Phân tích bài thơ Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến

1. Khái quát văn học yêu nước Việt Nam nửa cuối thế kỷ 19 đầu thế kỉ 20:

Cuối thế kỉ 19 thực dân Pháp hoàn thành quá trình xâm lược nước Việt Nam khiến cho nhân dân ta từ thân phận người làm chủ đất nước trở thành nô lệ trên chính lãnh thổ, ruộng vườn của mình. Trong bối cảnh nước mất nhà tan ấy cùng với các phong trào đấu tranh diễn ra sôi nổi và mạnh mẽ nhằm vào đế quốc thực dân Pháp và chế độ phong kiến lạc hậu thì phong trào đấu tranh trên mặt trận văn hóa cũng diễn ra mạnh mẽ. Các nhà nho đương thời đã dùng ngòi bút tài hoa của mình để chống lại sự xâm lược của kẻ thù và đồng thời cũng khắc hoa tình cảnh khổ sở của người dân và bày tỏ lòng thương cảm, nhân đạo sâu sắc với họ. Có thể nói chưa có một giai đoạn lịch sử nào mà sự chuyển biến về chủ đề  của văn học nghệ thuật lại nhanh chóng và phản ánh đúng thực tế đến vậy.

Phạm Văn Nghị trên đường vào Ðà Nẵng đã sáng tác ra tác phẩm Trà sơn quân thứ nói lên lòng căm thù giặc và tấm lòng yêu nước của mình.

Nguyễn Ðình Chiểu viết hàng loạt thơ văn phản ánh cuộc chiến đấu của ta, vạch trần tội ác của quân giặc.

Hay như nhà nho Nguyễn Khuyến thất vọng trước sự lạc hậu, suy đồi của triều đình phong kiến đã từ quan về quê sống cuộc sống đơn giản, bình thường như những người dân. Với ngòi bút tài hoa của mình ông đã sáng tác các bài thơ ca phản ánh những mặt đời sống văn hóa bình thường nhất của người dân như tình bạn, cuộc đời.

2. Dàn ý phân tích bài Bạn đến chơi nhà:

2.1 Mở bài:

– Giới thiệu khái quát về nhà thơ Nguyễn Khuyễn

– Giới thiệu khái quát về hoàn cảnh ra đời của bài thơ “Bạn đến chơi nhà”.

– Nội dung đề bài yêu cầu: phân tích bài thơ Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến

2.1 Thân bài:

Tâm trạng khi người bạn lâu ngày đến chơi nhà:

– Ngôn ngữ, giọng thơ gần gũi, chân thật với đời sống trong cách giới thiệu :

+ Bấy lâu nay: chỉ khoảng thời gian đã rất lâu rồi

+ Bác tới nhà: Giới thiệu sự hiện diện của người bạn khi đến thăm nhà

– Tâm lòng chân thành và cởi mở thể hiện ở:

+ Cách gọi người bạn: bác – chỉ với một danh từ chỉ người, được dùng với ý nghĩa là đại từ, Từ đó thể hiện thái độ chân thành, thân tình, quý mến của nhà thơ đối với người bạn lâu ngày không gặp.

– Hai vế câu thơ như một lời chào đón khách, thể hiện sự xúc động vui mừng đầy ngọt ngào cho thấy mối quan hệ bạn bè gần gũi, chân thật giữa chủ và khách

⇒ Câu nhập đề hết sức tự nhiên, mộc mạc, thể hiện sự chân tình, tình cảm, niềm xúc động của nhà thơ Nguyễn Khuyến khi bạn đến chơi.

Bối cảnh của gia đình tác giả khi bạn đến chơi nhà

– Với những câu từ như bông đùa nhưng lại khắc họa nên một hoàn cảnh rất đặc biệt:

+ Muốn ra chợ mua đồ về đãi khách nhưng chợ lại xa nhà

+ Muốn sai trẻ đi giúp thì trẻ trong nhà cũng đã đi vắng

+ Muốn bắt cá đãi khách nhưng ao thì lại sâu quá

+ Muốn bắt gà mời bạn thì vườn lại rộng, rào thưa nên không bắt được

+ Rau củ trong vườn thì đậu chưa ăn được

+ Ngay cả miếng trầu được coi là khởi đầu của mỗi câu chuyện cũng không có

⇒ Tình huống được tạo ra có tính hài hước, nhà cái gì cũng có sẵn nhưng hóa ra lại chẳng có gì, từ đó cho thấy tình cảnh éo le của tác giả. Đây cũng là bức tranh hiện thực thời buổi lúc bấy giờ, khi nước mất nhà tan, đầy loạn lạc thì chỉ có cuộc sống thiếu thốn ấy thôi chứ cũng không có gì để đãi khách.

– Thủ pháp ghệ thuật;

+ Nhịp thơ ngắt nhịp 3/4: tạo thanh hưởng nhịp nhàng,  khoan thai, chậm rãi như lời chân tình sâu sắc tác giả dành cho người bạn lâu ngày không gặp

+ Phép đối được sử dụng rất chặt chẽ, cách lặp cấu trúc và các cụm từ, sử dụng nhuần nhuyễn các tính từ, các từ ngữ phủ định…

⇒ Xây dựng nên một tình cảnh éo le thiếu thốn nhưng lại đầy chất hài hước, phóng đại và nói quá về cuộc sống nghèo nàn và đơn sơ của tác giả, qua đó thể hiện cái tài nghệ đầy hóm hỉnh của một nhà nho thanh bạch của đương thời

Tình bạn thắm thiết, chân thành và sâu sắc của tác giả

– Nhà thơ sử dụng đại từ “ta” với nhiều tầng lớp nghĩa :

+ Ta (1): chủ nhà – chính là nhà thơ Nguyễn Khuyến

+ Ta (2): khách – Tức là người bạn lâu ngày không gặp của tác giả

– Sử dụng khéo léo quan hệ từ “với” như chiếc cầu nối liền hai đại từ ta, qua đó ta thấy được mối quan hệ giữa chủ và khách dường chẳng còn chút khoảng cách nào cả, tình bạn của hại người đã quá gắn bó, thân thiết, hòa hợp, vui vẻ, trọn vẹn đến nỗi có thể hòa thành một.

⇒ Câu thơ cuối bài đã tổng kết lại giá trị trong toàn bài thơ, diễn tả chân thật, trọn vẹn nhất về thứ tình cảm tri âm, tri kỉ vô cùng sâu sắc của nhà thơ đối với người bạn của mình, khẳng định mọi sự thiếu thốn về vật chất đều chỉ làm nền cho một tình bạn thắm thiết mà trong sáng, vượt qua mọi quy chuẩn thường tình.

2.3 Kết bài:

– Khẳng định lại giá trị về nội dung và nghệ thuật của tác phẩm:

– Nêu cảm nhận cá nhân về bài thơ và có thể liên hệ với tình bạn trong các bài thơ, tác phẩm văn học khác.

3. Mở bài phân tích Bài thơ Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến:

Từ trước giờ đến nay, chủ đề về tình bạn luôn được nhắc nhiều trong thi ca văn học Việt Nam. Chủ đề tình bạn chẳng phải là một chủ đề mới mẻ, hay độc nhất gì nhưng với mỗi nhà văn, nhà thơ lại có cách suy nghĩ, cách cảm nhận rất riêng về thứ tình bạn này. Chính vì lẽ ấy, cùng là chủ đề về tình bạn nhưng lại được đặt vào những hoàn cảnh và nội dung khác nhau. Trong đó bài thơ “Bạn đến chơi nhà” của nhà thơ Nguyễn Khuyến là một tác phẩm rất đặc sắc là tiếng nói chân thành, giản dị của tác giả gửi gắm tới người bạn tri âm, tri kỉ của mình. Vượt lên trên hoàn cảnh có nghèo khó, đơn sơ tình bạn của họ vẫn chân thật, thắm thiết.

4. Thân bài phân tích Bài thơ Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến:

Trong câu thơ mở đầu tác giả Nguyễn Khuyến nói về hoàn cảnh người bạn lâu ngày đến chơi nhà, dù đã lâu lắm rồi không gặp nhưng vẫn luôn nhớ đến thăm nhà thơ. Người đọc có thể thấy được ở đây là sự chân quý và thân thiết của một tình bạn thuần túy nhưng rất sâu sắc:

“Đã bấy lâu nay bác tới nhà.”

Cụm từ “đã bấy lâu” cho thấy đã được một khoảng thời gian khá dài rồi người bạn tri âm mới có thể đến chơi với Nguyễn Khuyến. Điều đó cho thấy dù khoảng cách có thể khiến họ không được gặp nhau nhưng họ vẫn luôn nhớ về nhau. Thật là một tình bạn trong sáng và sâu đậm giữa nhà thơ và bạn mình. Và trong hoàn cảnh ấy đáng lí phải có mâm cao cỗ đầy để cho hai người tâm sự thế nhưng lại chẳng có gì cả:

“Trẻ thời đi vắng, chợ thời xa”

Bạn đến chơi nhà nhưng những người trẻ trong nhà đã đi vắng hết không thể nhờ vả việc gì, chợ thì xa nhà quá nên khó lòng mà đi.

Thế rồi tác giả nhắc đến một loạt thứ có sẵn trong gia đình mình nhưng éo le ở chố không có thứ nào có thể dùng được:

“Ao sâu nước cả, khôn chài cá,

Vườn rộng rào thưa, khó đuổi gà.

Cải chửa ra cây, cà mới nụ,

Bầu vừa rụng rốn, mướp đương hoa”.

Nhà thì có ao rộng đấy nhưng ao sâu nước cả không có cách nào mà kéo cá được. Gà cũng có nhưng vườn lại rào thưa chẳng bắt gà được. Rồi đến cả cây trái trong khu vườn ấy nào là cây cải, cây cà nhưng đang ở nửa chửng chưa chín và chưa thể ăn được. Bầu mới rụng rốn, mướp còn đương hoa. Ẩn sau những lời thơ hài hước, thú vị đó nhà thơ đang nói đến hoàn cảnh nghèo khổ, thiếu thốn của bản thân mình. Cũng giống như những người dân bình thường khác trong giai đoạn nước mất nhà tan, loạn lạc phân li thì lấy đâu ra đầy đủ để mà đãi khách. Đặc biệt ngay cả đến miếng trầu được coi là đầu câu chuyện thì cũng không có:

“Đầu trò tiếp khách, trầu không có,

Bác đến chơi đây ta với ta.”

Miếng trầu là cái tối thiểu phải có trong mỗi cuộc trò chuyện với những cảnh người già ngồi nói chuyện ăn trầu. Thế nhưng ở nhà tác giả cũng chẳng có. Ở nơi đây chỉ có “ta với ta” mà thôi. Danh từ“Ta” được sử dụng với nhiều nghĩa vừa là nhà thơ lại vừa là người bạn đến chơi. Vậy là trong rất những thứ kể ra lại chỉ có mỗi tình bạn của hai người tri kỉ là còn mãi dù thế cuộc có thay đổi như thế nào.

5. Kết bài phân tích Bài thơ Bạn đến chơi nhà của Nguyễn Khuyến:

Bài thơ là bức tranh sáng ngời về tình bạn giữa hai con người tri âm tri kỉ. Gia đình thiếu thốn đủ bề kể ra thì cái gì cũng có nhưng lại chẳng có gì và tình cảm là thứ duy nhất tồn tại mãi. Vật chất tầm thường xung quanh không đáng để so sánh với tình bạn vượt khoảng cách của nhà thơ Nguyễn Khuyến với bạn của mình.