Việt Nam là một trong số những quốc gia nằm ở khu vực nhiệt đới gió mùa. Vậy gió mùa là gì? Đặc điểm nổi bật của khí hậu nhiệt đới gió mùa là gì, hãy cùng tham khảo bài viết dưới đây.
Mục lục bài viết
1. Gió mùa là gì?
Gió mùa (trong tiếng anh Là Monsoon) là loại gió thay đổi hướng theo mùa, đây là loại gió đặc trưng của khí hậu khu vực miền Nam châu Á. Từ gió mùa xuất phát từ tiếng Ả Rập ‘Mausim’ có nghĩa là ‘mùa’. Gió mùa, theo định nghĩa là một hệ thống gió thay đổi hướng gió theo mùa. Theo đó, có hai loại gió mùa đó là:
– Gió mùa mùa đông
– Gió mùa mùa hè
Hướng gió được thay đổi gần như trái ngược nhau giữa mùa đông và mùa hè.
Do có sự thay đổi áp suất khí quyển vào mùa hè cho nên gió mùa được thổi từ biển vào đến đất liền theo hướng Tây Nam; vì vậy người ta thường gọi là gió mùa Tây Nam hay tên gọi khác là gió mùa mùa hè. Ngược lại đó vào mùa đông, gió mùa chuyển hướng thổi từ đất liền ra biển, vào nước ta từ hướng Đông Bắc nên gió này được gọi là gió mùa Đông Bắc hay gió mùa mùa đông.
2. Nguyên nhân hình thành gió mùa:
Gió mùa hình thành khi có sự khác biệt về nhiệt độ của đại dương và khối đất liền kề. Sự mất cân bằng giữa hai loại này thường là do sự khác biệt trong cách trái đất và nước hấp thụ nhiệt từ mặt trời hoặc bất kỳ nguồn nào khác. Nói chung, các vùng nước có nhiệt độ đồng đều hơn trong khi nhiệt độ của đất liền có sự thay đổi lớn hơn.
Trong thời kỳ ấm hơn, mặt trời làm nóng cả đất và nước. Vì mặt nước phản xạ nhiệt trong khi đất liền thì không, nên đất sẽ nhận thấy nhiệt độ tăng cao hơn so với nước. Do đó, không khí trên bề mặt trái đất tạo ra một vùng áp suất thấp khiến không khí ẩm từ biển thổi vào đất liền. Trên đất liền, không khí ẩm này tăng lên những độ cao cao hơn, nơi nó nguội đi và cuối cùng chảy trở lại biển khi lạnh đi. Chu kỳ này tự lặp lại cho đến khi không khí ẩm tạo thành mây trên đất liền, cuối cùng dẫn đến lượng mưa tăng lên trong các đợt gió mùa mùa hè.
Những tháng lạnh hơn chứng kiến sự đảo ngược trong chu kỳ. Vì nước mất nhiệt nhanh hơn đất nên không khí trên mặt đất ấm hơn trên mặt nước. Do đó, không khí chảy từ đất liền ra biển, nơi nó gây ra mưa trên biển sau khi hạ nhiệt.
3. Khí hậu nhiệt đới gió mùa là gì?
Khí hậu nhiệt đới gió mùa là khí hậu tương ứng với nhóm Am theo phân loại khí hậu Koppen. Khí hậu nhiệt đới gió mùa có nhiệt độ trung bình tháng trên 18 độ trong mỗi tháng, có mùa ẩm, khô đặc trưng, lượng mưa trung bình năm khoảng 1.000 đến 1.500 mm ở nhiệt đới gió mùa châu Á.
4. Đặc điểm nổi bật của khí hậu nhiệt đới gió mùa:
Nhưng khu vực trên trái đất chịu ảnh hưởng của gió mùa chủ yếu mang Khí hậu nhiệt đới gió mùa được tìm thấy trong khoảng từ 10° đến 25° vĩ độ ở phía Nam và Đông Nam Á. Ví dụ về khu vực có khí hậu nhiệt đới gió mùa bao gồm: Jakarta, Indonesia; Miami, Florida; Abidjan, Bờ Biển Ngà; Puerto Ayacucho, Venezuela; Chittagong, Băng-la-đét; Yangon, Myanma; Cairns, Úc; và Macapa, Brazil…
Khí hậu nhiệt đới gió mùa có lượng mưa dồi dào giống như khí hậu rừng mưa nhiệt đới nhưng tập trung vào mùa nắng nhiều. Nằm gần xích đạo cho nên khí hậu nhiệt đới gió mùa có nhiệt độ ấm áp quanh năm.
Gió mùa là sự thay đổi hướng gió theo mùa. Hoàn lưu gió mùa của châu Á thể hiện luồng không khí trên bờ (không khí di chuyển từ đại dương vào đất liền) trong mùa hè mang theo lượng mưa lớn và luồng không khí ngoài khơi (không khí di chuyển từ đất liền ra nước) trong mùa đông mang lại thời tiết khô hạn và thiếu mưa, nguyên nhân dẫn đến sự thay đổi hướng là do sự khác biệt về cách nhiệt của nước và đất.
Vào mùa đông, lục địa rộng lớn của châu Á trở nên cực kỳ lạnh giá và áp cao Siberia phát triển. Dòng không khí ở ngoài khơi khô. Mùa khô bắt đầu vào tháng 11 với nhiệt độ vừa phải, bầu trời không mây là đặc trưng của thời điểm này trong năm.
Trong suốt mùa hè, lục địa phát triển áp suất thấp để đáp ứng với sự nóng lên và luồng không khí đảo ngược. Không khí chứa đầy hơi ẩm từ Ấn Độ Dương được đưa vào đất liền nơi nó bốc lên trên địa hình và tạo ra lượng mưa cực lớn. Trời mưa liên tục từ tháng sáu trong ba tháng.
Trong tháng 9 và tháng 10 áp thấp yếu dần. Gió mùa chết và gió trở lại từ phía bắc. Cuối cùng, áp suất cao được khôi phục và gió từ phía bắc lại thịnh hành một lần nữa, một đợt đảo chiều gió khác.
Nhiệt độ trung bình hàng tháng trên 18 °C. Nhiệt độ dao động từ 30-45°C vào mùa hè. Nhiệt độ mùa hè trung bình khoảng 30°C. Vào mùa đông, biên độ nhiệt độ là 15-30°C với nhiệt độ trung bình khoảng 20-25°C.
Sự kết tủa: Lượng mưa trung bình năm dao động từ 200-250 cm, tại một số vùng lượng mưa sẽ dao động vào khoảng 350 cm. Những nơi như Cherrapunji & Mawsynram nhận được lượng mưa hàng năm khoảng 1000 cm [Chúng nằm ở phía đón gió của những ngọn đồi Meghalaya, vì vậy kết quả là lực nâng địa hình (lượng mưa địa hình) làm tăng lượng mưa. Ngoài ra, chúng nằm giữa các ngọn núi giúp tăng cường sự tập trung của đám mây do hiệu ứng hình phễu ].
Gió mùa hoàn lưu chính là tác nhân chính gây ra những đặc trưng của loại khí hậu này. Chúng ta có thể hiểu gió mùa là hướng gió thay đổi theo các mùa trong năm. Tại khu vực châu Á thì vào mùa hè (hay mùa nắng cao nhất) sẽ có một luồng không khí ở trên bờ (đây là không khí di chuyển từ biển vào đất liền). Còn vào mùa đông (hay mùa có mặt trời thấp) sẽ có một luồng không khí ở ngoài khơi (không khí di chuyển từ đất liền ra biển). Tình trạng đất và nước nóng lên có sự khác biệt khiến hướng gió bị thay đổi theo từng mùa như vậy.
5. Các mùa của khí hậu nhiệt đới gió mùa:
5.1 Mùa khô, mát (tháng 10 – tháng 2):
Nhiệt độ trung bình dao động từ 194C đến 234C với băng giá có thể xảy ra vào ban đêm ở phía bắc lạnh hơn; một trung tâm áp suất cao được phát triển trên Punjab. Gió mùa Đông Bắc thổi khô, mang theo ít hoặc không có mưa ở phía bắc tiểu lục địa Ấn Độ; Tuy nhiên, một lượng mưa nhỏ rơi xuống ở Punjab từ các nguồn gió xoáy, rất quan trọng đối với sự tồn tại của ngũ cốc mùa đông.
Khi Gió mùa Đông Bắc thổi qua Vịnh Bengal, nó hút ẩm và do đó mang mưa đến mũi phía đông nam của bán đảo Ấn Độ vào thời điểm này trong năm.
Ví dụ: Chennai nhận được lượng mưa 125 cm trong tháng 10 và tháng 11, chiếm một nửa lượng mưa hàng năm.
5.2 Mùa khô nóng (tháng 3 – giữa tháng 6):
Nhiệt độ tăng mạnh khi mặt trời dịch chuyển về phía bắc đến chí tuyến với nhiệt độ trung bình là 35 độ C.
5.3. Mùa mưa (Giữa tháng 6 – tháng 9):
Với sự bùng nổ của gió mùa Tây Nam vào giữa tháng 6, những trận mưa như trút nước quét qua các nước. Chính vì vậy; gần 95% lượng mưa hàng năm tập trung trong khoảng thời gian mùa mưa này. Kiểu mưa lớn tập trung vào mùa hè là một đặc điểm đặc trưng của khí hậu nhiệt đới gió mùa.
5.4. Gió mùa rút lui:
Tại thời điểm này lượng mưa và tần suất mưa bắt đầu có dấu hiệu giảm dần về cuối mùa mưa và rút dần về phía nam sau giữa tháng 9 cho đến khi rời khỏi lục địa hoàn toàn.
Đồng bằng Punjab nhận gió mùa Tây Nam sớm nhất là nơi đầu tiên chứng kiến sự rút lui của gió mùa. Hệ quả sau đó là bầu trời trong xanh trở lại và thời tiết trở lên mát mẻ, mùa khô trở lại vào tháng 10 với Gió mùa Đông Bắc.
6. Dân số và kinh tế trong Khí hậu gió mùa:
Nền nông nghiệp nhiệt đới phụ thuộc vào lượng mưa tự nhiên và lực lượng lao động lớn, đạt đến mức độ lớn nhất ở các vùng đất gió mùa.
Nền kinh tế: Nông nghiệp là nghề chiếm ưu thế ở tiểu lục địa Ấn Độ, Trung Quốc, Đông Nam Á, miền đông Brazil và Tây Ấn. Các loại hình nông nghiệp sau đây có thể nhận biết được.
Về Cây trồng: Lúa là cây lương thực quan trọng nhất tại các quốc gia mang khí hậu nhiệt đới gió mùa, bởi đặc trưng khí hậu và địa hình của các khu vực này luôn có một nguồn nước lớn để tưới tiêu như: sông, kênh, đập hoặc giếng được sử dụng rộng rãi ở các nước sản xuất lúa gạo lớn. Các loại cây lương thực khác như ngô, kê, lúa miến, lúa mì, gram và đậu có tầm quan trọng phụ. Chúng được trồng ở những vùng khô hơn hoặc mát hơn, nơi không thể trồng lúa.
Cây công nghiệp đất thấp: Cây trồng quan trọng nhất trong danh mục này là đường mía. Khoảng 2/3 sản lượng đường trên thế giới đến từ các nước nhiệt đới. Một số nhà sản xuất chính bao gồm Ấn Độ, Java, Formosa, Cuba, Jamaica, Trinidad và Barbados. Đay được giới hạn gần như hoàn toàn ở đồng bằng sông Hằng – Brahmaputra, ở Ấn Độ và Bangladesh. Các loại cây trồng khác bao gồm bông, một loại cây trồng thương mại chính của tiểu lục địa Ấn Độ.
Cây trồng vùng cao: Việc thực dân hóa các vùng đất nhiệt đới của người châu Âu đã tạo ra một dạng cảnh quan canh tác mới ở vùng cao nguyên gió mùa mát mẻ hơn. Hàng nghìn mẫu rừng nhiệt đới vùng cao đã bị chặt phá để nhường chỗ cho nông nghiệp đồn điền, trong đó chè và cà phê là những cây trồng quan trọng nhất.
