Hoàn cảnh, diễn biến tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945

1. Hoàn cảnh tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945:

Đầu năm 1945, bối cảnh thế giới chứng kiến những diễn biến quan trọng dẫn đến kết thúc Chiến tranh thế giới thứ hai. Tại châu Âu, Hồng quân Liên Xô đã giành được nhiều thắng lợi quan trọng, giải phóng hàng loạt quốc gia và tiến thẳng vào trung tâm nước Đức. Ngày 9 tháng 5 năm 1945, Đức quốc xã đầu hàng vô điều kiện, đánh dấu sự kết thúc của chiến tranh tại châu Âu. Ở châu Á, ngày 8 tháng 8 năm 1945, Hồng quân Liên Xô mở chiến dịch tấn công quân Nhật, và đến ngày 14 tháng 8, Nhật Bản tuyên bố đầu hàng vô điều kiện, khép lại cuộc chiến tranh thế giới. 

Tại Đông Dương, sau khi Nhật Bản đầu hàng, theo thỏa thuận của các nước Đồng minh, quân đội Anh và Trung Hoa Dân Quốc sẽ tiến vào để giải giáp quân Nhật. Trong nước, thực dân Pháp ráo riết tìm cách khôi phục quyền thống trị, trong khi Mỹ cũng can thiệp sâu vào tình hình khu vực. Bên cạnh đó, các thế lực thân Nhật và phản động trong chính quyền bù nhìn ráo riết hoạt động, lên kế hoạch đối phó với phong trào cách mạng. 

Trong hoàn cảnh đó, phong trào cách mạng tại Việt Nam dâng cao mạnh mẽ. Ngày 9 tháng 3 năm 1945, Nhật tiến hành đảo chính Pháp, thiết lập quyền kiểm soát hoàn toàn tại Đông Dương. Ngay sau đó, Đảng Cộng sản Đông Dương kịp thời ban hành Chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” nhằm thay đổi chiến lược cách mạng, kêu gọi tận dụng thời cơ để phát động các phong trào đấu tranh cách mạng. Đến tháng 4 năm 1945, Hội nghị Quân sự cách mạng Bắc Kỳ được triệu tập, đưa ra những quyết sách quan trọng nhằm đẩy mạnh phong trào cách mạng và chuẩn bị cho cuộc Tổng khởi nghĩa. 

Từ tháng 4 năm 1945, phong trào kháng Nhật bùng nổ mạnh mẽ trên cả nước với nhiều hình thức phong phú. Chủ tịch Hồ Chí Minh từ Cao Bằng di chuyển về Tuyên Quang, thiết lập căn cứ tại Tân Trào để trực tiếp lãnh đạo phong trào cách mạng cả nước và chuẩn bị tổ chức Đại hội Quốc dân. Ngày 4 tháng 6 năm 1945, Khu giải phóng Việt Bắc được thành lập, trở thành căn cứ địa vững chắc, đóng vai trò trung tâm chỉ huy cách mạng. 

Tháng 8 năm 1945, Đại hội Quốc dân họp tại Tân Trào, quyết định phát động toàn dân khởi nghĩa giành chính quyền trước khi quân Đồng minh tiến vào Đông Dương. Chỉ trong vòng 15 ngày cuối tháng 8, cuộc Tổng khởi nghĩa đã diễn ra trên toàn quốc, giành thắng lợi tại hầu hết các địa phương. Ngày 2 tháng 9 năm 1945, tại Quảng trường Ba Đình (Hà Nội), Chủ tịch Hồ Chí Minh đã đọc bản Tuyên ngôn Độc lập, tuyên bố sự ra đời của nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa. Ngày này được chọn làm Ngày Quốc khánh của dân tộc Việt Nam. 

2. Diễn biến tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945:

– Ngày 16 tháng 8 năm 1945: 

Quân Giải phóng Việt Nam tổ chức hành quân đến Thái Nguyên, giải phóng thị xã này, mở đầu cho các hoạt động vũ trang của Tổng khởi nghĩa. Đây là minh chứng rõ ràng cho quyết tâm đấu tranh của nhân dân và lực lượng cách mạng. 

– Ngày 17 tháng 8 năm 1945: 

Tại Hà Nội, các cuộc mít tinh và biểu tình quy mô lớn được tổ chức, thể hiện tinh thần ủng hộ cách mạng và khí thế sục sôi của quần chúng. Những sự kiện này góp phần thổi bùng quyết tâm và tạo đà cho phong trào cách mạng lan rộng. 

– Ngày 18 tháng 8 năm 1945: 

Nhân dân tại các tỉnh Bắc Giang, Hải Dương, Hà Tĩnh và Quảng Nam đồng loạt nổi dậy, giành chính quyền từ tay phát xít Nhật và tay sai.

– Ngày 19 tháng 8 năm 1945: 

Tại Hà Nội, cuộc khởi nghĩa giành chính quyền thành công. Sự kiện này đánh dấu một bước ngoặt lớn, mở ra thời kỳ cách mạng toàn diện trên cả nước. 

– Ngày 23 tháng 8 năm 1945: 

Nhân dân Thừa Thiên – Huế giành chính quyền, khẳng định khí thế cách mạng mạnh mẽ tại khu vực miền Trung. 

– Ngày 25 tháng 8 năm 1945: 

Tại Sài Gòn, phong trào cách mạng giành thắng lợi, đẩy lùi hoàn toàn ảnh hưởng của phát xít Nhật và chính quyền bù nhìn tại miền Nam. 

– Ngày 28 tháng 8 năm 1945: 

Cuộc khởi nghĩa lan tới các tỉnh Đồng Nai Thượng và Hà Tiên.

– Ngày 30 tháng 8 năm 1945: 

Vua Bảo Đại chính thức thoái vị, chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến tại Việt Nam.

Cuộc Tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945 không chỉ là một phong trào cách mạng mang tính toàn quốc mà còn là biểu tượng của ý chí đoàn kết, lòng dũng cảm và khát vọng độc lập của dân tộc Việt Nam.

3. Nguyên nhân thắng lợi của tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945:

Thành công rực rỡ của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 tại Việt Nam là kết quả của sự hội tụ nhiều nguyên nhân quan trọng, trong đó nổi bật là sự lãnh đạo tài tình của Đảng Cộng sản Việt Nam, tinh thần đoàn kết và quyết tâm của toàn dân, cùng với những thuận lợi từ tình hình quốc tế. 

Nguyên nhân đầu tiên và mang tính quyết định chính là sự lãnh đạo sáng suốt, tài tình và nhạy bén của Đảng Cộng sản Việt Nam. Đảng đã vận dụng linh hoạt chủ nghĩa Mác-Lênin vào tình hình cụ thể của cách mạng Việt Nam, xây dựng chiến lược và chiến thuật cách mạng phù hợp, đưa ra những chỉ đạo kịp thời và chính xác. Với sự hiểu biết sâu sắc về thời cơ cách mạng, Đảng đã quyết định phát động cuộc tổng khởi nghĩa đúng lúc, tranh thủ từng cơ hội để giành chính quyền trước khi quân Đồng minh tiến vào Đông Dương. 

Bên cạnh đó, tinh thần yêu nước, ý chí quật cường và sự đoàn kết của toàn dân là yếu tố cốt lõi làm nên thành công của cách mạng. Dưới sự lãnh đạo của Đảng, nhân dân đã tích cực tham gia các phong trào đấu tranh trong 15 năm trước đó. Nhiều đồng bào, chiến sĩ đã hy sinh để bảo vệ mục tiêu độc lập, và tinh thần ấy đã lan tỏa mạnh mẽ trong toàn dân, tạo thành sức mạnh to lớn trong thời khắc quyết định. 

Một nguyên nhân quan trọng khác là những điều kiện thuận lợi từ bối cảnh quốc tế. Chiến tranh thế giới thứ hai kết thúc với sự sụp đổ của các thế lực phát xít Đức, Ý, Nhật, làm thay đổi cục diện chính trị toàn cầu. Sự lớn mạnh của các phong trào giải phóng dân tộc và lực lượng cách mạng tiến bộ trên thế giới đã tạo nên môi trường thuận lợi và cổ vũ tinh thần cho cuộc đấu tranh của nhân dân Việt Nam. 

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám năm 1945 là minh chứng hùng hồn cho sự kết hợp hài hòa giữa sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng, ý chí quật cường của nhân dân và những thuận lợi từ tình hình quốc tế. Đây là bước ngoặt quan trọng trong lịch sử dân tộc, đánh dấu sự ra đời của nước Việt Nam độc lập. 

4. Ý nghĩa của tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945:

Cách mạng Tháng Tám năm 1945 mang ý nghĩa to lớn, đánh dấu một bước ngoặt lịch sử quan trọng trong tiến trình đấu tranh giành độc lập dân tộc của Việt Nam. Đây là thắng lợi vĩ đại đầu tiên của nhân dân Việt Nam dưới sự lãnh đạo của Đảng Cộng sản, mở ra một kỷ nguyên mới cho đất nước. 

Trước hết, cuộc cách mạng đã chấm dứt chế độ quân chủ phong kiến kéo dài hàng ngàn năm, đưa nước Việt Nam Dân chủ Cộng hòa ra đời – nhà nước công nông đầu tiên ở Đông Nam Á. Thắng lợi này đánh dấu sự kết thúc hơn 80 năm chịu ách thống trị của thực dân, phong kiến và phát xít. Dân tộc Việt Nam từ thân phận nô lệ đã trở thành chủ nhân của đất nước, mở ra kỷ nguyên độc lập, tự do và tự quyết định tương lai. 

Cách mạng Tháng Tám cũng là minh chứng sinh động cho sự đúng đắn trong việc vận dụng chủ nghĩa Mác-Lênin vào thực tiễn cách mạng Việt Nam. Đây là kết tinh của tư tưởng Hồ Chí Minh và con đường cách mạng do Đảng Cộng sản đề ra, kết hợp giữa mục tiêu độc lập dân tộc và xây dựng chủ nghĩa xã hội. Đồng thời, cuộc cách mạng cũng đánh dấu sự thành công đầu tiên của chủ nghĩa Mác-Lênin tại một nước thuộc địa ở châu Á, mở ra con đường cho các dân tộc bị áp bức khác trên thế giới.  

Thắng lợi của Cách mạng Tháng Tám còn có ý nghĩa quốc tế to lớn. Nó truyền cảm hứng và cổ vũ mạnh mẽ cho các phong trào giải phóng dân tộc trên thế giới, khẳng định rằng cách mạng vô sản có thể thành công không chỉ ở những nước tư bản phát triển mà còn ở các nước thuộc địa, nửa phong kiến. 

Cách mạng Tháng Tám là niềm tự hào của dân tộc Việt Nam, thể hiện ý chí và trí tuệ của nhân dân trong việc giành độc lập, tự do và xây dựng một tương lai tốt đẹp. 

5. Bài học kinh nghiệm từ tổng khởi nghĩa tháng Tám năm 1945:

– Tầm quan trọng của sự lãnh đạo của Đảng: Thành công của cách mạng cho thấy vai trò tiên phong của một đảng cách mạng với đường lối đúng đắn, được xây dựng trên nền tảng chủ nghĩa Mác-Lênin và tư tưởng Hồ Chí Minh. Sự lãnh đạo sáng suốt của Đảng đã đảm bảo cho các quyết định chiến lược được thực hiện một cách hiệu quả, phù hợp với hoàn cảnh lịch sử cụ thể. 

– Chiến lược xây dựng lực lượng và giữ chính quyền: Tổng khởi nghĩa nhấn mạnh tầm quan trọng của việc xây dựng lực lượng cách mạng vững mạnh, huy động được sự tham gia rộng rãi của quần chúng nhân dân. Sức mạnh của nhân dân chính là yếu tố quyết định thắng lợi và là nền tảng vững chắc để giữ vững chính quyền cách mạng sau khi giành được. 

– Nắm bắt thời cơ và ra quyết định kịp thời: Một bài học quan trọng từ cuộc cách mạng là khả năng nhận biết và tận dụng thời cơ. Việc đưa ra những chỉ thị kịp thời, như chỉ thị “Nhật – Pháp bắn nhau và hành động của chúng ta” hay bản Quân lệnh số 1, đã tạo điều kiện để nhân dân đồng lòng, nhanh chóng hành động và giành thắng lợi trong thời gian ngắn.