Bị hại trong vụ án hình sự có được phép ủy quyền không?

1. Bị hại trong vụ án hình sự có được phép ủy quyền không?

Theo Điều 62 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định về quyền và nghĩa vụ của bị hại như sau:

(1) Bị hại có quyền:

• Được thông báo, giải thích quyền và nghĩa vụ quy định tại Điều này;
• Đưa ra chứng cứ, tài liệu, đồ vật, yêu cầu;
• Trình bày ý kiến về chứng cứ, tài liệu, đồ vật liên quan và yêu cầu người có thẩm quyền tiến hành tố tụng kiểm tra, đánh giá;
• Đề nghị giám định, định giá tài sản theo quy định của pháp luật;
• Được thông báo kết quả điều tra, giải quyết vụ án;
• Đề nghị thay đổi người có thẩm quyền tiến hành tố tụng, người giám định, người định giá tài sản, người phiên dịch, người dịch thuật;
• Đề nghị hình phạt, mức bồi thường thiệt hại, biện pháp bảo đảm bồi thường;
• Tham gia phiên tòa; trình bày ý kiến, đề nghị chủ tọa phiên tòa hỏi bị cáo và người khác tham gia phiên tòa; tranh luận tại phiên tòa để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình; xem biên bản phiên tòa;
• Tự bảo vệ, nhờ người bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp cho mình;
• Tham gia các hoạt động tố tụng theo quy định của Bộ luật này;
• Yêu cầu cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng bảo vệ tính mạng, sức khỏe, danh dự, nhân phẩm, tài sản, quyền và lợi ích hợp pháp khác của mình, người thân thích của mình khi bị đe dọa;
• Kháng cáo bản án, quyết định của Tòa án;
• Khiếu nại quyết định, hành vi tố tụng của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng;
• Các quyền khác theo quy định của pháp luật.

(2) Bị hại có nghĩa vụ:

• Có mặt theo giấy triệu tập của người có thẩm quyền tiến hành tố tụng; trường hợp cố ý vắng mặt không vì lý do bất khả kháng hoặc không do trở ngại khách quan thì có thể bị dẫn giải;
• Chấp hành quyết định, yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền tiến hành tố tụng.

Theo quy định về các quyền và nghĩa vụ nêu trên, bị hại không được ủy quyền cho người khác thay mình để tham gia vào vụ án hình sự. Tính mạng, sức khỏe, danh dự và nhân phẩm của bị hại bị xâm phạm hoặc đe dọa xâm phạm liên quan trực tiếp đến quyền nhân thân của họ; vì thể mà không thể ủy quyền cho người khác tham gia tố tụng thay.

Ngoài ra, khoản 5 Điều 62 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định: Trường hợp bị hại chết, mất tích, bị mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự thì người đại diện thực hiện quyền và nghĩa vụ của người bị hại theo quy định tại Điều 62 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 quy định.

Như vậy: Bị hại trong vụ án hình sự KHÔNG được ủy quyền cho người khác để thay mặt mình giải quyết các vấn đề trong quá trình tố tụng. Người đại diện thực hiện các quyền và nghĩa vụ chỉ thuộc trong trường hợp bị hại:

• Chết;
• Mất tích;
• Bị mất hoặc bị hạn chế năng lực hành vi dân sự.

2. Vì sao bị hại trong vụ án hình sự không được ủy quyền cho người khác tham gia tố tụng?

Theo Điều 62 Bộ luật Tố tụng Hình sự 2015, bị hại không được ủy quyền cho người khác tham gia tố tụng. Quy định này phản ánh nguyên tắc quan trọng trong tố tụng hình sự, đảm bảo quyền lợi của bị hại, đồng thời bảo vệ tính khách quan và công bằng của quá trình xét xử. Lý do cụ thể có thể được phân tích như sau:

• Bảo vệ quyền lợi trực tiếp và chủ thể hóa thiệt hại: Bị hại là người chịu hậu quả trực tiếp từ hành vi phạm tội; bao gồm thiệt hại về tính mạng, sức khỏe, tài sản, danh dự và uy tín. Việc họ trực tiếp tham gia tố tụng giúp Tòa án nắm bắt đầy đủ, chính xác các thiệt hại thực tế, từ đó đưa ra các quyết định về bồi thường, khắc phục hậu quả đúng với quyền lợi của họ. Nếu được ủy quyền thì thông tin có thể bị thiếu trung thực hoặc không đầy đủ, từ đó dẫn đến rủi ro cho quyền lợi của bị hại.
• Đảm bảo trung thực và khách quan của tố tụng: Trong tố tụng hình sự, bị hại vừa là chủ thể có quyền lợi vừa là nguồn chứng cứ quan trọng để xác định hành vi phạm tội, mức độ lỗi và trách nhiệm của bị cáo. Việc cho phép người khác tham gia thay thế có thể dẫn đến xung đột lợi ích, thông tin sai lệch hoặc khai báo không trung thực, làm ảnh hưởng đến quyết định của Tòa án. Quy định về việc bị hại phải tham gia trực tiếp giúp ngăn chặn nguy cơ này; đồng thời bảo vệ tính khách quan của xét xử.
• Phù hợp với bản chất tố tụng hình sự: Khác với tố tụng dân sự – nơi quyền lợi chủ yếu là quyền tài sản hoặc quyền dân sự có thể ủy quyền; thì trong tố tụng hình sự, bị hại tham gia trực tiếp vào quá trình tố tụng không chỉ để bảo vệ quyền lợi mà còn là chủ thể tham gia đối chất, cung cấp chứng cứ và giám sát việc xét xử… Sự tham gia trực tiếp của bị hại là cần thiết để bảo đảm tính đầy đủ của chứng cứ và sự minh bạch trong xác định trách nhiệm hình sự của bị cáo.
• Bảo đảm quyền con người và quyền tham gia tố tụng: Quy định này còn thể hiện nguyên tắc tôn trọng quyền con người trong tố tụng hình sự, theo đó mỗi cá nhân có quyền và nghĩa vụ bảo vệ quyền lợi chính mình. Khi bị hại tham gia trực tiếp thì họ có thể trình bày nguyện vọng, yêu cầu bồi thường, đối chất với bị cáo và cơ quan tiến hành tố tụng – điều mà người được ủy quyền khó có thể thực hiện đầy đủ và hiệu quả.
• Thực tiễn áp dụng và phòng ngừa rủi ro pháp lý: Trong thực tiễn, nếu bị hại được ủy quyền cho người khác thì có thể dẫn đến tranh chấp về việc ai là người đại diện hợp pháp, gây trì hoãn tố tụng hoặc thậm chí làm mất hiệu lực một số quyết định tố tụng. Quy định cấm ủy quyền giúp đơn giản hóa thủ tục, bảo đảm tiến độ xét xử; đồng thời giảm thiểu rủi ro pháp lý cho cả bị hại và cơ quan tố tụng.

3. Pháp nhân có thể cử người đại diện theo ủy quyền trong tố tụng hình sự không?

Bộ luật Tố tụng Hình sự năm 2015 hiện nay có quy định rõ về người đại diện theo pháp luật của pháp nhân thương mại tham gia tố tụng hình sự. Khoản 1 Điều 434 Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 có quy định:

• Mọi hoạt động tố tụng của pháp nhân bị truy cứu trách nhiệm hình sự được thông qua người đại diện theo pháp luật của pháp nhân. Pháp nhân phải cử và bảo đảm cho người đại diện theo pháp luật của mình tham gia đầy đủ các hoạt động khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử, thi hành án theo yêu cầu của cơ quan, người có thẩm quyền.
• Trường hợp người đại diện theo pháp luật của pháp nhân bị khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử hoặc không thể tham gia tố tụng được thì pháp nhân phải cử người khác làm người đại diện theo pháp luật của mình tham gia tố tụng. Trường hợp pháp nhân thay đổi người đại diện thì pháp nhân phải thông báo ngay cho cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng.
• Tại thời điểm khởi tố, điều tra, truy tố, xét xử mà pháp nhân không có người đại diện theo pháp luật hoặc có nhiều người cùng là đại diện theo pháp luật thì cơ quan có thẩm quyền tiến hành tố tụng chỉ định một người đại diện cho pháp nhân tham gia tố tụng.

Quy định này thể hiện rõ rằng, pháp nhân thương mại tham gia tố tụng hình sự thông qua người đại diện theo pháp luật, người này sẽ thực hiện tất cả các quyền và nghĩa vụ của pháp nhân trong quá trình tố tụng. Đồng thời, pháp nhân có trách nhiệm cử và bảo đảm người đại diện này tham gia đầy đủ các hoạt động tố tụng theo yêu cầu của cơ quan có thẩm quyền.

Đặc biệt, Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 chỉ cho phép pháp nhân cử người đại diện theo pháp luật, KHÔNG cho phép cử người đại diện theo ủy quyền để thay mặt pháp nhân bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp trong quá trình tố tụng hình sự. Quy định này nhằm đảm bảo tính minh bạch, trách nhiệm trực tiếp và khả năng chịu trách nhiệm hình sự của pháp nhân thông qua cá nhân có quyền hạn cao nhất theo pháp luật trong nội bộ pháp nhân.

So với Bộ luật Tố tụng Dân sự thì Bộ luật Tố tụng hình sự 2015 có sự khác biệt đáng kể về phạm vi người đại diện của pháp nhân. Theo Điều 85 Bộ luật Tố tụng dân sự 2015, người đại diện trong tố tụng dân sự bao gồm cả người đại diện theo pháp luật và người đại diện theo ủy quyền. Như vậy, trong tố tụng dân sự, pháp nhân (bao gồm pháp nhân thương mại) có quyền linh hoạt cử người đại diện theo pháp luật hoặc người đại diện theo ủy quyền để bảo vệ quyền và lợi ích hợp pháp của mình.

Tuy nhiên, Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 đã thu hẹp phạm vi đại diện của pháp nhân thương mại. Điều này phản ánh đặc thù của tố tụng hình sự – nơi pháp nhân bị truy cứu trách nhiệm không chỉ là chủ thể quyền lợi mà còn là chủ thể chịu trách nhiệm hình sự; do đó, việc yêu cầu pháp nhân tham gia tố tụng thông qua người đại diện theo pháp luật giúp bảo đảm quyền và nghĩa vụ được thực hiện đầy đủ, rõ ràng và tránh rủi ro pháp lý liên quan đến việc ủy quyền không phù hợp.

THAM KHẢO THÊM:

• Vụ án là gì? Phân biệt giữa vụ án hình sự và vụ án dân sự?
• Tạm giữ hình sự là gì? Thời hạn tạm giữ để điều tra vụ án hình sự?
• Dịch vụ Luật sư bào chữa, bảo vệ trong vụ án hình sự uy tín