Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát của Cao Bá Quát

1. Tóm tắt nội dung bài học: 

– Nội dung: Bài thơ biểu hiện thái độ bất mãn của một người tri thức với con đường danh lợi tầm thường đương thời và niềm khát khao thay đổi cuộc đời 

– Nghệ thuật:

+ Thể thơ cổ thể, hình ảnh ẩn dụ giàu giá trị.

+ Phương pháp đổi mới, sáng tạo trong cách sử dụng các từ ngữ, nhịp thơ, từ ngữ, hình ảnh thơ 

2. Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát chương trình chuẩn:

2.1. Soạn bài tóm tắt:

Câu 1: Phân tích ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực hình ảnh người đi trên bãi cát?

Ý nghĩa ẩn dụ của những yếu tố miêu tả người đi trên bãi cát là: con đường công danh, con đường sự nghiệp rất gập ghềnh, chông gai và vất vả. Con người đi trên bờ cát vẫn mải miết bước về phía trước vì danh lợi, vì sự hào nhoáng của công danh đã khiến cho con người bị lôi cuốn vào vòng danh lợi.

Câu 2: Hãy giải thích nội dung và chỉ ra sự liên kết ý nghĩa của sáu câu thơ:

Không học được tiên ông phép ngủ,

Trèo non, lội suối, giận khôn vơi!

Xưa nay, phường danh lợi,

Tất tả trên đời đời.

Đầu gió hơi men thơm quán rượu,

Người say vô số, tỉnh bao người?

(chú ý: danh lợi có sức cám dỗ như thế nào?)

Gợi ý: 

Sáu câu thơ thể hiện tâm trạng chán nản của tác giả trên con đường danh lợi của thực tế xã hội.

Con đường danh lợi dù có chông gai, khó khăn nhưng ai cũng bị nó cám dỗ bởi “hơi men” của nó. Tác giả vì thấy rõ được bản chất của con đường này nên tác giả ý thức và khát khao thoát khỏi con đường danh lợi này.

Câu 3: Tâm trạng của lữ khách khi đi trên bãi cát là gì? Hãy cho biết tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng đó.

Gợi ý: 

Tâm trạng của lữ khách trên bãi cát ấy đầy chán nản và bế tắc. Tư tưởng của Cao Bá Quát hiện diện qua những cảm xúc uất hận và sự thất vọng này, là lời nhắc nhở và khuyến khích mọi người tìm kiếm một con đường mới để thoát ra khỏi vòng xoáy của sự tham lam không ngừng.

Câu 4: Phân tích ý nghĩa của nhịp điệu bài thơ đối với việc diễn tả cảm xúc và suy nghi của nhân vật trữ tình.

Nhịp điệu trong bài thơ luồn lách từ đoạn nhanh đến chậm, từ trải rộng đến quyết liệt. Nhịp điệu này làm nổi bật cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật biểu tượng: sự trăn trở nặng nề về con đường danh lợi mà nhà thơ đã theo. Thông qua đó, ta có thể cảm nhận được sự phản kháng trong im lặng với trật tự hiện tại, cùng một cảnh báo rằng sẽ có những biến đổi không thể tránh khỏi trong tương lai.

2.2. Soạn bài chi tiết: 

Câu 1: Phân tích ý nghĩa tượng trưng của các yếu tố tả thực hình ảnh người đi trên bãi cát

Những yếu tố miêu tả thực: Hình ảnh mịt mờ của bãi cát được nhắc đi nhắc lại (điệp ngữ), gợi lên một không gian khó khăn, đầy vất vả. Trên bãi cát đó, có một con đường rộng lớn, nhưng lại mơ hồ và không xác định phương hướng. Đó không phải là con đường thực sự mà nó còn mang ý nghĩa tượng trưng. Trên con đường ấy, hiện ra hình ảnh của nhà thơ, người bước đi với giấc mơ danh vọng thúc giục. Mờ ảo, trước mắt là dãy núi cao chồm lên và sóng biển cuồn cuộn triền miên. Một sa mạc cát rộng lớn và vô tận trải dài trước mắt, bãi cát này lại tiếp tục chuyển thành bãi cát khác.  Từ con đường thực sự đã qua nhiều lần để trở thành kinh nghiệm hiện thực trong cuộc sống, Cao Bá Quát đã tạo nên một con đường đến với danh vọng, với rất nhiều khó khăn trong bài thơ. Con đường trên cát đã biến thành con đường theo sự thèm muốn danh lợi trong bài ca. Qua đó, cũng thể hiện được sự day dứt và đau xót của tác giả khi đi trên con đường tìm kiếm lý tưởng nhưng xã hội không cho ông bất cứ lối thoát nào.

Câu 2: Hãy giải thích nội dung và chỉ ra sự liên kết ý nghĩa của sáu câu thơ: “không học được tiên ông phép ngủ – Trèo non, lội suối, giận khôn vơi! – Xưa nay phường danh lợi – Tất tả trên đường đời – Đầu gió hơi men thơm quán rượu – Người say vô số, tỉnh bao người?” (chú ý: danh lợi có sức cám dỗ như thế nào?)

Sáu câu thơ lộ rõ tâm trạng chán nản của tác giả. Tình trạng buồn bã bắt nguồn từ cuộc sống hiện thực đầy danh vọng và lợi ích trong xã hội. Tác giả mô tả con đường danh lợi một cách khéo léo qua bốn câu thơ tiếp theo. Danh vọng có sức hút mê hoặc không ai có thể cưỡng lại được. Tác giả biết rằng con đường danh lợi rất gian nan, nhưng cũng phải đi theo vì quyền lực của nó. Tác giả tự ý thức sâu sắc về con đường danh lợi và bản chất nông cạn của nó, do đó ông mong muốn thoát khỏi con đường không có gì đặc biệt này. Hình ảnh say mê này xứng để mỗi người suy ngẫm. Đây không chỉ là tiếng than của tác giả, mà là nhận xét chính xác về bản chất xã hội hiện tại. Tư tưởng của tác giả được bộc lộ rõ qua các câu thơ. Nhận ra sự khó khăn trên con đường danh vọng, tác giả như đã tự đặt ra cho mình một lựa chọn: phải tránh xa con đường danh lợi. Tác giả đã thấy tính vô nghĩa của con đường học vấn, của cuộc sống công việc theo kiểu cũ. Mặc dù tác giả chưa tìm được một con đường mới cho riêng mình, nhưng ông đã cho thấy rằng ông không thể tiếp tục bước trên bãi cát khó khăn và vô vị ấy mãi mãi.

Câu 3: Tâm trạng của lữ khách khi đi trên bãi cát là gì? Hãy cho biết tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng đó.

Tâm trạng của lữ khách : chán nản ( 6 câu đầu), bế tắc ( 4 câu cuối).

Sự vô nghĩa của chế độ khoa cử làm ông muốn thoát ra khỏi chúng.

Câu hỏi ở câu thơ cuối : → lời nhắc nhở , thúc giục tìm kiếm lối thoát, tìm kiếm một đường đi mới, thoát khỏi bãi cát dài càng đi càng lún. => tư tưởng rộng lớn, sâu sắc.

Câu 4: Phân tích ý nghĩa của nhịp điệu bài thơ đối với việc diễn tả cảm xúc và suy nghĩ của nhân vật trữ tình

Nhịp điệu của bài thơ lúc nhanh, lúc chậm, lúc dàn trải, lúc dứt khoát. Nhịp điệu bài thơ có ý nghĩa rất lớn trong việc miêu tả bước đi của người đi trên bãi cát, đầy khó khăn, vất vả. Nhịp điệu thể hiện được tâm tư trĩu nặng suy tư của nhà thơ về con đường danh lợi mà nhà thơ đang đi. Bài thơ khắc họa hình tượng cô đúc, nhỏ nhoi nhưng hết sức kì vĩ của con người vừa quả quyết, vừa tuyệt vọng trên con đường đi tìm chân lí đầy gian truân, mờ mịt. Lời thơ xuất hiện những âm thanh hết sức bi tráng nhưng lại có cả những âm thanh u buồn. Nó chứa đựng sự phản kháng âm thầm đối với trật tự hiện hành, cảnh báo một sự thay đổi tất yếu trong tương lai.

3. Soạn bài Bài ca ngắn đi trên bãi cát chương trình nâng cao:

Câu 1: Bãi cát dài và con đường cùng trong bài thơ được miêu tả như thế nào? Các hình tượng ấy tượng trưng cho điều gì?

Hình ảnh bãi cát: dài, mênh mông, vô tận, mịt mù, được bao vây bởi núi, sóng.

Hình ảnh con đương: mờ mịt, ghê sợ.

Các hình ảnh này tượng trưng cho con đường đời, con đường công danh đầy vất vả, gian truân mà con người đang phải cố gắng vượt qua.

Câu 2:  Hình ảnh người đi đường trong bài được khắc họa như thế nào và biểu hiện tâm sự gì của tác giả?

Hình ảnh người đi đường trong bài được khắc họa: nhỏ bé giữa bãi cát mênh mông, rộng dài.

Hình ảnh này biểu hiện tâm sự chán nản của tác giả.

Câu 3: Người đi trên đường khi thì xưng là “khách” (khách tử), khi thì xưng là anh (quân), khi lại xưng là ta (ngã), vì sao như vậy? Bài thơ có nhiều câu hỏi, câu cảm thán. Phân tích giá trị của chúng trong việc biểu hiện tư tưởng, tình cảm, tâm sự của nhà thơ.

Người đi trên đường có nhiều cách xưng hô như vậy là vì trên con đường công danh ấy không chỉ có mỗi tác giả đang bước đi mà còn có rất nhiều người đang chịu cảnh bất công như tác giả. Bài thơ có nhiều câu hỏi, câu cảm thán như vậy để biểu hiện nhưng tư tưởng, tình cảm, tâm sự:​

Không học được ông tiến phép ngủ,

Trèo non, lội suối, giận không vơi!

⇒ Tâm trạng: nhắm mắt làm ngơ trước cuộc đời, trước thế cuộc.

Bãi cát dài, bãi cát dài ơi!

Tính sao đây? Đường bằng mờ mịt,

Đường ghê sợ còn nhiều, đâu ít?

⇒ Biểu lộ sự bất lực trước con đường công danh mờ mịt.

Anh đứng làm chi trên bãi cát?

⇒ Nhân vật trữ tình nhận ra sự vô nghĩa của con đường thi cử, công danh.

Câu 4: Nêu khái quát về tư tưởng, tình cảm của Cao Bá Quát trong bài thơ.

Bài thơ cho thấy tầm tư tưởng của Cao Bá Quát thể hiện qua tâm trạng chán nản và bế tắc này là lời nhắc nhở, thúc giục mọi người tìm kiếm một lối thoát, một con đường khác để thoát ra khỏi vòng danh lợi càng đi càng “lún” này.