Phân tích quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

1. Dàn ý Phân tích quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm:

1.1. Mở bài:

Giới thiệu khái quát về tác giả Nguyễn Bỉnh Khiêm và bài thơ “Nhàn”.

Giới thiệu khái quát quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm

1.2. Thân bài:

a. Hai câu đề

Thể hiện nhịp điệu chậm rãi, tạo nên cảm giác thư thái, thảnh thơi.

Tâm trạng của nhà thơ là tâm trạng của một người “an bần lạc đạo” vượt lên trên những lo toan, xô bồ của cuộc sống đời thường để tìm thấy niềm vui của một ẩn sĩ.

b. 2 câu thực

→ Hai mệnh đề tương phản làm nổi bật ý nghĩa, nhấn mạnh phương châm sống và triết lý sống của tác giả so với người thường. Đồng thời, tác giả muốn ngầm lên án thói đời, thể hiện sự ngạo mạn của kẻ sĩ.

c. Hai câu luận

Cuộc sống giản dị không cần những thứ xa hoa, chỉ cần những thứ từ nhiên nhiên “măng trúc” “giá” → Thấy được cuộc sống nhàn hạ, đạm bạc thanh cao, và cách sống hòa hợp với thiên nhiên của tác giả.

Niềm vui sống ẩn dật của một người có nhân cách cao quý khi sống trong thời hỗn loạn để bảo vệ nhân cách của mình.

d. Hai câu kết

Xem nhẹ tiền bạc vật chất, ông coi đó như một giấc mơ

Một lối sống cao quý vượt qua lẽ thường.

1.3. Kết luận:

Nêu cảm nghĩ của bản thân về lối sống nhàn của nhà thơ

2. Phân tích quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm hay nhất:

“Nhàn” là lời tâm sự của Nguyễn Bỉnh Khiêm về quan niệm sống và sở thích cá nhân của ông.

Sau khi trình sớ và xin chém đầu 18 vị thần nhưng vua không chấp thuận, Nguyễn Bỉnh Khiêm lui về quê dạy học, sống an nhàn như một “lão nông tri điền thực sự”. Cuộc sống bình lặng diễn ra hàng ngày với:

“Một mai, một cuốc, một cần câu

Thơ thẩn dầu ai vui thú nào”.

Từ láy “thơ thẩn” được lặp lại cho ta thấy tư thế thanh thản, vô tư của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đại từ phiếm chỉ “ai” chỉ tất cả những ai quan tâm đến việc “vui thú nào” trái ngược với người chỉ thích quanh quẩn với thú vui thiên nhiên, cây cỏ, không bận rộn, không thích hưởng danh lợi trong cuộc sống. Tâm trạng thanh thản, những thú vui tao nhã, cao quý của ông cùng bốn mùa xuân, hạ, thu, đông – mỗi mùa có một món ăn riêng.

“Thu ăn măng trúc, đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao”.

Cuộc sống trôi qua mỗi ngày vô cùng nhàn nhã với những món ăn dân dã, mộc mạc “măng trúc”, “giá” do chính tay mình làm ra, cùng với nếp sống bình dị “tắm hồ sen”, ” tắm ao”. Nghệ thuật liệt kê trong hai câu thơ đã khắc họa nên bức tranh bốn mùa của cuộc sống có những đặc trưng riêng. Những lời lẽ bình dị, mộc mạc như một người nông dân thực thụ, không giống với một người từng làm quan. Dù ông muốn sống an nhàn nhưng không mất đi vẻ đẹp của tính cách và trí tuệ sáng ngời.

“Ta dại, ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn, người đến chốn lao xao”.

Đi ngược lại với lối sống thường ngày, ông tìm kiếm bên trong “nơi vắng vẻ”, nơi không ai cầu cạnh và cũng không cần sự giúp đỡ của ai. Quê hương của ông vô cùng an nhiên giúp ông tìm thấy sự bình yên, thư thái trong tâm hồn và duy trì sự cao quý của nhân cách. Cách nói vui vẻ, nghịch lý làm cho giọng điệu của bài thơ hài hước, sâu sắc nhưng chứa đựng một tầm nhìn rõ ràng, làm nổi bật vẻ đẹp trong tính cách của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Bài thơ là cách ông nhận ra sự khôn – dại thực sự trong cuộc sống.

Sống cao thượng và hòa hợp với thiên nhiên là quan niệm sống nhàn xuyên suốt bài thơ. Nguyễn Bỉnh Khiêm đã chọn cách sống trái ngược với thế gian, ông đứng ngoài nhìn những thói quen của cuộc sống chen lấn, gian dối, lừa lọc để tranh giành của cải. Bài thơ ” Nhàn” nêu bật tính cách, trí tuệ sáng ngời, một triết lý sống phù hợp với hoàn cảnh xã hội có nhiều dấu hiệu suy tàn của thời gian. Mỗi thời mỗi khác, nhưng triết lý sống của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong hoàn cảnh đó rất có giá trị, đáng trân trọng và ca ngợi.

3. Phân tích quan niệm sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm ý nghĩa nhất:

Nguyễn Bỉnh Khiêm chỉ làm quan tám năm rồi ông cáo quan về quê ẩn cư. Do đó, thơ ông chất chứa trong triết lý sống nhàn hạ. Sự nghiệp sáng tác của Nguyễn Bỉnh Khiêm cho thấy quan niệm sống nhàn hạ của ông vô cùng phong phú và đa dạng. Và trong bài thơ “Nhàn” đã cho người đọc thấy sự phong phú trong quan niệm sống của ông.

Trước hết, quan niệm sống nhàn hạ của Nguyễn Bỉnh Khiêm được thể hiện ở lối sống hòa hợp, thuận theo tự nhiên:

“Một mai, một cuốc, một cần câu

Thơ thẩn dầu ai vui thú nào”

Ông sử dụng chữ “thơ thẩn” rất khéo léo, qua đó cho thấy sự an nhàn, thảnh thơi trong tâm hồn. Hai câu thơ đầu bộc lộ lối sống, quan niệm sống nhàn hạ của Trạng Trình, nó được thể hiện ở lối sống giản dị, không bon chen, xa rời cuộc sống tranh giành vật chất, danh vọng tầm thường.

Lối sống nhàn ấy tiếp tục được phản ánh trong cách sống của ông:

Thu ăn măng trúc, đông ăn giá

Xuân tắm hồ sen, hạ tắm ao

Câu thơ có nhịp 1/3/1/2 kết hợp với nghệ thuật đối lập cho thấy nhịp điệu đều đặn, thường xuyên của cuộc sống Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đồng thời, chỉ với hai câu thơ, tác giả đã vẽ nên bức tranh độc đáo về bốn mùa.

Nguyễn Bỉnh Khiêm sử dụng những đồ vật rất giản dị, quen thuộc để làm nổi bật những nét riêng của từng mùa. Đồ ăn là những sản phẩm có sẵn xung quanh tác giả, thấm đẫm bản chất của miền quê. Đó là những sản phẩm do con người làm ra hoặc do thiên nhiên ban tặng.

Nhàn hạ với ông cũng xa rời danh lợi, phú quý để giữ gìn cốt cách cao quý:

Ta dại ta tìm nơi vắng vẻ

Người khôn người đến chốn lao xao

Nơi vắng vẻ và chốn lao xao là hai hình ảnh tượng trưng cho hai không gian sống khác nhau của cuộc đời. Nơi vắng vẻ là nơi thiên nhiên tĩnh lặng, xa rời những ồn ào, náo nhiệt của cuộc sống, tạo nên tâm hồn con người thanh thản. Hai vế đến hai lối sống đối lập nhau: một lối sống dại tìm về cuộc sống yên bình nơi chân núi, nhàn nhã tự do, dại ấy mà lại hóa là dại khôn; một lối sống khôn tìm đến nơi ồn ào, chen lấn, tranh danh lẫn nhau, khôn từ ấy mà hóa thành dại.

Cách nói ngược của nhà thơ đã khẳng định phương châm sống xa lánh nơi cao sang, quyền quý, hướng tới nơi sống an nhàn để gìn giữ bản chất cao quý vốn có, đồng thời cũng là thái độ ung dụng tự tại, không tranh giành danh lợi, phú quý.

Nhưng bản chất chữ “nhàn” của Nguyễn Bỉnh Khiêm rất khác với các ẩn sĩ khác. Ông nhàn thân nhưng không nhàn trong suy nghĩ. Dù sống an nhàn nhưng vẫn chất chứa lo âu:

Rượu đến cội cây ta sẽ uống

Nhìn xem phú quý tựa chiêm bao

Nhận thức đó cho thấy sự giàu sang, danh vọng không phải là mục đích cuối cùng trong cuộc đời mỗi người, điều tồn tại mãi mãi với con người là nhân cách, phẩm chất cao đẹp. Hai câu kết như lời khẳng định chắc nịch về ý nghĩa của cuộc sống nhàn nơi quê nhà. Đối với Nguyễn Bỉnh Khiêm, sống nhàn là cách giữ gìn nhân cách, tu dưỡng trí tuệ, có được sự bình yên, thư thái trong tâm hồn. Đồng thời, chúng ta cũng cần phân biệt  rõ ràng, “nhàn” ở đây là một triết lí, một phương châm sống, nhàn là sự bình yên trong tâm hồn của nhà thơ.

Bài thơ với thể thơ thất ngôn bát cú đường luật, cô đọng, trong sáng, ngôn ngữ giản dị đã hiện thực hóa một cách trọn vẹn và trong sáng cuộc sống nhàn hạ của Nguyễn Bỉnh Khiêm. Đó là lối sống cao quý, ngay thẳng, hòa hợp với thiên nhiên, đồng thời tránh xa danh lợi. Cuộc sống nhàn của Nguyễn Bỉnh Khiêm trong bối cảnh thời bấy giờ là một cách sống tích cực để giữ gìn phẩm chất cao quý.