Công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước (GDCD 11 bài 6)

1. Lý thuyết cơ bản:

1.1. Công nghiệp hóa, hiện đại hóa là gì?

Công nghiệp hóa và hiện đại hóa là hai khái niệm có liên quan đến quá trình phát triển kinh tế xã hội của một quốc gia hay một vùng lãnh thổ. 

Công nghiệp hóa là quá trình chuyển đổi các hoạt động sản xuất từ sử dụng chủ yếu sức lao động thủ công sang sử dụng sức lao động phổ thông dựa trên sự phát triển của ngành công nghiệp cơ khí. 

Hiện đại hóa là quá trình ứng dụng các thành tựu khoa học và công nghệ tiên tiến vào các lĩnh vực sản xuất, kinh doanh, dịch vụ và quản lý kinh tế xã hội. 

Công nghiệp hóa và hiện đại hóa có ý nghĩa quan trọng trong việc nâng cao năng suất lao động, tăng trưởng kinh tế, cải thiện đời sống nhân dân và thúc đẩy hội nhập quốc tế.

Một số ví dụ về công nghiệp hóa và hiện đại hóa là:

– Việc xây dựng các nhà máy, khu công nghiệp, cơ sở hạ tầng giao thông vận tải, viễn thông, điện lực, thủy lợi,… để phục vụ cho sản xuất và tiêu dùng hàng hóa.

– Việc áp dụng các máy móc, thiết bị, công cụ hiện đại vào các ngành nông nghiệp, chăn nuôi, lâm nghiệp, thủy sản,… để tăng năng suất và chất lượng sản phẩm.

– Việc sử dụng các phần mềm, ứng dụng, mạng internet, điện thoại thông minh,… để cải tiến quản lý, giao dịch, trao đổi thông tin và kiến thức.

– Việc đào tạo và bồi dưỡng nguồn nhân lực có trình độ chuyên môn cao, có khả năng sáng tạo và thích ứng với thay đổi của môi trường kinh doanh.

1.2. Tính tất yếu khách quan và tác dụng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa:

* Tính tất yếu khách quan của công nghiệp hóa, hiện đại hóa:

– Yêu cầu phải xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội

– Yêu cầu phải rút ngắn khoảng cách tụt hậu về kỹ thuật, công nghệ và kinh tế giữa Việt Nam và thế giới

– Yêu cầu phải tạo ra năng suất lao động xã hội cao, đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của xã hội

* Tác dụng của công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước:

– Tăng trưởng kinh tế: giúp tăng năng suất lao động, tạo ra nhiều sản phẩm và dịch vụ có giá trị cao, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài, tạo ra nguồn thu ngân sách và cải thiện đời sống người dân.

– Phát triển xã hội: góp phần nâng cao trình độ giáo dục, y tế, văn hóa của người dân, giảm tỷ lệ nghèo đói, thất nghiệp, bất bình đẳng và phân biệt đối xử, thúc đẩy sự tiến bộ và dân chủ hóa của xã hội.

– Tăng cường chính trị: làm mạnh mẽ hơn vai trò và vị thế của quốc gia trên trường quốc tế, tăng khả năng tự chủ và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, duy trì ổn định và an ninh trong nước và khu vực, tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế và các hoạt động hợp tác quốc tế.

1.4. Nội dung cơ bản của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở đất nước:

* Phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất:

– Thực hiện cơ khí hóa nền sản xuất xã hội

– Áp dụng những thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại vào các ngành kinh tế

– Nâng cao chất lượng cao nhân lực

* Xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại và hiệu quả của công nghiệp hóa, hiện đại hóa:

Để đạt được mục tiêu này, cần phải thực hiện những biện pháp sau đây:

– Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành công nghiệp trọng điểm, tạo ra những sản phẩm có giá trị gia tăng cao và thâm nhập vào thị trường quốc tế.

– Phát triển các ngành công nghiệp dịch vụ, nhất là những ngành có liên quan đến khoa học kỹ thuật, giáo dục, y tế, văn hóa, du lịch, tài chính và thương mại.

– Tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp trong nước và ngoài nước, giữa các doanh nghiệp với các cơ sở nghiên cứu, đào tạo và chuyển giao công nghệ, tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi và minh bạch.

– Đa dạng hóa các hình thức sở hữu và quản lý kinh tế, khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hợp tác xã và các tổ chức kinh tế tập thể khác.

– Cải thiện chất lượng và hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về kinh tế, đặc biệt là trong việc xây dựng và thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô, điều tiết thị trường và bảo vệ môi trường.

* Củng cố và tăng cường địa vị chủ đạo của quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa và tiến tới xác lập địa vị thống trị của quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân:

Quan hệ này sẽ quyết định tính chất xã hội chủ nghĩa của lực lượng sản xuất.

1.5. Trách nhiệm của công dân đối với sự nghiệp công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước:

– Góp sức lao động, tinh thần và trí tuệ cho sự phát triển kinh tế – xã hội.

– Nâng cao ý thức, kiến thức và kỹ năng để tham gia vào các hoạt động sản xuất, kinh doanh và dịch vụ theo hướng hiện đại, hiệu quả và bền vững.

– Thực hiện tốt các quyền và nghĩa vụ của mình trong việc bảo vệ môi trường, tiết kiệm năng lượng, ứng dụng công nghệ mới và cải tiến quy trình làm việc.

– Có trách nhiệm đóng góp ý kiến, phản biện và giám sát việc thực hiện các chính sách, kế hoạch và dự án liên quan đến công nghiệp hóa, hiện đại hóa đất nước.

– Phát huy tinh thần đoàn kết, hợp tác và chia sẻ kinh nghiệm với các đối tác trong và ngoài nước để học hỏi, trao đổi và hỗ trợ nhau trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

2. Bài luyện tập trắc nghiệm:

Câu 1: Quá trình chuyển đổi căn bản các hoạt động sản xuất từ sử dụng sức lao động thủ công sang sử dụng sức lao động dựa trên sự phát triển công nghiệp cơ khí là quá trình nào sau đây?

A. Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa

B. Hiện đại hóa

C. Tự động hóa

D. Công nghiệp hóa

Đáp án: D. Công nghiệp hóa

Câu 2: Quá trình ứng dụng và trang bị những thành tựu khoa học công nghệ tiên tiến hiện đại vào quá trình sản xuất, kinh doanh, dịch vụ, quản lí kinh tế xã hội là quá trình nào sao đây?

A. Tự động hóa

B. Hiện đại hóa 

C. Công nghiệp hóa – Hiện đại hóa 

D. Công nghiệp hóa 

Đáp án: B. Hiện đại hóa 

Câu 3: Cuộc cách mạng khoa học kĩ thuật lần thứ nhất diễn ra vào thời gian nào?

A. Thế kỷ XX

B. Thế kỷ XIX

C. Thế kỷ XVIII

D. Thế kỷ VII

Đáp án: C. Thế kỷ XVIII

3. Bài luyện tập sách giáo khoa:

Câu 1 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Từ khái niệm công nghiệp hóa, hiện đại hóa, em hãy cho biết tại sao ở nước ta công nghiệp hóa phải gắn liền với hiện đại hóa?

Lời giải:

Ở nước ta, công nghiệp hóa phải gắn liền với hiện đại hóa vì:

– Công nghiệp hóa cần có sự hỗ trợ của hiện đại hóa để tăng năng suất, chất lượng và hiệu quả của sản xuất, giảm chi phí và tiết kiệm tài nguyên.

– Hiện đại hóa cần có sự đóng góp của công nghiệp hóa để tạo ra nguồn thu nhập, việc làm và thị trường cho người lao động, góp phần nâng cao đời sống và giải quyết các vấn đề xã hội.

– Công nghiệp hóa và hiện đại hóa cùng nhau tạo ra sức mạnh kinh tế, quốc phòng và an ninh cho đất nước, góp phần xây dựng một Việt Nam phát triển bền vững, hòa bình và hội nhập quốc tế.

Câu 2 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Trình bày tính tất yếu khách quan của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta?

Lời giải:

Tính tất yếu khách quan của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta:

– Yêu cầu phải xây dựng cơ sở vật chất cho chủ nghĩa xã hội

– Yêu cầu phải rút ngắn khoảng cách tụt hậu về kỹ thuật, công nghệ và kinh tế giữa Việt Nam và thế giới

– Yêu cầu phải tạo ra năng suất lao động xã hội cao, đảm bảo cho sự tồn tại và phát triển của xã hội

Câu 3 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Trình bày tác dụng to lớn và toàn diện của công nghiệp hóa, hiện đại hóa?

Lời giải:

Tác dụng to lớn và toàn diện của công nghiệp hóa, hiện đại hóa:

– Tăng trưởng kinh tế: giúp tăng năng suất lao động, tạo ra nhiều sản phẩm và dịch vụ có giá trị cao, mở rộng thị trường trong nước và quốc tế, thu hút đầu tư nước ngoài, tạo ra nguồn thu ngân sách và cải thiện đời sống người dân.

– Phát triển xã hội: góp phần nâng cao trình độ giáo dục, y tế, văn hóa của người dân, giảm tỷ lệ nghèo đói, thất nghiệp, bất bình đẳng và phân biệt đối xử, thúc đẩy sự tiến bộ và dân chủ hóa của xã hội.

– Tăng cường chính trị: làm mạnh mẽ hơn vai trò và vị thế của quốc gia trên trường quốc tế, tăng khả năng tự chủ và bảo vệ chủ quyền lãnh thổ, duy trì ổn định và an ninh trong nước và khu vực, tham gia tích cực vào các tổ chức quốc tế và các hoạt động hợp tác quốc tế.

Câu 4 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Phân tích nội dung cơ bản của công nghiệp hóa, hiện đại hóa ở nước ta?

Lời giải: 

* Nội dung thứ nhất: Phát triển mạnh mẽ lực lượng sản xuất.

– Thực hiện cơ khí hóa nền sản xuất xã hội

– Áp dụng những thành tựu khoa học và công nghệ hiện đại vào các ngành kinh tế

– Nâng cao chất lượng cao nhân lực

* Nội dung thứ hai: Xây dựng một cơ cấu kinh tế hợp lý, hiện đại và hiệu quả của công nghiệp hóa, hiện đại hóa.

Để đạt được mục tiêu này, cần phải thực hiện những biện pháp sau đây:

– Đẩy mạnh đổi mới sáng tạo, nâng cao năng lực cạnh tranh của các ngành công nghiệp trọng điểm, tạo ra những sản phẩm có giá trị gia tăng cao và thâm nhập vào thị trường quốc tế.

– Phát triển các ngành công nghiệp dịch vụ, nhất là những ngành có liên quan đến khoa học kỹ thuật, giáo dục, y tế, văn hóa, du lịch, tài chính và thương mại.

– Tăng cường liên kết giữa các doanh nghiệp trong nước và ngoài nước, giữa các doanh nghiệp với các cơ sở nghiên cứu, đào tạo và chuyển giao công nghệ, tạo ra một môi trường kinh doanh thuận lợi và minh bạch.

– Đa dạng hóa các hình thức sở hữu và quản lý kinh tế, khuyến khích sự phát triển của các doanh nghiệp nhỏ và vừa, các hợp tác xã và các tổ chức kinh tế tập thể khác.

– Cải thiện chất lượng và hiệu quả của công tác quản lý nhà nước về kinh tế, đặc biệt là trong việc xây dựng và thực hiện các chính sách kinh tế vĩ mô, điều tiết thị trường và bảo vệ môi trường.

* Nội dung thứ ba: Củng cố và tăng cường địa vị chủ đạo của quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa và tiến tới xác lập địa vị thống trị của quan hệ sản xuất xã hội chủ nghĩa trong toàn bộ nền kinh tế quốc dân.

Câu 5 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội là gì? Em có nhận xét gì về cơ sở vật chất – kĩ thuật của nước ta hiện nay?

Lời giải:

– Cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội là tập hợp các nguồn lực, công cụ, máy móc, thiết bị và công nghệ được sử dụng để sản xuất và phân phối các sản phẩm và dịch vụ trong xã hội.

– Cơ sở vật chất – kĩ thuật của nước ta hiện nay có những đặc điểm sau:

+ Đa dạng về loại hình, quy mô và mức độ hiện đại. Có sự phân bố không đồng đều giữa các vùng, lĩnh vực và ngành nghề.

+ Đang trong quá trình đổi mới, nâng cấp và phát triển. Có những bước tiến quan trọng trong việc ứng dụng các công nghệ tiên tiến, tiết kiệm năng lượng và bảo vệ môi trường.

+ Còn nhiều hạn chế và thách thức. Chất lượng, hiệu quả và an toàn của cơ sở vật chất – kĩ thuật còn thấp, không đáp ứng được nhu cầu phát triển kinh tế – xã hội và bảo vệ quốc phòng – an ninh.

Em thấy rằng cơ sở vật chất – kĩ thuật của nước ta hiện nay là một yếu tố quan trọng để thúc đẩy sự phát triển của chủ nghĩa xã hội. Tuy nhiên, cũng cần có những giải pháp cụ thể để khắc phục những hạn chế và vượt qua những thách thức của cơ sở vật chất – kĩ thuật, nhằm nâng cao chất lượng cuộc sống của nhân dân và góp phần vào sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Câu 6 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Chọn ý kiến đúng trong các ý kiến sau về việc xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội ở nước ta và lí giải ngắn gọn vì sao lại chọn ý kiến đó?

a) Nước ta tự nghiên cứu và xây dựng.

b) Nhận chuyển giao kĩ thuật và công nghệ hiện đại từ các nước tiên tiến.

c) Kết hợp vừa tự nghiên cứu và xây dựng vừa nhận chuyển giao kĩ thuật và công nghệ hiện đại từ các nước tiên tiến.

Lời giải: 

– Đáp án đúng là c) Kết hợp vừa tự nghiên cứu và xây dựng vừa nhận chuyển giao kĩ thuật và công nghệ hiện đại từ các nước tiên tiến.

– Lí giải: 

+ Việc tự nghiên cứu và xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật là cách thể hiện sự chủ động, sáng tạo và phát huy trí tuệ của nhân dân ta trong việc xây dựng chủ nghĩa xã hội.

+ Việc nhận chuyển giao kĩ thuật và công nghệ hiện đại từ các nước tiên tiến là cách tận dụng nguồn lực quốc tế, học hỏi kinh nghiệm và tiến bộ khoa học – kĩ thuật của nhân loại, đồng thời góp phần duy trì hòa bình, hợp tác và phát triển với các nước trên thế giới.

+ Việc kết hợp hai phương thức trên là cách thích hợp nhất với điều kiện và khả năng của nước ta, đảm bảo việc xây dựng cơ sở vật chất – kĩ thuật của chủ nghĩa xã hội ở nước ta được hiệu quả, bền vững và phù hợp với quy luật phát triển của lịch sử.

Câu 7 trang 55 SGK GDCD lớp 11: 

Tại sao trong quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển dịch cơ cấu kinh tế phải đồng thời với chuyển dịch cơ cấu lao động? Xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động ở nước ta hiện nay?

Lời giải:

Quá trình công nghiệp hóa, hiện đại hóa, chuyển dịch cơ cấu kinh tế là quá trình phát triển kinh tế của một quốc gia từ nền kinh tế nông nghiệp sang nền kinh tế công nghiệp và dịch vụ. Để thực hiện quá trình này, cần có sự chuyển dịch cơ cấu lao động từ các ngành có năng suất thấp sang các ngành có năng suất cao, từ các khu vực có tiềm năng phát triển ít sang các khu vực có tiềm năng phát triển nhiều, từ các lĩnh vực có giá trị gia tăng thấp sang các lĩnh vực có giá trị gia tăng cao. Chuyển dịch cơ cấu lao động là điều kiện tiên quyết để nâng cao hiệu quả sử dụng nguồn nhân lực, tạo ra sức mạnh cạnh tranh cho nền kinh tế và thúc đẩy sự phân hóa xã hội theo hướng tích cực.

* Xu hướng chuyển dịch cơ cấu lao động ở nước ta hiện nay là:

– Giảm tỷ trọng lao động trong ngành nông nghiệp, tăng tỷ trọng lao động trong ngành công nghiệp và dịch vụ.

– Giảm tỷ trọng lao động trong các doanh nghiệp nhà nước, tăng tỷ trọng lao động trong các doanh nghiệp tư nhân và có vốn đầu tư nước ngoài.

– Giảm tỷ trọng lao động trong các lĩnh vực sản xuất hàng hóa, tăng tỷ trọng lao động trong các lĩnh vực sản xuất dịch vụ.

– Tăng tỷ trọng lao động có trình độ chuyên môn cao, giảm tỷ trọng lao động có trình độ chuyên môn thấp.