Bài thơ Mùa xuân nho nhỏ của nhà thơ Thanh Hải là tiếng lòng tha thiết yêu mến và gắn bó với đất nước, với cuộc đời của tác giả; thể hiện ước nguyện chân thành của nhà thơ được cống hiến cho đất nước trong những năm tháng cuối cùng của cuộc đời khi ông đang nằm trên giường bệnh.
Mục lục bài viết
1. Tóm tắt nội dung bài thơ Mùa xuân nho nhỏ:
1.1. Về nội dung:
– Bài thơ nói về vẻ đẹp của mùa xuân với hình ảnh, màu sắc hài hòa và sinh động cùng cảm xúc của tác giả trước cảnh mùa xuân thôn quê, đất nước
– Niềm tin của tác giả vào tương lai tươi sáng của dân tộc Việt Nam. Tiếng xuân vang vọng lên từ nỗi vất vả khó khăn. Dù vậy thì đất nước ta luôn đứng vững trước mọi phương trời.
– Mong muốn tô điểm và cống hiến cho cuộc đời bằng lời ước nguyện khiêm nhường, âm thầm và lặng lẽ của tác giả.
1.2. Về nghệ thuật:
– Được viết bằng thể thơ năm chữ, gần giống như các làn điệu dân ca có vần có điệu, dễ đi vào lòng người, giúp người đọc ghi nhớ trong tấm lòng.
– Bài thơ có âm hưởng nhẹ nhàng, thiết tha và giàu nhạc điệu.
– Tác giả sử dụng kết hợp giữa những hình ảnh tự nhiên, giản dị cùng những hình ảnh giàu ý nghĩa biểu tượng khái quát làm cho bài thơ trở nên thú vị, hấp dẫn.
– Các câu từ được liên kết một cách chặt chẽ. Sự phát triển tự nhiên của mùa xuân được miêu tả, khắc họa với các phép tu từ đặc sắc.
2. Kiến thức trọng tâm cần đạt được:
2.1. Tác giả:
Tác giả Thanh Hải (1930-1980) sinh tại Huyện Phong Điền, Tỉnh Thừa Thiên Huế. Trong những năm kháng chiến chống Pháp và chống Mỹ, ông hoạt động văn nghệ và là một trong những cây bút có nhiều đóng góp cho nền văn học cách mạng thuở sơ khai ở Nam Bộ.
2.2. Tác phẩm:
Hoàn cảnh sáng tác:
Bài thơ “Mùa xuân nho nhỏ” được viết khoảng một thời gian trước khi nhà thơ qua đời, thể hiện tình yêu cuộc sống, quê hương và những hi vọng về một tương lai tươi sáng của đất nước trong tấm lòng tác giả.
Bố cục:
Bài thơ gồm 4 phần
Phần 1: Khổ thơ đầu: Nói về cảm xúc của nhà thơ trước mùa xuân tươi đẹp của thiên nhiên, đất nước.
Phần 2: Tiếp theo đến “cứ đi lên phía trước”: Nhà thơ khắc họa về hình ảnh mùa xuân đất nước.
Phần 3: Tiếp theo đến “Dù là khi tóc bạc”: Cảnh mùa xuân đất nước làm dấy lên trong tấm lòng nhà thơ những suy nghĩ và ước nguyện.
Phần 4: Khổ thơ cuối: Lời ca ngợi đất nước của tác giả thông qua làn điệu dân ca Huế.
Nhan đề:
Không chỉ Thanh Hải mà trong quá khứ có nhiều nhà thơ đã viết về mùa xuân với nhiều sắc thái khác nhau: xuân chín (Hàn Mặc Tử), xuân xanh (Nguyễn Bính), xuân y, xuân tim (Tố Hữu).
Trong bài thơ này tác giả mong muốn làm nên mùa xuân, nhưng chỉ là mùa xuân nhỏ – tham gia với công sức nhỏ bé vào việc làm đẹp cho mùa xuân của đất nước.
3. Đọc hiểu văn bản tác phẩm:
3.1. Cảm xúc xốn xang, xúc động trước mùa xuân thiên nhiên của tác giả:
Bức tranh thiên nhiên mùa xuân đẹp đẽ trong tưởng tượng, suy nghĩ của tác giả:
– Bông hoa tím, dòng sông xanh, bầu trời cao và rộng là các hình ảnh đặc trưng của mùa xuân
– Âm thanh tiếng chim chiền chiện
– Hình ảnh ẩn dụ “giọt long lanh” tạo nên chuyển đổi cảm giác độc đáo
→ Tác giả say đắm trước khung cảnh đẹp đẽ của mùa xuân thiên nhiên đất trời và trân trọng cảnh sắc ấy vào những năm tháng cuối cùng của cuộc đời ông.
3.2. Cảm xúc của tác giả trước mùa xuân của đất nước:
– Cuộc sống lao động xây dựng đất nước của lực lượng sản xuất được khắc họa qua hình ảnh lộc xuân “nương nạ”
– Hình ảnh người cầm súng thể hiện niềm tin vào một ngày mai hòa bình của đất nước
– Từ láy “hối hả” và “xôn xao”: thể hiện nhịp sống lao động khẩn trương vội vã nhưng vui vẻ, nhộn nhịp được kết hợp hài hòa với nhau
– Hình ảnh của đất nước qua ngòi bút của tác giả được so sánh với nhiều hình ảnh đẹp, kì vĩ
– Bài thơ nhắc nhở người đọc nhớ về những ngày tháng gian khổ nhưng hào hùng, sáng lạn trong chiến tranh, cách mạng
– Động từ “đi lên” kết hợp với phụ từ “cứ” thể hiện quyết tâm cao độ, hiên ngang tiến lên phía trước dù phải gặp khó khăn, gian khổ.
→ Sự tự tin, lạc quan của nhà thơ đã ca ngợi sức sống, sự vươn lên mạnh mẽ của đất nước, con người dù đất nước còn nhiều gian nan, khốn khó.
3.3. Mong ước được cống hiến của tác giả:
– Hình ảnh “con chim hót, một nhành hoa, nhập vào hòa ca” được kết hợp với điệp ngữ “ta” thể hiện sự hòa nhập giữa cái riêng và cái chung.
– Hình ảnh ẩn dụ “mùa xuân nho nhỏ”: thể hiện khát vọng chân thành được dấn thân, sống có ý nghĩa.
– Điệp ngữ “dù” kết hợp với “tuổi hai mươi” – còn trẻ, “kho tóc bạc” – già dặn: thể hiện khát vọng được sống và cống hiến cho đất nước của tác giả
– Khát vọng sống với tình yêu quê hương đất nước: hát Nam ai, Nam bình đón xuân, ngợi ca xứ Huế mộng mơ.
4. Soạn văn Mùa xuân nho nhỏ SGK 9 tập 2 trang 57:
Câu 1: Đọc nhiều lần bài thơ và tìm hiểu mạch cảm xúc trong bài (gợi ý từ cảm xúc về thiên nhiên, đất nước dẫn đến suy nghĩ, ước nguyện của tác giả). Từ việc nhận ra mạch cảm xúc, hãy nêu bố cục của bài thơ.
Dòng cảm xúc xuyên suốt bài thơ là sự ngây ngất của nhà thơ trước mùa xuân tươi đẹp “sông xanh, hoa tím, tiếng chim hót vang,…” Về tâm trạng của nhà thơ trong ngày xuân, từ cảm xúc với mùa xuân của thiên nhiên được tác giả mở rộng ra là mùa xuân của đất nước qua hình ảnh người lính cầm vũ khí ngoài chiến trường và người nông dân trên cánh trên cánh đồng. Nhà thơ muốn góp chút sức lực nhỏ bé của mình để xây dựng đất nước ngày càng tươi đẹp hơn.
Câu 2: Mùa xuân của thiên nhiên, đất nước đã được miêu tả như thế nào qua những hình ảnh, màu sắc, âm thanh trong hai khổ thơ đầu? Cảm xúc của tác giả trước vẻ đẹp và sức sống của mùa xuân đất nước như thế nào?
Vẻ đẹp của thiên nhiên mùa xuân được thể hiện trên một số phương diện:
Hình ảnh: Những câu thơ đầu mở ra một không gian mùa xuân bao la, thoáng đãng, nơi có trời sông bao la tạo nên một không gian trữ tình, nên thơ. Không những thế hình ảnh ” Một bông hoa tím biếc” tạo nét chấm phá thu hút ánh nhìn của người nhìn trước thiên nhiên rộng mở.
Màu sắc: Màu sắc thật tươi, màu tím biếc của hoa, xanh dòng sông, trắng tinh khôi của những giọt sương lấp lánh. Đây là những màu sắc tươi sáng của một mùa xuân tươi đẹp.
Âm thanh: Như tiếng chim chiền chiện cao vút trên bầu trời xanh phá vỡ không gian yên tĩnh. Với sự trợ giúp của giọng chim, tác giả đã biến cảm giác về một chú sâu bướm đang bay lên bầu trời cao trong xanh thành một “hồ nước soi bóng”. Đó không chỉ là một giọt âm thanh mà còn là một giọt sương, một giọt mưa xuân dịu dàng.
Vẻ đẹp của đất trong hai khổ thơ đầu:
Miêu tả vẻ đẹp của mùa xuân đất nước tác giả sử dụng hình tượng rắt có ý nghĩa “lộc” trên lưng người ra đồng và “lộc” trên lưng người ra trận. Qua đó thể hiện hai nhiệm vụ quan trọng nhất lúc bấy giờ ở nước ta là chiến đâu bảo vệ tổ quốc ở tiền tuyến và sản xuất xây dựng đất nước ở hậu phương.
Lộc trên lưng của người cầm súng: Đây là vòng lá ngụy trang đeo sau lưng người lính, có tác dụng che mắt địch, che mưa nắng. Những vòng hoa ngụy trang này cũng là biểu tượng của hòa bình. Bước chân người lính đi đến đâu, quân thù tan tác đến đó, bình yên, hạnh phúc và niềm vui trở lại.
Lộc trên lưng người ra đồng, Lộc trải dài nương mạ: lộc đó được hiểu chính là bước chân của người nông dân đi đến đâu thì mùa màng xanh tốt đến đấy “lúa mọc trùng trùng sáng cả đồi nương” một màu xanh no ấm.
Cảm xúc của tác giả:
Trước mùa xuân tươi đẹp ở quê hương, trái tim nhà văn bừng cháy niềm say mê ngây ngất. Nhạc điệu bài thơ thể hiện tình cảm trìu mến, chim chiền chiện gọi cả mùa xuân tới, Thanh Hải như mở lòng mình ra đón mùa xuân thiên nhiên đất trời.
Câu 3:trang 57 sgk Ngữ văn 9 tập 2
Phân tích đoạn thơ “Ta làm con chim hót… Dù là khi tóc bạc”. Đoạn thơ ấy gợi cho em những cảm nghĩ gì về ý nghĩa cuộc sống của mỗi con người?
“Ta làm con chim hót
Ta làm một nhành hoa
Ta nhập vào hoà ca
Một nốt trầm xao xuyến.
Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc.”
Cả bài thơ cho ta thấy niềm mong mỏi của nhà văn nói chung và mong muốn của nhà văn đối với mọi người nói riêng. Ở mỗi dòng thơ, điệp ngữ “ta… làm…” đều đặn được lặp lại, dường như nhà thơ không chỉ nói với mình mà còn muốn nhắn gửi đến mọi người; làm con chim hót khúc tình ca ngợi đời, ngợi ca mùa xuân tươi đẹp; Làm hoa dâng hương trang trí và tô điểm cho đời. Câu thơ: “Nốt trầm xao xuyến” tạo nên nét độc đáo riêng trong sáng tạo của Thanh Hải. Nốt trầm không phải là nốt trầm, cao giúp dễ nhận diện mà thuộc dòng trầm, chỉ làm nền cho bản nhạc. Dù là nốt trầm nhưng cũng phải khiến lòng người xao xuyến. Như vậy tác giả muốn nói rằng dù làm những việc nhỏ nhưng chúng ta cũng góp phần làm đẹp cho đời. Bài thơ gửi gắm tâm tư của tác giả. Đây là tâm huyết và khát khao dấn thân của Thanh Hải vào đời. Dù bạn còn trẻ trung và tràn đầy nhiệt huyết của tuổi “đôi mươi” hay mái tóc đã ngả hoa râm, đã “già nua và mệt mỏi” thì có một điều không bao giờ thay đổi đó chính là tình yêu cuộc sống. Điệp ngữ dù là, dù là biểu hiện sự quyết tâm cao độ, đó là lời tự hứa chân thành sâu sắc của nhà thơ. Bài thơ ra đời khi nhà thơ đang chống chọi với căn bệnh hiểm nghèo trên giường bệnh, điều đó thật đáng quý biết bao.
Câu 4: trang 57 sgk Ngữ văn 9 tập 2
Bài thơ có nhạc điệu trong sáng, tha thiết, gợi cảm, gần gũi, dân ca. Những yếu tố như thể thơ, cách ngắt nhịp, gieo vần, điệp ngữ,… đã được sử dụng như thế nào dể đạt được nhạc điệu ấy?
Thể thơ: Bài thơ được viết theo thể thơ ngũ ngôn thông dụng, dễ đi vào lòng người nhờ âm điệu sôi nổi, trong sáng, phù hợp với tiết tấu của mùa xuân, rất gần gũi với tiết tấu của mùa xuân giống với dân ca miền trung.
Ngắt nhịp, gieo vần: Nhịp thơ linh hoạt khổ một 3/2, khố hai 2/3, khố ba 2/3 khố bốn 2/3, khổ năm 3/2 khổ sáu trở lại nhịp ⅔. Đây thực chất là cách gieo vần liên tục trong từng khổ thơ, tạo nên sự trôi chảy về cảm xúc.
Điệp từ: Đây là một biện pháp tu từ được sử dụng khá nhiều trong bài thơ để tạo sự đối xứng và cũng là lý do nhạc sĩ Trần Hoàn viết bài hát dựa trên bài thơ này.
Câu 5: trang 57 sgk Ngữ văn 9 tập 2
Em hiểu thế nào về nhan đề Mùa xuân nho nhỏ? Hãy nêu chủ đề của bài thơ?
‐ Nhan đề bài thơ: không chỉ nói đến mùa xuân, mà còn nói đến sự đóng góp của mỗi người cho đất nước, thể hiện sự khiêm nhường của mỗi con người.
‐ Chủ đề: niềm say mê của tác giả đối với mùa xuân tươi đẹp của thiên nhiên, đồng thời thể hiện niềm khát khao được hiến dâng làm đẹp mùa xuân của đất nước tác giả.
5. Viết một đoạn văn bình luận một khổ thơ trong bài Mùa xuân nho nhỏ mà em thích:
Có những người đã cống hiến cả cuộc đời mình cho sự nghiệp phát triển đất nước. Họ hài lòng với những thay đổi hàng ngày đẹp đẽ trên quê hương mình. Thanh Hải là một người như vậy. Ông yêu quê hương và muốn làm chủ cuộc sống của mình ngay cả khi đang nằm trên giường bệnh, chiến đấu từng ngày để giành giật sự sống. Nhà thơ muốn hiến thân cho đời, nhưng chỉ âm thầm, như chính ông đã viết trong bài thơ Mùa xuân nho nhỏ:
“Một mùa xuân nho nhỏ
Lặng lẽ dâng cho đời
Dù là tuổi hai mươi
Dù là khi tóc bạc”
Thanh Hải sinh ra và lớn lên trên mảnh đất Huế giàu truyền thống. Cuộc đấu tranh liên tục và anh dũng của nhân dân miền Nam, nhân dân Thừa Thiên là nguồn cảm hứng chủ đạo cho thơ Thanh Hải. Thơ ông mang âm hưởng ngọt ngào như những làn điệu dân ca trữ tình, ngôn ngữ giản dị và chân chất, nhân hậu như tính cách người xứ Huế. Mùa xuân nho nhỏ được coi là bài thơ tiêu biểu trong phong cách thơ của Thanh Hải, người được sinh ra trên giường bệnh không lâu trước khi qua đời. Bài thơ là tiếng nói yêu đời chân thành, yêu đất trời của nhà thơ. Đồng thời cũng thể hiện tấm lòng thành khẩn muốn hiến thân cho đất nước của nhà thơ. Thời gian vẫn trôi, bốn mùa thay đổi, nhưng đời người chỉ có một lần, và đây là lần duy nhất Thanh Hải muốn sống trọn vẹn với quê hương. Hình ảnh “mùa xuân nho nhỏ” và “lặng lẽ” gợi cho ta hình dung về sự âm thầm lặng lẽ đi qua cuộc đời. Mùa xuân – Tuổi trẻ của Thanh Hải chỉ là một phần nhỏ trong mùa xuân lớn của cả dân tộc. Anh biết điều này và cũng tự nhận lòng tận tụy của mình như một nốt trầm trong bản giao hưởng bất tận của cuộc đời.
Tuy nhiên, nhiều hạt cát nhỏ tạo ra một sa mạc khổng lồ; ngay cả đại dương bao la cũng bao gồm vô số giọt nước. Điều đó cũng có nghĩa đất nước được như ngày hôm nay là nhờ sự cống hiến không ngừng nghỉ của những con người như Thanh Hải. Từ “dù” kết hợp với hai hình ảnh ẩn dụ tương phản “hai mươi”, “tóc bạc” khiến hai khổ thơ này như lời thề của con người cao cả này. Thanh Hải đã cống hiến cho đất nước từ năm 20 tuổi, khi ông còn tràn đầy sức trẻ và nhiệt huyết. Nhưng sự hào hứng, nhiệt huyết ấy vẫn luôn còn đó, kể cả khi tóc ông đã bạc trắng. Suốt cuộc đời Thanh Hải không ngừng suy nghĩ, trăn trở về bổn phận của một người con sinh ra và lớn lên trong một dân tộc 1000 năm văn hiến trên mảnh đất anh hùng. Khi ra đời bài thơ, khi ông đang phải chống chọi với căn bệnh xơ gan nặng, ta mới thấy được tinh thần và ước vọng rất nhân văn của một con người nhân hậu như Thanh Hải. Có thể nói đó là khổ thơ mang cả tâm nguyện, lời thề suốt cuộc đời người. Vì thế, chúng tôi cũng yêu mến và biết ơn tấm lòng của người con mộng mơ xứ Huế Thanh Hải.
