Nhân thân là yếu tố quan trọng để Tòa án xem xét khi quyết định hình phạt, đặc biệt trong việc cho hưởng án treo. Vậy nhân thân xấu là gì? Và người có nhân thân xấu có được hưởng án treo hay không? Bài viết dưới đây của Luật Dương Gia sẽ phân tích rõ khái niệm này và hướng áp dụng trong thực tiễn xét xử.
Mục lục bài viết
1. Nhân thân xấu là gì?
Yếu tố chủ quan thuộc bản thân của người phạm tội là một trong những yếu tố có vai trò vô cùng quan trọng trong quá trình hình thành đặc điểm nhân thân của người phạm tội trên thực tế, chủ yếu đó là các đặc điểm liên quan đến khía cạnh tâm lý và đạo đức tiêu cực của người phạm tội, gắn liền với quá trình phát triển về tâm sinh lý, dưới sự tác động và ảnh hưởng trực tiếp của môi trường sống tiêu cực, ảnh hưởng của các tình huống cụ thể, khi đó con người có khả năng lựa chọn nhiều cách ứng xử khác nhau, tuy nhiên người ta lại chọn phương án hành xử tiêu cực, trái quy định của pháp luật.
Nhìn chung, nhân thân người phạm tội là tổng hợp những đặc điểm, dấu hiệu thể hiện bản chất của người phạm tội đó. Trong cơ chế hành vi của người phạm tội, nhân thân người phạm tội đóng vai trò vô cùng quan trọng, giúp cơ quan nhà nước có thẩm quyền có thể luận giải ra các nguyên nhân vì sao người phạm tội lại thực hiện hành vi vi phạm pháp luật đó, từ đó xây dựng các biện pháp phòng ngừa phù hợp với từng nhóm người và từng nhóm tính cách.
Nhiều người hiện nay đặt ra câu hỏi: Nhân thân xấu là gì? Trong các văn bản quy phạm pháp luật hiện nay, chưa có bất cứ điều luật hoặc văn bản nào giải thích cụ thể về khái niệm nhân thân xấu. Tuy nhiên trên thực tế, chúng ta hoàn toàn có thể đưa ra định nghĩa về “nhân thân xấu”. Theo đó:
“Nhân thân xấu là thuật ngữ dùng để chỉ một người có quá khứ phạm tội, thường là từng bị kết án và chưa được xóa án tích hoặc có tiền án, tiền sự đã bị xử lý. Điều này bao gồm các hành vi như phạm tội, vi phạm pháp luật đã được cơ quan chức năng phát hiện và xử lý, dẫn đến việc có hồ sơ tiền án, tiền sự”.
Pháp luật Việt Nam hiện nay thay vì dùng cũng từ nhân thân xấu, có nhiều điều luật đã nhắc đến cụm từ “nhân thân của người phạm tội”. Theo đó, nhân thân của người phạm tội là một phạm trù đặc biệt trong khía cạnh khoa học tội phạm, khoa học hình sự, khoa học điều tra tội phạm, khoa học tâm lý học tư pháp … và một số ngành khoa học khác. Nhân thân của người phạm tội là những đặc điểm, dấu hiệu đặc trưng, phản ánh rõ bản chất và tính cách của người phạm tội, những đặc điểm và dấu hiệu này tác động mạnh mẽ tới nhiều tình huống, hoàn cảnh khác nhau; từ đó tạo ra xử sự phạm tội của người phạm tội trên thực tế. Có thể kể đến một số đặc điểm liên quan đến nhân thân của người phạm tội như: Độ tuổi, nghề nghiệp, thái độ trong quan hệ với những người xung quanh, trình độ văn hóa, hoàn cảnh gia đình, lối sống thực tế, đời sống kinh tế, thái độ chính trị, tôn giáo, ý thức pháp luật, tiền án tiền sự …
Như vậy có thể nói, những đặc điểm này hoàn toàn giúp cho con người có nguy cơ trở thành tội phạm cao hơn so với người khác, dễ dàng làm phát sinh ý định phạm tội của con người, thậm chí là thúc đẩy con người thực hiện một hành vi phạm tội nào đó.
2. Nhân thân xấu có được xử án treo hay không?
Điều 2 của Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP của Hội đồng thẩm phán Tòa án nhân dân tối cao về việc hướng dẫn áp dụng Điều 65 của Bộ luật Hình sự về án treo (sửa đổi tại Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐTP) quy định cụ thể về điều kiện để người bị kết án phạt tù có thể được hưởng án treo.
Theo đó, người bị xử phạt tù có thể sẽ được xem xét cho hưởng án treo khi người đó đáp ứng được đầy đủ các điều kiện sau đây:
(1) Đã bị xử phạt tù không vượt quá khoảng thời gian 03 năm tù.
(2) Người bị xử phạt tù có nhân thân phù hợp với quy định của pháp luật. Cụ thể, người bị xử phạt tù có nhân thân là ngoài lần phạm tội này, người phạm tội chấp hành chính sách, pháp luật và thực hiện đầy đủ các nghĩa vụ của công dân ở nơi cư trú, nơi làm việc.
- Đối với người đã bị kết án nhưng thuộc trường hợp được coi là không có án tích, người bị kết án nhưng đã được xóa án tích, người đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị xử lý kỷ luật mà tính đến ngày phạm tội lần này đã quá thời hạn được coi là chưa bị xử phạt vi phạm hành chính, chưa bị xử lý kỷ luật theo quy định của pháp luật nếu xét thấy tính chất, mức độ của tội phạm mới được thực hiện thuộc trường hợp ít nghiêm trọng hoặc người phạm tội là đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án và có đủ các điều kiện khác thì cũng có thể cho hưởng án treo;
- Đối với người bị kết án mà khi định tội đã sử dụng tình tiết “đã bị xử lý kỷ luật” hoặc “đã bị xử phạt vi phạm hành chính” hoặc “đã bị kết án” và có đủ các điều kiện khác thì cũng có thể cho hưởng án treo;
- Đối với người bị kết án mà vụ án được tách ra để giải quyết trong các giai đoạn khác nhau (tách thành nhiều vụ án) và có đủ các điều kiện khác thì cũng có thể cho hưởng án treo
(3) Có từ 02 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cho nên căn cứ theo quy định tại Điều 51 của Bộ luật hình sự năm 2015, trong đó có ít nhất 01 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật hình sự năm 2015, đồng thời không có các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự căn cứ theo quy định tại Điều 52 của Bộ luật hình sự năm 2015. Trong trường hợp có các tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự theo quy định của pháp luật về hình sự, thì số tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự cần phải có số lượng nhiều hơn số tình tiết tăng nặng trách nhiệm hình sự từ 02 tình tiết trở lên, trong đó phải có ít nhất 01 tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định cụ thể tại khoản 1 Điều 51 của Bộ luật hình sự năm 2015.
(4) Có nơi cư trú rõ ràng hoặc nơi làm việc ổn định để cơ quan, tổ chức có thẩm quyền giám sát, giáo dục. Nơi cư trú rõ ràng là nơi tạm trú hoặc thường trú có địa chỉ được xác định cụ thể theo quy định của Luật Cư trú mà người được hưởng án treo về cư trú, sinh sống thường xuyên sau khi được hưởng án treo. Nơi làm việc ổn định là nơi người phạm tội làm việc có thời hạn từ 01 năm trở lên theo hợp đồng lao động hoặc theo quyết định của cơ quan, tổ chức có thẩm quyền.
(5) Cơ quan nhà nước có thẩm quyền xét thấy không cần phải áp dụng biện pháp bắt chấp hành hình phạt tù, người phạm tội hoàn toàn có khả năng tự cải tạo, việc cho họ hưởng án treo không gây nguy hiểm cho xã hội và không gây nguy hiểm cho cộng đồng, việc cho các đối tượng đó vừa dán treo cũng không ảnh hưởng xấu đến an ninh trật tự và an toàn xã hội.
Như vậy: Người bị xử phạt tù hoàn toàn có thể được xem xét cho hưởng án treo khi đáp ứng được đầy đủ các điều kiện nêu trên. Đối với điều kiện và nhân thân, pháp luật hiện nay không áp dụng điều kiện về nhân thân tốt hay nhân thân xấu.
Thay vào đó là sẽ áp dụng điều kiện về nhân thân được quy định cụ thể tại khoản 2 Điều 2 của Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP (sửa đổi tại Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐTP của Hội đồng Thẩm phán Toà án nhân dân tối cao) như đã phân tích nêu trên.
Người bị kết án vẫn có thể được xem xét cho hưởng án treo nếu nhận thấy đáp ứng đầy đủ các điều kiện theo quy định nêu trên.
3. Yếu tố nhân thân để làm căn cứ cho hưởng án treo được xác định như thế nào?
Căn cứ theo khoản 2 Điều 2 Nghị quyết 02/2018/NQ-HĐTP (sửa đổi bởi điểm a khoản 1 Điều 1 Nghị quyết 01/2022/NQ-HĐTP), nhân thân tốt là một trong những điều kiện trọng yếu để Tòa án xem xét cho người phạm tội được hưởng án treo. Cụ thể, người bị xử phạt tù được coi là có nhân thân tốt nếu ngoài lần phạm tội này, họ luôn chấp hành đúng chính sách, pháp luật của Nhà nước, thực hiện đầy đủ nghĩa vụ công dân tại nơi cư trú và nơi làm việc, có lối sống lành mạnh, thái độ hợp tác và ý thức cải tạo tích cực.
Ngoài tiêu chí chung nêu trên, người phạm tội cần đồng thời đáp ứng một trong các điều kiện cụ thể sau đây:
Thứ nhất, về tính chất và mức độ của hành vi phạm tội:
Tội phạm thuộc trường hợp ít nghiêm trọng, hoặc người phạm tội là đồng phạm có vai trò không đáng kể trong vụ án; và có đủ các điều kiện khác để xem xét án treo. Thuộc một trong các nhóm đối tượng sau:
- Người đã bị kết án nhưng được coi là không có án tích;
- Người đã bị kết án nhưng đã được xóa án tích;
- Người đã bị xử phạt vi phạm hành chính hoặc bị xử lý kỷ luật nhưng tính đến thời điểm phạm tội lần này đã quá thời hạn được coi là chưa bị xử phạt hoặc chưa bị xử lý kỷ luật theo quy định pháp luật.
Thứ hai, trường hợp người bị kết án mà khi định tội, Tòa án đã sử dụng các tình tiết như: “Đã bị xử lý kỷ luật”, “đã bị xử phạt vi phạm hành chính” hoặc “đã bị kết án” làm tình tiết tăng nặng; nhưng người đó vẫn đáp ứng đủ các điều kiện khác để được xem xét hưởng án treo thì vẫn có thể được coi là có nhân thân tốt.
Thứ ba, trường hợp người bị kết án mà vụ án được tách ra giải quyết ở nhiều giai đoạn khác nhau (tách thành nhiều vụ án riêng biệt): Nếu người đó đáp ứng đầy đủ các điều kiện khác theo quy định của pháp luật thì cũng được xem xét là có nhân thân tốt khi Tòa án quyết định việc cho hưởng án treo.
THAM KHẢO THÊM:
Tư vấn pháp luật qua Zalo
Liên hệ với Luật sư để được hỗ trợ:
Tư vấn pháp luật qua Zalo 
