4 Điều 173, các khoản 2, 3 và 4 Điều 174, các khoản 2, 3 và 4 Điều 175, các khoản 2, 3 và 4 Điều 178;

d) Khoản 3 và khoản 4 Điều 188, khoản 3 Điều 189, khoản 2 và khoản 3 Điều 190, khoản 2 và khoản 3 Điều 191, khoản 2 và khoản 3 Điều 192, các khoản 1, 2, 3 và 4 Điều 193, các khoản 1, 2, 3 và 4 Điều 194, các khoản 2, 3 và 4 Điều 195, khoản 2 và khoản 3 Điều 196, khoản 3 Điều 205, các khoản 2, 3 và 4 Điều 206, Điều 207, Điều 208, khoản 2 và khoản 3 Điều 219, khoản 2 và khoản 3 Điều 220, khoản 2 và khoản 3 Điều 221, khoản 2 và khoản 3 Điều 222, khoản 2 và khoản 3 Điều 223, khoản 2 và khoản 3 Điều 224;

đ) Khoản 2 và khoản 3 Điều 243;

e) Các điều 248, 249, 250, 251, 252 và 253, khoản 2 Điều 254, các điều 255, 256, 257 và 258, khoản 2 Điều 259;

g) Các khoản 2, 3 và 4 Điều 265, các điều 282, 299, 301, 302, 303 và 304, các khoản 2, 3 và 4 Điều 305, các khoản 2, 3 và 4 Điều 309, các khoản 2, 3 và 4 Điều 311, khoản 2 và khoản 3 Điều 329;

h) Các khoản 2, 3 và 4 Điều 353, các khoản 2, 3 và 4 Điều 354, các khoản 2, 3 và 4 Điều 355, khoản 2 và khoản 3 Điều 356, các khoản 2, 3 và 4 Điều 357, các khoản 2, 3 và 4 Điều 358, các khoản 2, 3 và 4 Điều 359, các khoản 2, 3 và 4 Điều 364, các khoản 2, 3 và 4 Điều 365;

i) Khoản 3 và khoản 4 Điều 373, khoản 3 và khoản 4 Điều 374, khoản 2 Điều 386;

k) Các điều 421, 422, 423, 424 và 425.

2. Phạm tội trong trường hợp lợi dụng chức vụ, quyền hạn cản trở việc phát hiện tội phạm hoặc có những hành vi khác bao che người phạm tội, thì bị phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.”

2. Cấu thành tội phạm của Tội che giấu tội phạm:

2.1. Khách thể:

Tội che giấu tội phạm xâm phạm trực tiếp đến hoạt động đúng đắn, bình thường của các cơ quan tiến hành tố tụng, bao gồm cơ quan điều tra, Viện kiểm sát và Tòa án. Hành vi phạm tội có thể gây cản trở quá trình phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử, làm sai lệch sự thật khách quan của vụ án; ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính công minh, khách quan và hiệu lực của pháp luật hình sự.

Đối tượng tác động của tội phạm có thể là người phạm tội mà người phạm tội đang tìm cách che giấu, hoặc các dấu vết, vật chứng, phương tiện, tài liệu có giá trị chứng minh tội phạm. Thông qua việc tác động vào những đối tượng này, người phạm tội đã gián tiếp hoặc trực tiếp xâm phạm hoạt động tố tụng, gây khó khăn cho việc phát hiện, thu thập, đánh giá chứng cứ và làm sáng tỏ bản chất vụ án. 

Như vậy, khách thể của tội phạm là hoạt động bình thường, đúng đắn của các cơ quan tiến hành tố tụng, mà cụ thể là quá trình điều tra, truy tố, xét xử và thi hành án hình sự. Việc xâm phạm khách thể này làm suy giảm hiệu lực của pháp luật, ảnh hưởng đến niềm tin của nhân dân vào công lý và trật tự pháp luật xã hội chủ nghĩa.

2.2. Mặt khách quan:

Hành vi thuộc mặt khách quan của tội phạm này được thể hiện ở việc che giấu tội phạm; tức là thực hiện một hoặc nhiều hành vi nhằm cản trở việc phát hiện, điều tra, truy tố, xét xử người phạm tội hoặc các chứng cứ, dấu vết, tang vật liên quan đến vụ án.

Về bản chất, hành vi che giấu tội phạm tương tự hành vi giúp sức trong đồng phạm, song có một số điểm khác biệt cốt lõi là:

• Người giúp sức có hứa hẹn trước khi tội phạm được thực hiện và cùng tham gia trong ý chí phạm tội;
• Người che giấu tội phạm không hứa hẹn trước, chỉ hành động sau khi tội phạm đã xảy ra nhằm giúp người phạm tội trốn tránh trách nhiệm hình sự hoặc xóa bỏ dấu vết tội phạm.

Xét về ngữ nghĩa, “che giấu” là hành động cố tình làm cho sự việc bị khuất, bị ẩn, không để người khác biết hoặc phát hiện được. Hai yếu tố “che” (làm khuất, bưng bít) và “giấu” (cất kín, giữ kín) cùng thể hiện ý chí của người phạm tội trong việc ngăn cản việc phát hiện sự thật.

Trong thực tế, hành vi che giấu tội phạm có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau. Chủ yếu gồm:

• Che giấu người phạm tội: Là hành vi biết rõ một người đã thực hiện tội phạm nhưng chứa chấp, nuôi giấu, tạo điều kiện cho họ trốn tránh. Người phạm tội có thể cho ở nhờ, tìm nơi ẩn náu, hướng dẫn đường trốn, giúp thay đổi hình dạng hoặc cung cấp phương tiện đi lại để người phạm tội tránh bị phát hiện, truy bắt.
• Che giấu các dấu vết của tội phạm: Sau khi tội phạm xảy ra, những dấu vết tại hiện trường (như vết máu, dấu chân, vân tay, thi thể, hung khí…) là nguồn chứng cứ quan trọng giúp cơ quan tiến hành tố tụng xác định thủ phạm. Hành vi xóa, tẩy, làm biến dạng, làm sai lệch hoặc hủy bỏ các dấu vết đó được coi là che giấu tội phạm vì nó gây khó khăn; thậm chí cản trở hoàn toàn việc chứng minh vụ án.
• Che giấu tang vật, phương tiện phạm tội: Tang vật là công cụ, phương tiện hoặc tài sản liên quan đến việc thực hiện tội phạm. Hành vi che giấu có thể bao gồm việc cất giấu, tiêu hủy, làm biến dạng hoặc chuyển dịch tang vật như: tài sản chiếm đoạt, vũ khí, phương tiện vận chuyển, tài liệu phạm pháp… Mục đích là ngăn chặn cơ quan có thẩm quyền thu hồi, xử lý hoặc truy tìm người phạm tội thông qua tang vật.

Đồng thời, hậu quả không phải là dấu hiệu bắt buộc của cấu thành tội phạm này. Tội phạm được coi là hoàn thành ngay từ thời điểm người phạm tội thực hiện hành vi che giấu (dù việc che giấu đó có đạt kết quả hay không). Điều này thể hiện chính sách hình sự nghiêm khắc của Nhà nước trong việc bảo vệ tính khách quan, minh bạch và kịp thời của hoạt động tố tụng hình sự.

2.3. Chủ thể:

Chủ thể của Tội che giấu tội phạm không phải chủ thể đặc biệt. Bất kì ai cũng có thể là chủ thể của tội phạm này.

Ngoài ra, chủ thể của tội phạm phải thỏa mãn điều điện là người có đầy đủ năng lực trách nhiệm hình sự và từ đủ 16 tuổi trở lên.

2.4. Mặt khách quan:

Tội che giấu tội phạm được thực hiện với lỗi cố ý, có thể là lỗi cố ý trực tiếp hoặc lỗi cố ý gián tiếp. Tức là người phạm tội hoàn toàn nhận thức được hậu quả của hành vi phạm tội và mong muốn hậu quả đó xảy ra hoặc tuy không mong muốn hậu quả xảy ra nhưng có ý thức bỏ mặc để hậu quả tự xảy ra.

3. Khung hình phạt của Tội che giấu tội phạm:

Tội che giấu tội phạm theo Điều 389 Bộ luật Hình sự 2015 quy định những khung hình phạt như sau:

• Khung 1: Phạt cải tạo không giam giữ đến 03 năm hoặc phạt tù từ 06 tháng đến 05 năm.
• Khung 2: Phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.

Tội danh này không quy định hình phạt bổ sung.

4. Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội che giấu tội phạm:

Các tình tiết định khung hình phạt tăng nặng của Tội che giấu tội phạm được quy định tại khoản 2 Điều 389 Bộ luật Hình sự 2015 với khung hình phạt là phạt tù từ 02 năm đến 07 năm.:

a. Phạm tội trong trường hợp lợi dụng chức vụ, quyền hạn:

Đây là tình tiết định khung tăng nặng phản ánh tính nguy hiểm đặc biệt của hành vi che giấu tội phạm khi được thực hiện bởi người có chức vụ, quyền hạn trong cơ quan, tổ chức, đơn vị, đặc biệt là các cơ quan tiến hành tố tụng hoặc cơ quan có thẩm quyền quản lý Nhà nước.

“Lợi dụng chức vụ, quyền hạn” được hiểu là sử dụng địa vị, thẩm quyền hoặc công cụ công vụ được Nhà nước giao phó để cản trở việc phát hiện hoặc xử lý người phạm tội. Hành vi này đặc biệt nguy hiểm vì không chỉ bao che tội phạm mà còn làm suy yếu niềm tin của nhân dân vào sự công minh của pháp luật, gây ảnh hưởng trực tiếp đến uy tín, hiệu lực và tính nghiêm minh của Nhà nước pháp quyền. Người phạm tội trong trường hợp này thường bị áp dụng khung hình phạt nặng hơn (từ 2 năm đến 7 năm tù) nhằm bảo đảm tính răn đe và phòng ngừa chung trong bộ máy Nhà nước.

b. Phạm tội trong trường hợp cản trở việc phát hiện tội phạm:

Tình tiết này được áp dụng khi người che giấu thực hiện các hành vi chủ động hoặc gián tiếp làm chậm, làm sai lệch hoặc làm mất khả năng phát hiện tội phạm và người phạm tội. “Cản trở việc phát hiện tội phạm” có thể biểu hiện dưới nhiều dạng khác nhau như:

• Cố ý tiêu hủy, tẩy xóa, làm biến dạng hoặc che giấu tang vật, dấu vết của tội phạm;
• Cung cấp thông tin sai lệch cho cơ quan điều tra, hoặc tạo chứng cứ giả nhằm đánh lạc hướng điều tra;
• Ngăn cản, đe dọa, tác động đến nhân chứng hoặc người tố giác tội phạm;
• Không thực hiện nghĩa vụ báo cáo, tố giác khi có trách nhiệm pháp lý.

Hành vi này không những làm chậm quá trình điều tra và truy tố mà còn có thể dẫn đến việc bỏ lọt tội phạm, làm sai lệch sự thật khách quan của vụ án; từ đó đe dọa trực tiếp nguyên tắc công lý và hiệu quả của hoạt động tố tụng hình sự. Chính vì vậy, pháp luật quy định mức hình phạt nghiêm khắc hơn cho trường hợp này để bảo đảm tính công minh, khách quan và kịp thời trong việc xử lý người phạm tội.

c. Phạm tội trong trường hợp có những hành vi khác bao che người phạm tội:

Tình tiết này có tính mở rộng nhằm bao quát các hành vi bao che tinh vi, gián tiếp hoặc khó phát hiện mà người phạm tội sử dụng nhằm bảo vệ, che chắn cho người phạm tội thoát khỏi sự truy cứu của pháp luật. Hành vi bao che ở đây có thể là:

• Dàn xếp, tạo chứng cứ giả để chứng minh người phạm tội vô tội;
• Giúp người phạm tội bỏ trốn hoặc trốn ra nước ngoài;
• Sử dụng ảnh hưởng cá nhân, quyền lực hoặc tiền bạc để tác động đến người có thẩm quyền trong hoạt động điều tra, truy tố hoặc xét xử;
• Cung cấp thông tin sai, khai báo gian dối hoặc hướng dẫn người phạm tội đối phó với cơ quan điều tra.

Những hành vi này tuy không trực tiếp thực hiện tội phạm gốc nhưng lại gây hậu quả nghiêm trọng cho công tác điều tra, truy tố và thi hành án. Đồng thời tạo môi trường dung túng cho tội phạm phát triển. Vì vậy, việc xử lý nghiêm hành vi “bao che người phạm tội” là biện pháp cần thiết để bảo vệ sự liêm chính của hệ thống tư pháp, bảo đảm rằng mọi người đều bình đẳng trước pháp luật và không ai có thể đứng trên công lý.

5. Phân biệt Tội che giấu tội phạm và Tội không tố giác tội phạm:

6. Bản án điển hình của Tội che giấu tội phạm:

• Tên bản án:

Bản án về tội che giấu tội phạm số 23/2022/HS-ST ngày 08/07/2022 của Tòa án nhân dân Nga Sơn, tỉnh Thanh Hóa.

• Nội dung vụ án:

Xuất phát từ vụ án hủy hoại tài sản do Nguyễn Văn C sinh ngày 22/01/1998; Nơi ĐKHKTT: thôn N, xã N, huyện N, tỉnh Thanh Hóa thực hiện vào rạng sáng ngày 11/8/2021, nhưng với thái độ coi thường pháp luật sáng ngày 11/8/2021 bị cáo Mai Văn H điều khiển xe mô tô nhãn hiệu Honda Wavealpha, màu đen bạc, biển kiểm soát 36G1- 007.82 đi theo chỉ dẫn của Nguyễn Văn C đến thôn Y, xã N. Tại đây, C đốt, hủy hoại chiếc xe ô tô nhãn hiệu Mazda 6 BKS 36A-278.39 trị giá 566.667.000đ của anh Phạm Huy H.

Tại kết luận định giá tài sản số: 101/KL/HĐĐGTS ngày 30/8/2021, HĐĐGTS huyện N kết luận: Tổng giá trị tài sản bị thiệt hại là: 298.364.000đ Sau đó bị cáo H chở C quay lại xã N trả xe cho Hoàng Đình H. Bị cáo Mai Văn H biết rõ hành vi phạm tội của Nguyễn Văn C, mặc dù không hứa hẹn trước với C nhưng bị cáo H đã cùng với Nguyễn Văn C đến nhà Hoàng Đình H, mượn của H chiếc tua vit, tháo hai cánh yếm của chiếc xe mô tô BKS 36G1- 007.82 đưa cho C, C mang hai cánh yếm vào gian bếp nhà H cất giấu nhằm che giấu tội phạm hủy hoại tài sản quy định tại khoản 3 Điều 178 BLHS.

Quá trình điều tra, nhận thức được hành vi phạm tội của mình, ngày 08/10/2021 Mai Văn H đã đầu thú với cơ quan cảnh sát điều tra Công an huyện N, khai báo về hành vi hủy hoại tài sản rạng sáng ngày 11/8/2021 của Nguyễn Văn C, đồng thời khai báo hành vi che giấu tội phạm của mình và H tự nguyện giao nộp 01 điện thoại nhãn hiệu Samsung màu đen gắn sim số; 0963123447 sử dụng để liên lạc với Nguyễn Văn C, Hoàng Đình H và một số người trong đêm 10 rạng sáng ngày 11/8/2021.

Như vậy hành vi của Mai Văn H là che giấu hành vi hủy hoại tài sản của Nguyễn Văn C đã phạm vào tội: “Che giấu tội phạm” được quy định tại điểm c khoản 1 Điều 389 Bộ luật Hình sự 2015.

• Quyết định của Tòa án:

+ Tuyên bố: Bị cáo Mai Văn H phạm tội “Che giấu tội phạm”.

+ Xử phạt: Bị cáo Mai Văn H 15 (Mười lăm) tháng tù nhưng cho hưởng án treo, thời gian thử thách là 30 (Ba mươi) tháng, kể từ ngày tuyên án sơ thẩm.

THAM KHẢO THÊM:

• Phân biệt che giấu tội phạm và không tố giác tội phạm
• Luật sư bào chữa tội che giấu, không tố giác tội phạm
• Phân biệt giữa tố giác tội phạm và tin báo về tội phạm