Trung Quốc đã trở thành một trong những nền kinh tế phát triển nhanh nhất thế giới. Sự thành công này là do Trung Quốc đã thực hiện đường lối mở cửa kể từ năm 1978. Hãy cùng tham khảo bài viết dưới đây để hiểu rõ hơn về đường lối đổi mới ở Trung Quốc (1978 - 2000)
Mục lục bài viết
1. Hoàn cảnh Trung Quốc trước khi tiến hành đường lối mở cửa:
Vào giữa những năm 1950, Trung Quốc đã chuyển đổi thành một nền kinh tế xã hội chủ nghĩa nhà nước kế hoạch hóa tập trung, không có các doanh nghiệp tư nhân hoặc nước ngoài hoặc quyền sở hữu tài sản. Nhà nước kiểm soát đối với việc phân bổ lao động, tiền lương, giá cả, và nhiều thứ khác. Trung Quốc đạt được quyền tự chủ kinh tế quốc gia, kiểm soát lạm phát, loại bỏ nợ nước ngoài, thực hiện thành công quá trình chuyển đổi xã hội chủ nghĩa đối với nền kinh tế và đạt được mức tăng trưởng kinh tế tổng thể đáng nể trong thời kỳ kinh tế kế hoạch.
Giống như ở Liên Xô, Trung Quốc nhấn mạnh vào công nghiệp nặng, xây dựng, giao thông vận tải và quân sự, trong khi nước này lại rất lơ là hoặc rất không thành công trong lĩnh vực công nghiệp nhẹ và sản xuất hàng tiêu dùng, nhà ở, nông nghiệp và phân phối thực phẩm.
Theo thống kê của chính phủ Trung Quốc, GDP thực tế của Trung Quốc tăng trưởng với tốc độ trung bình hàng năm là 6,7% từ năm 1953 đến năm 1978, mặc dù tính chính xác của những dữ liệu này đã bị nhiều nhà phân tích nghi ngờ, một số người cho rằng trong thời kỳ này, các quan chức chính phủ Trung Quốc (đặc biệt là ở cấp địa phương) thường phóng đại mức sản xuất vì nhiều lý do chính trị.
Từ năm 1959, Trung Quốc rơi vào tình trạng bất ổn, việc thực hiện đường lối “Ba ngọn cờ hồng” thất bại, cả nước rơi vào tình trạng thiếu lương thực trầm trọng, sản xuất bị đình trệ. Về chính trị, nội bộ lãnh đạo Trung Quốc trở nên bất đồng mâu thuẫn, cuộc chiến tranh giành quyền lực bùng nổ.
2. Đường lối đổi mới của Trung Quốc (1978 – 2000):
Tháng 12 – 1978, Trung ương Đảng Cộng sản Trung Quốc vạch ra đường lối mới do Đặng Tiểu Bình khởi xướng, mở đầu cho công cuộc cải cách kinh tế – xã hội. Đường lối này được nâng lên thành Đường lối chung qua Đại hội XII (9 – 1982), đặc biệt là Đại hội XIII (10 – 1987) của Đảng: lấy phát triển kinh tế làm trung tâm; kiên trì bốn nguyên tắc cơ bản (con đường xã hội chủ nghĩa, chuyên chính dân chủ nhân dân, sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản Trung Quốc, chủ nghĩa Mác – Lênin, tư tưởng Mao Trạch Đông); tiến hành cải cách và mở cửa, chuyển nền kinh tế kế hoạch hoá tập trung sang nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa linh hoạt hơn, nhằm hiện đại hoá và xây dựng chủ nghĩa xã hội mang đặc sắc Trung Quốc, với mục tiêu biến Trung Quốc thành quốc gia giàu mạnh, dân chủ, văn minh.
3. Thành tựu thực hiện đường lối đổi mới của Trung Quốc (1978 – 2000):
3.1. Về kinh tế:
Sau 20 năm (1979 – 1998), nền kinh tế Trung Quốc có bước tiến nhanh chóng, đạt tốc độ tăng trưởng cao nhất thế giới, tổng sản phẩm trong nước (GDP) tăng trung bình hằng năm trên 8%, đạt giá trị 7 974 tỉ nhân dân tệ, đứng hàng thứ 7 thế giới. Năm 2000, GDP của Trung Quốc vượt qua ngưỡng nghìn tỉ đôla Mĩ (USD), đạt 1 080 tỉ USD (tương đương gần 9 000 tỉ nhân dân tệ). Cơ cấu tổng thu nhập trong nước theo khu vực có sự thay đổi lớn, từ chỗ lấy nông nghiệp làm chủ yếu, thì đến năm 2000 thu nhập nông nghiệp chỉ chiếm 16%, trong khi đó công nghiệp và xây dựng tăng lên tới 51%, dịch vụ 33%.
Chính phủ đã thành lập một số khu vực cho đầu tư nước ngoài, bao gồm các đặc khu kinh tế, các thành phố mở ven biển, các khu phát triển kinh tế và công nghệ, các khu mở châu thổ, các khu mở bán đảo, các thành phố mở biên giới, và khu công nghiệp công nghệ cao. các khu phát triển. Việc thành lập các khu vực này đã kích hoạt dòng vốn đầu tư nước ngoài khổng lồ, chủ yếu từ các công ty ở Hồng Kông và Đài Loan. Đồng thời, Trung Quốc thúc đẩy khái niệm kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa. Những thay đổi đã mang lại sự bùng nổ kinh doanh dẫn đến sự xuất hiện của một số lượng lớn các doanh nhân và doanh nghiệp mạo hiểm ở Trung Quốc.
Việc chuyển sang chính sách kinh tế mở cửa đã mở ra một thời kỳ tăng trưởng kinh tế cao trong nửa đầu những năm 1980. Nền kinh tế đình trệ vào khoảng thời gian xảy ra Sự kiện Thiên An Môn năm 1989, nhưng trong nửa đầu thập niên 1990, Trung Quốc lại đạt tốc độ tăng trưởng cao. Tăng trưởng kinh tế nhanh chóng đi kèm với sự gia tăng GDP bình quân đầu người. Năm 1998, thu nhập bình quân đầu người, mặc dù vẫn chỉ khoảng 770 đô la Mỹ, nhưng đã cao gấp 14 lần so với năm 1980.
Các doanh nghiệp tư nhân đã mở rộng thị phần với tốc độ cực kỳ nhanh kể từ khi chuyển sang chính sách cải cách và mở cửa. Các công ty thuộc sở hữu nước ngoài cũng đã tăng thị phần của họ, do khả năng cạnh tranh mạnh mẽ của họ trên thị trường. Từ chỗ chỉ 10% vào năm 1992, thị phần của họ đã tăng lên gần 20% (tính đến năm 1997). Hầu hết các công ty cổ phần là doanh nghiệp nhà nước được tư nhân hóa. Đến cuối năm 1996, đã có 9.600 công ty cổ phần.
Năm 1997, có tổng cộng 7.922.900 doanh nghiệp trong lĩnh vực công nghiệp của Trung Quốc. Trong số này, 98.600, hay chỉ 1,25%, là doanh nghiệp nhà nước. Số còn lại bao gồm doanh nghiệp tập thể, doanh nghiệp tư nhân, doanh nghiệp tư nhân, công ty có vốn đầu tư nước ngoài và công ty cổ phần. Các doanh nghiệp nhà nước, mặc dù ít hơn nhiều về số lượng so với các doanh nghiệp thuộc các cơ cấu sở hữu khác, nhưng vẫn chiếm 25,52% tổng sản lượng công nghiệp, 63,52% tài sản cố định ròng của tất cả các doanh nghiệp công nghiệp và 65,0% tổng số lao động.
3.2. Khoa học – kĩ thuật, văn hoá và giáo dục:
Trung Quốc đạt nhiều thành tựu nổi bật.
Năm 1964, Trung Quốc thử thành công bom nguyên tử. Chương trình thám hiểm không gian được thực hiện từ năm 1992. Từ tháng 11 – 1999 đến tháng 3 – 2003, Trung Quốc đã phóng với chế độ tự động 4 con tàu “Thần Châu” và ngày 15 – 10 – 2003, tàu “Thần Châu 5” cùng nhà du hành Dương Lợi Vĩ đã bay vào không gian vũ trụ. Với sự kiện này, Trung Quốc trở thành quốc gia thứ ba trên thế giới (sau Nga, Mĩ) có tàu cùng với con người bay vào vũ trụ.
3.3 Trong lĩnh vực đối ngoại:
Trung Quốc có nhiều thay đổi. Năm 1979, Trung Quốc thiết lập quan hệ ngoại giao với Mĩ. Từ những năm 80 của thế kỉ XX, Trung Quốc đã bình thường hoá quan hệ với Liên Xô, Mông Cổ, Inđônêxia,.. mở rộng hợp tác với nhiều nước trên thế giới.
4. Nguyên nhân tăng trưởng kinh tế của Trung Quốc :
Các nhà kinh tế nói chung cho rằng phần lớn tốc độ tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Trung Quốc là do hai yếu tố chính: đầu tư vốn quy mô lớn (được tài trợ bởi lượng lớn tiết kiệm trong nước và đầu tư nước ngoài) và tăng trưởng năng suất nhanh chóng. Hai yếu tố này dường như đã song hành cùng nhau.
Trung Quốc có lịch sử duy trì tỷ lệ tiết kiệm cao. Khi cải cách được bắt đầu vào năm 1979, tiết kiệm trong nước tính theo tỷ lệ phần trăm GDP là 32%. Mức tiết kiệm nội địa lớn đã cho phép Trung Quốc hỗ trợ mức đầu tư cao. Trên thực tế, tổng mức tiết kiệm nội địa của Trung Quốc vượt xa mức đầu tư trong nước, khiến Trung Quốc trở thành người cho vay ròng lớn trên toàn cầu.
Một số nhà kinh tế đã kết luận rằng tăng năng suất (nghĩa là tăng hiệu quả) là một yếu tố chính khác trong tăng trưởng kinh tế nhanh chóng của Trung Quốc. Những cải thiện về năng suất chủ yếu là do tái phân bổ nguồn lực cho những mục đích sử dụng hiệu quả hơn, đặc biệt là trong các lĩnh vực trước đây do chính quyền trung ương kiểm soát chặt chẽ, chẳng hạn như nông nghiệp, thương mại và dịch vụ. Ví dụ, cải cách nông nghiệp đã thúc đẩy sản xuất, giải phóng người lao động để theo đuổi việc làm trong lĩnh vực sản xuất hiệu quả hơn. Sự phi tập trung hóa nền kinh tế của Trung Quốc đã dẫn đến sự gia tăng của các doanh nghiệp ngoài nhà nước (chẳng hạn như doanh nghiệp tư nhân), có xu hướng theo đuổi các hoạt động sản xuất hiệu quả hơn so với các doanh nghiệp nhà nước do trung ương kiểm soát và định hướng thị trường hơn và hiệu quả hơn. Ngoài ra, một phần lớn hơn của nền kinh tế (chủ yếu là khu vực xuất khẩu) đã phải đối mặt với các lực lượng cạnh tranh. Chính quyền địa phương và tỉnh được phép thành lập và điều hành các doanh nghiệp khác nhau mà không có sự can thiệp của chính phủ. Ngoài ra, FDI vào Trung Quốc mang theo công nghệ và quy trình mới giúp tăng hiệu quả.
5. Kinh tế Trung Quốc hiện nay:
Kể từ khi thực hiện các cải cách kinh tế của Đặng Tiểu Bình, Trung Quốc có cái mà các nhà kinh tế gọi là nền kinh tế thị trường xã hội chủ nghĩa – một nền kinh tế trong đó khu vực doanh nghiệp nhà nước chiếm ưu thế tồn tại song song với chủ nghĩa tư bản thị trường và sở hữu tư nhân.
Trung Quốc hiện là quốc gia có thu nhập trung bình cao. Trong tương lai, điều quan trọng là các nỗ lực xóa đói giảm nghèo ngày càng chuyển sang giải quyết các vấn đề dễ bị tổn thương mà số lượng lớn người dân vẫn bị coi là nghèo theo tiêu chuẩn của các nước thu nhập trung bình, bao gồm cả những người sống ở khu vực thành thị, phải đối mặt.
Tăng trưởng cao của Trung Quốc dựa trên đầu tư, sản xuất chi phí thấp và xuất khẩu phần lớn đã đạt đến giới hạn và dẫn đến sự mất cân bằng về kinh tế, xã hội và môi trường. Việc giảm thiểu những sự mất cân bằng này đòi hỏi phải chuyển đổi cơ cấu nền kinh tế từ sản xuất sang dịch vụ giá trị cao, từ đầu tư sang tiêu dùng và từ cường độ carbon cao sang thấp.
Trong vài năm qua, tăng trưởng đã chững lại khi đối mặt với những hạn chế về cơ cấu, bao gồm tăng trưởng lực lượng lao động giảm, lợi tức đầu tư giảm dần và tăng trưởng năng suất chậm lại. Thách thức sắp tới là tìm ra các động lực tăng trưởng mới trong khi giải quyết các di sản xã hội và môi trường của con đường phát triển trước đây của Trung Quốc.
Trước những thách thức này, các chính sách kinh tế vĩ mô cần được điều chỉnh cẩn thận để không làm trầm trọng thêm rủi ro tài chính. Cải cách cơ cấu là cần thiết để tiếp thêm sinh lực cho quá trình chuyển đổi sang tăng trưởng chất lượng cao cân bằng hơn.
