Hàng hóa công cộng là gì? Phân loại hàng hóa công cộng?

1. Hàng hóa công cộng là gì? 

Hàng hóa công cộng, trong tiếng Anh hay còn được gọi là Public goods, là những loại hàng hóa mà việc một cá nhân này đang thụ hưởng lợi ích do các hàng hóa đó tạo ra tuy nhiên vẫn không ngăn cản những người khác cùng đồng thời hưởng thụ các lợi ích của hàng hóa đó.

Hàng hóa công cộng hay còn có cách gọi khác là hàng hóa tập thể, có các đặc điểm chính như sau:

Thứ nhất, hàng hóa công cộng có đặc điểm không thể loại trừ. Tức là bất ai cũng có thể sử dụng hàng hóa công cộng đó, hàng hóa không cộng không loại trừ bất cứ chủ thể nào trong xã hội sử dụng. Ví dụ như, quốc phòng cũng là một loại hàng hóa công cộng, tuy nhiên lực lượng quân đội không thể chỉ bảo vệ đối với những người trả tiền và không bảo vệ cho những ai không trả tiền. Đối lập với hàng hóa công cộng, hàng hóa của cá nhân có thể bị loại trừ một cách dễ dàng, ví dụ như bảo vệ rạp hát sẽ có thể ngăn cản những người không có vé vào xem rạp.

Thứ hai, hàng hóa công cộng có tính cạnh tranh. Việc một cá nhân này đang sử dụng hàng hóa công cộng không ngăn cản những người khác đồng thời sử dụng hàng hóa công cộng đó. Ví dụ như, pháo hoa khi bắn lên bầu trời thì tất cả mọi người đều có thể thưởng thức giá trị sử dụng của nó, không phân biệt người này được quyền ngắm pháo hoa và người khác sẽ không có quyền ngắm pháo hoa. Điều này hoàn toàn trái ngược so với hàng hóa cá nhân. Chẳng hạn như, một cá nhân mua một con gà bất kỳ ngoài chợ bằng tiền của mình, nếu ai đó đã mua con gà đó thì người khác sẽ không thể tiêu dùng con gà ấy. Vì vậy, hàng hóa công cộng là một trong những loại hàng hóa sẵn có và ta ở khắp mọi nơi, đôi khi hàng hóa công cộng còn mang tính chất toàn cầu. Tuy nhiên, không phải bất kỳ hàng hóa công cộng nào cũng cần phải đảm bảo nghiêm ngặt yếu tố cạnh tranh và yếu tố loại trừ. Tùy theo mức độ đảm bảo khác nhau, người ta có thể chia hàng hóa công cộng thành nhiều loại khác nhau, trong đó bao gồm hàng hóa công cộng thuần túy và hàng hóa công cộng không thuần túy.

2. Phân loại hàng hóa công cộng như thế nào?

Tùy thuộc vào mức độ đảm bảo, hàng hóa công cộng sẽ được phân chia thành hai loại bao gồm: hàng hóa công cộng thuần túy và hàng hóa công cộng không thuần túy. Cụ thể như sau:

Thứ nhất, hàng hóa công cộng thuần túy. Hàng hóa công cộng thuần túy là khái niệm để chỉ loại hàng hóa công cộng không thể định suất sử dụng, vấn đề định suất sử dụng là điều không cần thiết đối với loại hàng hóa công cộng thuần túy. Hay nói cách khác, tất cả mọi người đều có thể sử dụng loại hàng hóa công cộng này tùy vào nhu cầu của từng cá nhân nhất định. Hàng hóa công cộng thuần túy là loại hàng hóa công cộng cần phải đảm bảo được đặc điểm đầu tiên đó là, hàng hóa thuộc quyền sở hữu công cộng, không thể loại trừ các cá nhân sử dụng. Vì hàng hóa công cộng thuần túy không thể đo lường được mức độ sử dụng của từng cá nhân bất kỳ, do đó hàng hóa công cộng thuần túy không thể bắt buộc người tiêu dùng phải trả tiền trực tiếp khi sử dụng hàng hóa đó. Chi phí cho quá trình sản xuất hàng hóa công cộng chỉ có thể bù đắp thông qua pháp luật về thuế. Ví dụ, đối với chương trình quốc phòng, người ta hoàn toàn không thể loại trừ bất kỳ một cá nhân nào sử dụng hàng hóa là chương trình quốc phòng, dù có trả tiền hay không trả tiền thì các cá nhân vẫn có thể sử dụng hàng hóa quốc phòng. 

Việc định suấthoặc loại trừ các cá nhân sử dụng hàng hóa công cộng có khả năng dẫn đến tình trạng kém hiệu quả, thậm chí gây ra nhiều hậu quả nghiêm trọng khác. Ví dụ như chương trình phòng chống dịch bệnh, chương trình phòng cháy chữa cháy, chương trình xóa nạn mù chữ … nếu định suất cá nhân sử dụng thì có thể sẽ gây ra nhiều hậu quả không đáng có cho xã hội. Đối với các loại hàng hóa công cộng thuần túy, việc định suất hoặc loại trừ một cá nhân nào đó sử dụng hàng hóa này sẽ làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến cá nhân khác, thậm chí là ảnh hưởng đến hiệu quả phát triển kinh tế xã hội của đất nước.

Thứ hai, hàng hóa công cộng không thuần túy. Hàng hóa công cộng không thuần túy được xem là loại hàng hóa công cộng có thể định suất sử dụng, tức là có thể loại trừ các cá nhân sử dụng tuy nhiên cần phải chấp nhận một khoản tốn kém chi phí nhất định. Theo đó, hàng hóa công cộng không thuần túy hoàn toàn có thể thuộc quyền sở hữu của một cá nhân bất kỳ nào đó, vì vậy nó có thể được định suất và loại trừ các cá nhân khác trong quá trình sử dụng loại hàng hóa này. Tuy nhiên trên thực tế, việc tiêu dùng hàng hóa công cộng không thuần túy của cá nhân cũng không làm ảnh hưởng đáng kể tới quá trình tiêu dùng của người khác. Ví dụ như cấp vô tuyến truyền hình, mạng nữa điện thoại, lớp học, hệ thống đường cao tốc … bằng việc sử dụng con người và sử dụng các loại trang thiết bị kỹ thuật, người ta hoàn toàn có thể kiểm soát, đưa ra định suất hoặc loại trừ quá trình sử dụng các loại hàng hóa này.

3. Ví dụ về hàng hóa công cộng: 

Theo như phân tích nêu trên thì có thể nói, hàng hóa công cộng là một trong những loại hàng hóa vô cùng phổ biến trên thị trường hiện nay. Có thể kể đến một số ví dụ về hàng hóa công cộng như sau:

– Không khí để cung cấp oxy phục vụ cho quá trình hô hấp của con người;

– Tri thức và thông tin;

– An ninh quốc gia;

– Hệ thống kiểm soát lũ lụt và đê điều, hệ thống hải đăng;

– Đèn đường, hệ thống đường cao tốc …

Tuy nhiên cần phải lưu ý, một số hàng hóa có thể được coi là hàng hóa công cộng, tuy nhiên nó phụ thuộc vào một vài điều kiện nhất định. Ví dụ như hệ thống cơ sở hạ tầng, hệ thống đường xá được xem là hàng hóa công cộng cho đến chừng nào người dân không bị ách tắc, điều này đem lại cho chúng tính không cạnh tranh. Tri thức và thông tin hoàn toàn có thể chuyển đổi thành loại hàng hóa bán công cộng bởi các đạo luật liên quan đến sở hữu trí tuệ, mà thông qua đó có thể ngăn chặn việc mọi người khai thác và sử dụng chúng một cách bừa bãi. Và đặc biệt đối với những hàng hóa công cộng sẵn có ở khắp mọi nơi đôi khi sẽ được coi là hàng hóa công cộng toàn cầu.

Đồng thời, nhiều loại hàng hóa công cộng tại một số thời điểm nhất định dễ dàng bị khai thác sử dụng quá mức, từ đó dẫn tới hàng hóa công cộng bị ảnh hưởng bởi những tiêu cực ngoại lai, ảnh hưởng bởi tác động của con người như ô nhiễm môi trường không khí hoặc tắc nghẽn giao thông. Các vấn đề của hàng hóa công cộng thường có liên quan chặt chẽ tới vấn đề tài chính, trong đó có những người không chịu gánh vác chi phí cần thiết tài chính đề hàng hóa công cộng được duy trì, giữ nguyên giá trị ban đầu của nó, tuy nhiên vẫn tiếp tục sử dụng hàng hóa đó. Vì vậy, hàng hóa công cộng hoàn toàn có thể bị lạm dụng và giảm giá trị trong quá trình sử dụng. Đồng thời, hàng hóa công cộng còn có thể trở thành đối tượng bị hạn chế tiếp cận, sau đó trở thành hàng hóa bán công cộng hoặc hàng hóa tư nhân. Các cơ chế loại trừ hàng hóa công cộng bao gồm: Bản quyền, bằng sáng chế, truyền hình trả tiền … và một số cơ chế khác.

THAM KHẢO THÊM:

• Hợp đồng mua bán hàng hóa là gì? Các đặc điểm và nội dung?
• Vận chuyển hàng hóa là gì? Quy định về vận chuyển hàng hóa?
• Đầu cơ hàng hóa là gì? Mức xử phạt hành vi đầu cơ hàng hóa?