Soạn bài Miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự (Ngữ văn 9)

1. Tìm hiểu yếu tố miêu tả nội tâm trong văn bản tự sự:

Câu 1 (trang 117 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Đọc lại đoạn trích Kiều ở lầu Ngưng Bích :

a. – Những câu thơ miêu tả cảnh đẹp cũng là những câu thơ miêu tả tình cảm:

+ Trước lầu Ngưng Bích khóa xuân,

Vẻ non xa tấm trăng gần ở chung.

Bốn bề bát ngát xa trông,

Cát vàng cồn nọ bụi hồng dặm kia.

+ Bẽ bàng mây sớm đèn khuya,

Nửa tình nửa cảnh như chia tấm lòng.

+ Tưởng ngươi dưới nguyệt chén đồng,

Tin sương luống những rày trông mai chờ.

Chân trời góc bể bơ vơ,

Tấm son gột rửa bao giờ cho phai.

+ Xót người tựa của hôm mai,

Quạt nồng ấp lạnh những ai đó giờ.

Sân lai cách mấy nắng mưa,

Có khi gốc tử đã vừa người ôm.

+ Buồn trông ngọn nước mới sa,

Hoa trôi man mác biết là về đâu ?

Buồn trông nội cỏ rầu rầu,

Chân mây mặt đất một màu xanh xanh.

Buồn trông gió cuốn mặt duềnh,

Ầm ầm tiếng sóng kêu quanh ghế ngồi.

b. Những câu thơ miêu tả cảnh đẹp cũng là miêu tả tâm trạng người buồn cảnh có vui đâu bao giờ.

c. Miêu tả nội tâm để hiểu được tâm hồn và tính cách của nhân vật.

Câu 2 (trang 117 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1):

Tác giả đã sử dụng một cách tinh tế việc miêu tả nội tâm của nhân vật thông qua việc tập trung vào mô tả nét mặt và cử chỉ. Bằng cách sử dụng các từ ngữ như co rúm, vết nhăn xô lại, nước mắt, đầu lão ngoẹo, cái miệng móm mém, mếu, tác giả đã thành công trong việc tái hiện tâm trạng đau đớn và sự khắc khoải trong tâm hồn của nhân vật.

Những chi tiết như vết nhăn xô lại trên khuôn mặt, cái miệng móm mém và đầu lão ngoẹo đã tạo ra hình ảnh rõ ràng về sự đau đớn và khổ đau trong tâm trạng của nhân vật. Nét mặt co rúm và nước mắt cũng thể hiện sự tương phản giữa cảm giác đau khổ và cảm xúc bên trong.

Việc sử dụng các từ ngữ này không chỉ giúp tạo nên hình ảnh sống động mà còn mang đến cho độc giả một cái nhìn sâu sắc vào tâm lý và tình cảm của nhân vật. Từng cử chỉ nhỏ nhặt như mếu cũng gợi lên một cảm giác không thoải mái và lo lắng trong tâm trạng của nhân vật.

Tất cả những miêu tả này cùng nhau tạo nên một khung cảnh tâm lý chân thực và đầy cảm xúc, giúp độc giả hiểu rõ hơn về tâm trạng và tình cảm đau khổ mà nhân vật đang trải qua.

2. Luyện tập:

2.1. Câu 1 (trang 117 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1) – Thuật lại đoạn trích Mã Giám Sinh mua Kiều:

Mụ mối đưa người viễn khách vào vấn danh Thúy Kiều, đó là Mã Giám Sinh, quê huyện Lâm Thanh. Tuổi đã ngoài 40 mà ăn mặc chải chuốt, lố bịch. Hành động thì thô lỗ, ngồi tót sỗ sàng ở ghế trên. Kiều là cô gái khuê các, lâm vào cảnh bán thân, nàng đau xót, tủi hổ, ngượng ngùng. Mỗi bước chân nối liền dòng lệ tuôn rơi. Gương mặt ủ rũ, buồn bã nét buồn như cúc điệu gầy như mai. Kiều phải đánh đàn, làm thơ chiều lòng tên họ Mã. Nhưng khi trả giá, hắn mới lộ rõ bản chất con buôn khi đắn đo, cò kè trả giá cho một trang tuyệt sắc.

Nàng Thúy Kiều, một cô gái xinh đẹp và tài năng, đã bị cuốn vào cuộc sống đen tối của việc bán thân. Mỗi bước đi của nàng tràn đầy nước mắt, như những giọt lệ không thể ngừng rơi. Gương mặt của Kiều trở nên ủ rũ, mang trong đó một nét buồn bã tương tự như những cánh hoa cúc gầy dẹp sau cơn gió. Kiều đã phải đánh đàn, làm thơ để trấn an trái tim của người đàn ông tên Mã. Nhưng khi đến lúc trả giá, hắn đã lộ ra bản chất của một kẻ buôn bán khi đắn đo và chỉ đưa ra một món giá cho một trái tim tuyệt vời, nhưng có giá trị vô cùng đáng giá.

2.2. Câu 2 (trang 117 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1) – Đóng vai Kiều kể lại việc báo ân báo oán :

May mắn được Từ Hải cứu, tôi có cơ hội báo ân báo oán. Đầu tiên tôi mời Thúc Sinh đến để báo ân chàng từng cứu mình thoát chốn lầu xanh, tôi sai người lấy gấm bạc làm chút lễ báo đáp. Nhưng còn vợ chàng – Hoạn Thư, tôi không thể tha thứ được người đàn bà ác độc ấy. Hoạn Thư được dẫn ra, những đau đớn tủi nhục xưa kia hiện về. Nhớ cảnh làm hoa nô, tôi mở giọng đe dọa “Tiểu thư cũng có bâu giờ đến đây”. Lúc này có quyền quyết định xử tội Hoạn Thư ra sao, vì vậy cô ta “hồn lạc phách xiêu”.

Tuy nhiên, vốn dĩ muốn giữ nguyên văn bản gốc, tôi muốn bổ sung một số ý kiến và suy nghĩ của bản thân trong trường hợp này. Mặc dù Hoạn Thư có vẻ là một người tàn ác và mưu mô, tôi cũng có thể hiểu được rằng đôi khi tình huống và hoàn cảnh có thể thay đổi con người. Có thể rằng tôi đã bị lừa và cảm thấy khó xử trong việc xử tội Hoạn Thư. Tuy nhiên, tôi sẵn lòng tha tội cho cô ta và hy vọng rằng cô ta sẽ có cơ hội để cải thiện và làm tốt hơn trong tương lai.

2.3. Câu 3 (trang 117 sgk Ngữ Văn 9 Tập 1) – Ghi lại tâm trạng của em sau khi để xảy ra một chuyện có lỗi với bạn :

Tôi là một học sinh được coi là nghịch ngợm nhất trong lớp. Ngay từ khi bước chân vào cánh cổng trường, tôi đã trở thành tâm điểm của sự chú ý. Không có buổi sinh hoạt lớp nào mà tôi không được nêu gương trước mọi người. Và tất cả những điều này chỉ vì một nguyên nhân duy nhất – đứa lớp trưởng khó ưa ấy. Dẫu cho tôi luôn cố gắng nói nhỏ, nói lịch sự, anh ta vẫn không hề chịu lắng nghe. Luôn cắt ngang lời tôi và không cho tôi nói tiếp. Đó là khi tôi quyết định rằng một ngày nào đó tôi sẽ trả thù anh ta.

Và rồi, một ngày nọ, trong giờ ra chơi, chúng tôi đang chơi bóng đá. Bỗng nhiên, tôi thấy người mà tôi ghét nhất đi ngang qua. Đó là cơ hội tuyệt vời để trả thù. Tôi không chần chừ, đã sút một cú mạnh và quả bóng bay thẳng vào đầu lớp trưởng. Anh ta choáng váng và ngã xuống. Ban đầu, tôi nghĩ rằng mình sẽ cảm thấy vui mừng vì đã trả thù thành công. Nhưng không, tôi bỗng nhận ra sự ích kỷ và tàn nhẫn của bản thân. Từ đó, tôi cảm thấy một cảm giác kỳ lạ, một cảm giác bứt rứt và khó tả. Tôi thấy mình đã làm một việc tệ hại, một việc mà tôi không thể tha thứ cho chính bản thân mình.

Trong đầu tôi, nảy sinh nhiều ý nghĩ khác nhau. Liệu có nên xin lỗi và nói thật với lớp trưởng hay chỉ coi như đó là một sự cố không đáng kể? Tôi như bị ám ảnh bởi những suy nghĩ đó và cuối cùng, tôi đã quyết định nói thật. Hôm sau, khi đến lớp, tôi đã tiến lại gần lớp trưởng và xin lỗi anh ta. Tôi lắng nghe những lời tha thứ từ anh ta, và tôi rất cảm động trước lòng rộng lượng ấy. Tuy nhiên, trong lòng tôi vẫn còn đó một cảm giác hối hận vô cùng sâu sắc. Tôi hối tiếc vì đã làm những điều tệ hại đó, những điều mà một học sinh không nên làm.

3. Kiến thức cơ bản:

Một cách tiếp cận phổ biến để miêu tả nội tâm là sử dụng cách diễn đạt trực tiếp, trong đó người viết mô tả trực tiếp những suy nghĩ, cảm xúc và tình cảm của nhân vật. Bằng cách này, người đọc có thể tiếp cận trực tiếp với tâm trạng và suy nghĩ của nhân vật, cảm nhận một cách sâu sắc và chân thực những trạng thái tâm lý của họ. Ví dụ, người viết có thể mô tả những ý nghĩ lo lắng, niềm vui phấn khởi, sự đau khổ hay sự hối tiếc của nhân vật để tạo ra sự đồng cảm và liên kết với độc giả.

Ngoài ra, để miêu tả nội tâm một cách gián tiếp, người viết có thể sử dụng các phương pháp khác như miêu tả cảnh vật, nét mặt, cử chỉ và trang phục của nhân vật. Bằng cách này, người viết tạo ra một bức tranh tường thuật chi tiết về môi trường bên ngoài và biểu hiện ngoại hình của nhân vật, từ đó đánh giá và hiểu sâu hơn về tâm lý và cảm xúc bên trong của họ. Ví dụ, một cảnh vật hoàng hôn lãng mạn có thể tạo ra một tâm trạng bình yên và hạnh phúc cho nhân vật, trong khi một nét mặt đau khổ và cử chỉ run rẩy có thể tiết lộ sự trăn trở và lo lắng trong tâm trí của nhân vật.

Tổng hợp hai phương pháp miêu tả nội tâm trực tiếp và gián tiếp giúp tạo ra một cách tiếp cận đa dạng và phong phú, làm cho nhân vật trong văn bản tự sự trở nên sống động, đáng nhớ và gần gũi với độc giả. Sự kết hợp này tạo nên sự đa chiều và tương tác giữa nội tâm và bên ngoài của nhân vật, mang đến một trải nghiệm đọc tinh tế và sâu sắc.