Giống như một con rồng bồng bềnh trên biển, Việt Nam uốn lượn trên con đường dài khoảng 1.030 dặm từ Biển Đông đến Vịnh Bắc Bộ, đầu áp sát biên giới Trung Quốc ở phía bắc và lưng tựa vào nước láng giềng Đông Nam Á là Lào và Campuchia, về phía tây. Địa hình đồng bằng chiếm 1/4 diện tích lãnh thổ nước ta.
Mục lục bài viết
1. Đặc điểm chung của địa hình nước ta:
Địa hình phía Bắc của Việt Nam chủ yếu là đồi núi, với một số vùng cao nguyên được bao phủ bởi một lớp rừng rậm xanh mướt (khoảng một nửa tổng diện tích đất liền). Đồng bằng sông Hồng và đồng bằng ven biển ở vùng thấp Bắc Bộ tập trung đông dân cư và thâm canh (gần như hoàn toàn bằng ruộng lúa). Mặc dù phần lớn Vùng Châu thổ này bị ngập lụt theo mùa, nhưng một mạng lưới đê bao phức tạp giúp ngăn chặn thiệt hại nghiêm trọng do lũ lụt gây ra.
Phần phía nam của Việt Nam bị chi phối bởi cửa sông của hệ thống sông Mekong và thấp, bằng phẳng và thường xuyên có đầm lầy. Đất đai ở Đồng bằng sông Cửu Long màu mỡ nhất nước. Các khu vực ngay phía bắc và phía đông của Thành phố Hồ Chí Minh ở Đồng bằng sông Cửu Long đa dạng hơn nhiều với rừng mưa nhiệt đới vùng thấp, rừng vùng cao và dãy Trường Sơn hiểm trở.
2. Đặc điểm của địa hình đồng bằng nước ta:
Bên cạnh các đặc điểm chung của địa hình nước ta, khu vực đồng bằng còn có đặc trưng riêng đó là có hiện tượng Bồi tụ nhanh ở đồng bằng hạ lưu sông.
Đây là hệ quả của quá trình xâm thực, bào mòn mạnh bề mặt địa hình ở vùng núi. Rìa phía Đông Nam của Đồng bằng sông Hồng và Tây Nam của Đồng bằng sông Cửu Long hàng năm vẫn lấn ra biển từ vài chục đến hàng trăm mét.
3. Đồng bằng sông Hồng:
Sự rộng lớn màu mỡ của đồng bằng sông Hồng là cửa ngõ thuận lợi cho những kẻ xâm lược từ phương Bắc qua nhiều thế kỷ. Ở phía nam, được ngăn cách bởi một đồng bằng ven biển hẹp và một quần đảo đá vôi ‘karst’, là Vịnh Bắc Bộ và Biển Đông. Đường bờ biển chủ yếu là bùn ở khu vực đồng bằng và nhiều đá xung quanh Hạ Long, nhưng có một số bãi biển hợp lý, chẳng hạn như ở đảo Cát Bà gần Hải Phòng và ở Trà Cổ gần Móng Cái và biên giới Trung Quốc.
Sông Hồng bắt đầu từ vùng núi tỉnh Vân Nam (Trung Quốc). Đồng bằng châu thổ sông Hồng trên lãnh thổ Việt Nam được hình thành bởi hệ thống sông Hồng và sông Thái Bình, thường được gọi chung là hệ thống sông Hồng. Đồng bằng sông Hồng rộng khoảng 15.000 km 2 . Đây là vùng nông nghiệp trù phú, dân cư đông đúc và có nhiều tuyến đường giao thông quan trọng đối với khu vực miền bắc nước ta.
Địa hình của đồng bằng sông Hồng dốc từ phía tây bắc xuống đông nam và được tính từ Việt Trì đến cửa sông chiếm hơn 70% diện tích toàn lưu vực. Địa hình khu vực này khá là thấp và tương đối bằng phẳng phù hợp cho các hoạt động thâm canh trồng lúa nước, cây ăn quả, cây hàng năm ngắn ngày. Dọc theo các con sông ở đồng bằng đều có những bờ đê chia cắt thành những ô tương đối độc lập và cách biệt. Vùng ở cửa sông giáp biển có rất nhiều cồn cát và bãi phù sa.
Đồng bằng sông Hồng có một số khu vực đá vôi karst khác ở khu vực bắc trung bộ của Việt Nam, đáng chú ý là ở Tam Cốc và Hoa Lư, và khu vực xa hơn về phía nam nội địa từ Đồng Hới có Động Phong Nha nổi tiếng với vẻ đẹp thu hút người nhìn, động Phong Nha kéo dài ít nhất 35 km đường ngầm do vậy mà hiện nay nó vẫn chưa được khám phá hết: trong tháng 6 năm 2003, các hang động và khu vực xung quanh chúng đã trở thành Khu vực Di sản Thế giới thứ năm của Việt Nam.
Đồng bằng sông Hồng phát triển trong môi trường sông và biển rất năng động. Lưu vực sông được đặc trưng bởi sự xen kẽ của mùa mưa và mùa khô, tạo ra tổng tải lượng phù sa hàng năm rất lớn.
Điều kiện nhiệt đới đã mang lại cho sông Hồng một lượng phù sa lớn, bồi tụ đồng bằng và giúp đồng bằng phát triển nhanh chóng. Tuy nhiên, nguồn cung trầm tích được phân bổ không đồng đều. Nó được bồi tụ tập trung ở các cửa sông lớn (Ba Lạt, Lạch, Đáy) và dẫn đến hình thành các bãi cát trước các cửa sông.
4. Đồng bằng sông Cửu Long:
Đồng bằng sông Cửu Long (thuộc khu vực Tây Nam Bộ) là đồng bằng châu thổ được bồi tụ phù sa hàng năm bởi hệ thống sông Mê Kông.
Vùng cực nam của Việt Nam là một đồng bằng trải dài về phía đông nam đến đồng bằng sông Cửu Long rộng lớn. Hầu như toàn bộ khu vực nằm gần mực nước biển, nhưng có các mỏm đá vôi nổi lên trong và xung quanh Hà Tiên, gần biên giới với Campuchia và các đảo đá vôi gần bờ biển. Xa hơn trong Vịnh Thái Lan, Phú Quốc là một hòn đảo đá granit lớn với một khu vực rừng núi ở phía bắc.
Không giống như đồng bằng sông Hồng, đồng bằng sông Cửu Long có diện tích rộng lớn hơn, khoảng 40 nghìn km, địa hình cũng thấp và bằng phẳng hơn. Ở khu vực đồng bằng này không có đê nhưng lại có mạng lưới sông ngòi, kênh rạch dày đặc tạo điều kiện thuận lợi cho giao thông đường thủy và các hoạt động đánh bắt, nuôi trồng thủy sản; vào mùa lũ, dòng nước ngập trên diện tích rộng, còn vào mùa cạn, nước triều lấn rất mạnh. Với gần 2/3 diện tích của đồng bằng là đất mặn, đất phèn nên đồng bằng hình thành các vùng trũng lớn như Đồng Tháp Mười, Tứ giác Long Xuyên…. là những nơi chưa được bồi đắp xong.
5. Đồng bằng ven biển:
Dải đồng bằng ven biển miền Trung với tổng diện tích khoảng 15 nghìn km. Biển đóng vai trò rất lớn trong sự hình thành dải đồng bằng này, nên đất ở đây thường nghèo nàn, có nhiều cát, ít phù sa sông. Đồng bằng có hình dáng nhiều theo chiều hẹp ngang và bị chia cắt thành nhiều đồng bằng nhỏ như: Thanh–Nghệ – Tinh, Bình – Trị – Thiên, Nam – Ngài – Định và các đồng bảng ven biển cực Nam Trung Bộ (Phú Yên, Khánh Hoà, Ninh Thuận, Bình Thuận).
Chỉ có một số đồng bằng mở rộng ở cửa sông lớn như đồng bằng Thanh Hóa của hệ thống sông Mã – Chu, đồng bằng Nghệ An (trong hệ thống sông Cả), đồng bằng Quảng Nam (trong hệ thống sông Thu Bồn) và đồng bằng Tuy Hoà (trong hệ thống sông Đà Rằng). Ở các đồng bằng có sự phân chia làm ba dải giáp biển là cồn cát, đầm phá ; ở trung tâm là vùng thấp trũng ; vùng đất trong cùng đã được bồi tụ thành đồng bằng.
6. Những thế mạnh và hạn chế của thiên nhiên khu vực đồng bằng nước ta:
Thế mạnh:
Dọc bờ biển, sự giao lưu giữa biển và các sông lớn đã tạo nên điều kiện tự nhiên nhiệt đới đặc trưng, thích hợp cho phát triển du lịch, nông nghiệp và nuôi trồng thủy sản.
Các con sông trong các vùng đồng bằng trở thành một hệ thống nước ngọt quan trọng cho đất nước đảm bảo rằng đất đai màu mỡ. Ngoài ra, môi trường sống ven biển ẩm ướt của nó rất đa dạng sinh học coi đây là “kho báu” của hàng nghìn loài động thực vật.
Vùng đồng bằng trở thành các điểm đến nổi tiếng như Mỹ Tho và Đảo Phú Quốc (Phú Quốc), Ninh Bình, Chợ nổi Cái Răng, Đảo Thới Sơn, Chùa Vĩnh Tràng và Rừng ngập mặn Trà Sư, Vườn quốc gia Cúc Phương.
Đây cũng là nơi tập trung các thành phố, các khu công nghiệp và các trung tâm thương mại, là các khu vực phát triển kinh tế mạnh mẽ của đất nước.
Hạn chế:
Hầu hết trầm tích từ sông lắng đọng trước cửa sông và gây ra hiện tượng bồi tụ nhanh chóng. Kết quả là, sự rút lui nghiêm trọng của bờ biển xảy ra ở một số nơi khác do thiếu trầm tích. Bờ biển xói lở ở đồng bằng sông Hồng có chiều dài và diện tích nhỏ hơn nhiều so với bờ biển bồi tụ. Tuy nhiên, nó đã gây thiệt hại nghiêm trọng cho các làng ven biển và gây trở ngại cho sự phát triển kinh tế trong khu vực. Sự phân bố bờ biển xói lở có thể là một đặc điểm điển hình của châu thổ sông Hồng. Chúng hoặc ở giữa các cửa sông lớn (Hải Hậu) hoặc rất gần (Giao Long, Giao Phong, Nghĩa Phúc).
Lũ lụt ven biển gia tăng về cường độ và tần suất xuất hiện. Chúng là hậu quả của tác động tổng hợp của nạn phá rừng ở thượng nguồn, mưa lớn, mực nước biển dâng, và việc ngăn chặn các cửa lạch đầm phá hoặc cửa sông do bồi lắng. Lũ lụt ven biển đặc biệt nghiêm trọng và rất nguy hiểm khi mưa lớn và triều cường trùng với triều cường. Lũ lụt hàng năm ở ĐBSCL kéo dài từ 2 đến 6 tháng, chủ yếu từ tháng 8 đến tháng 10, làm ngập một diện tích, ảnh hưởng trực tiếp đến 9 triệu người.
Qua bài viết trên, chúng ta có thể hiểu rõ thêm những kiến thức về địa hình khu vực đồng bằng ở nước ta, trên cơ sở đó thấy được những thế mạnh cần phát huy và những hạn chế cần những giải pháp để khắc phục.
