Đưa vào cơ sở chữa bệnh là gì? Biện pháp bắt buộc chữa bệnh?

1. Đưa vào cơ sở chữa bệnh là gì?

Đưa vào cơ sở chữa bệnh được hiểu là biện pháp xử lý hành chính đối với những đối tượng không có năng lực trách nhiệm hình sự và được áp dụng biện pháp chữa bệnh sau khi thực hiện hành vi vi phạm pháp luật. Việc áp dụng biện pháp này sẽ do cơ quan có thẩm quyền quyết định đối với từng đối tượng phạm tội.

2. Điều kiện áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

• Khi có căn cứ cho rằng người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội không có năng lực trách nhiệm hình sự theo quy định tại Điều 21 của Bộ luật hình sự tức là người thực hiện hành vi nguy hiểm cho xã hội trong khi đang mắc bệnh tâm thần, một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi của mình thì tuỳ từng giai đoạn tố tụng, Cơ quan điều tra, Viện kiểm sát, Tòa án phải trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
• Căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra, truy tố; Tòa án quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.

Bệnh tâm thần có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau, tuy nhiên đây được hiểu là bệnh do rối loạn hoạt động của não bộ từ đó gây ra những biến đổi bất thường trong hành vi, suy nghĩ, lời nói…Khi phạm tội trong trường hợp này người phạm tội không đủ năng lực TNHS, tuy nhiên phải có trưng cầu giám định pháp y tâm thần. Theo đó những người không có năng lực TNHS sẽ không thể nào nhận thức được hành vi của mình có nguy hiểm cho xã hội hay không, không nhận thức chính xác được hành vi đã thực hiện là đúng hay sai, nên làm hay không nên làm. Tùy thuộc vào từng giai đoạn mà Viện kiểm sát sẽ áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn xét xử và thi hành án.

3. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh trong giai đoạn điều tra:

• Khi Cơ quan điều tra trưng cầu giám định pháp y tâm thần mà kết quả giám định xác định bị can mắc bệnh tâm thần hoặc bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét, quyết định.

Trong thời hạn 03 ngày kể từ ngày nhận được văn bản đề nghị của Cơ quan điều tra cùng kết luận giám định, Viện kiểm sát quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh đối với bị can hoặc yêu cầu Cơ quan điều tra trưng cầu giám định bổ sung, giám định lại nếu thấy chưa đủ căn cứ để quyết định.

• Trường hợp Viện kiểm sát ra quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh thì Cơ quan điều tra phải ra quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ điều tra đối với bị can.

Như vậy, chúng ta có thể thấy, trong giai đoạn điều tra, bất kỳ khi nào người thực hiện hành vi có dấu hiệu không có năng lực trách nhiệm hình sự, không nhận thức được hành vi của mình và khả năng điều khiển hành vi của chính bản thân nhưng xét trên nhiều yếu tố cần bắt buộc phải có thông tin, lời khai để hỗ trợ cho quá trình điều tra thì cơ quan điều tra gửi văn bản đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh cùng kết luận giám định cho Viện kiểm sát cùng cấp để xem xét, quyết định.

4. Áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh đối với người đang chấp hành án phạt tù:

• Trường hợp có căn cứ cho rằng người đang chấp hành án phạt tù mắc bệnh tâm thần hoặc một bệnh khác làm mất khả năng nhận thức hoặc khả năng điều khiển hành vi thì Trại giam, Trại tạm giam, cơ quan thi hành án hình sự Công an cấp tỉnh đề nghị Tòa án nhân dân cấp tỉnh, Tòa án quân sự cấp quân khu nơi người bị kết án chấp hành án phạt tù trưng cầu giám định pháp y tâm thần.
• Căn cứ kết luận giám định pháp y tâm thần, Chánh án Tòa án nhân dân cấp tỉnh hoặc Chánh án Tòa án quân sự cấp quân khu nơi người bị kết án đang chấp hành án phạt tù ra quyết định tạm đình chỉ chấp hành hình phạt tù và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.

Sau khi khỏi bệnh, người đó phải tiếp tục chấp hành án phạt tù nếu không có lý do để miễn chấp hành hình phạt tù.

Như vậy, nhiều trường hợp người đang chấp hành án có dấu hiệu bị tâm thần, lời nói, cử chỉ mất kiểm soát gây ra nhiều vấn đề ảnh hưởng đến quá trình chấp hành án, mà nguyên nhân có thể xuất phát từ nhiều nguyên nhân khác nhau dẫn đến tình trạng nghiêm trọng này thì cơ quan có thẩm quyền cho người chấp hành án chữa bệnh để đảm bảo nghĩa vụ của mình. Tuy nhiên, bên cạnh đó, cũng có nhiều trường hợp, người chấp hành án cố tình lợi dụng việc tâm thần để được miễn án, chính vì vậy, việc kiểm soát và phát hiện ra những trường hợp như thế này mất khả nhiều thời gian và khó khăn để ngăn chặn.

5. Đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Tạm đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh chỉ xảy ra khi có dấu hiệu cho rằng người đang áp dụng biện pháp chữa bệnh đã khỏi bệnh và đã được cơ quan giám định pháp y kết luận.

• Quyết định đình chỉ thi hành biện pháp bắt buộc chữa bệnh phải được cơ quan có thẩm quyền đề nghị áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh hoặc Viện kiểm sát, tòa án nhan dân gửi ngay cho cơ sở bắt buộc chữa bệnh và người đại diện của người bị bắt buộc chữa bệnh.
• Đồng thời các hoạt động chấp hành án trước khi bị áp dụng biện pháp chữa bệnh trước đó sẽ bắt đầu khôi phục trở lại và người bị áp dụng biện pháp chữa bệnh bắt buộc tiếp tục thực hiện cho đến hết thời hạn.

6. Khiếu nại, kháng cáo và kháng nghị:

• Việc khiếu nại và giải quyết khiếu nại quyết định của Viện kiểm sát về việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được thực hiện theo quy định tại Chương XXXIII của Bộ luật tố tụng hình sự. Cụ thể sẽ có các nội dung liên quan đến thảm quyền khiếu nại, thời hiệu khiếu nại, quyền và nghĩa vụ của người khiếu nại, quyền và nghĩa vụ của người bị khiếu nại, thẩm quyền và thời hạn giải quyết khiếu nại đối từng cơ quan, cá nhân có thẩm quyền.
• Việc kháng cáo, kháng nghị quyết định của Tòa án về việc áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh được thực hiện như đối với quyết định sơ thẩm về người có thẩm quyền, trình tự, thủ tục, thời hạn kháng cáo.
• Quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh có hiệu lực thi hành cho đến khi có quyết định khác thay thế hoặc hủy bỏ quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh.

Như vậy, khi phát hiện có sai phạm đối với quyết định của cơ  quan nhà nước có thẩm quyền về việc người bị áp dụng biện pháp chữa bệnh tại cơ sở chữa bệnh là không đúng với tình hình thực tế, ví dụ như người bị áp dụng biện pháp chữa bệnh hoàn toàn bình thường về nhận thức, hành vi của mình nhưng lại có quyết định cho rằng người này bị tâm thần thì có quyền làm đơn kháng cáo, kháng nghị hoặc khiếu nại gửi đến cơ quan nhà nước có thẩm quyền xử lý.

7. Thẩm quyền áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh:

Một, quyết định của Viện kiểm sát trong giai đoạn truy tố

• Sau khi nhận được hồ sơ vụ án và bản kết luận điều tra, nếu có căn cứ cho rằng bị can không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Viện kiểm sát gửi đơn yêu cầu trưng cầu giám định pháp y tâm thần đối với người bị cho là không có năng lực trách nhiệm hình sự.
• Căn cứ vào kết luận giám định, Viện kiểm sát có thể ra một trong các quyết định:

+ Tạm đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Tức là tạm đình chỉ giải quyết vụ án trong một thời gian nhất định để có thể giám định pháp y và ra quyết định yêu cầu áp dụng biện pháp chữa bệnh cho phạm nhân cho đến khi khỏi bệnh. Và căn cứ để tạm đình chỉ là người này có khả năng nhanh khỏi bệnh.

+ Đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Đình chỉ vụ án tức là kết thúc vụ án, không tiến hành xét xử khi có căn cứ người này bị bệnh và phải áp dụng biện pháp chữa bệnh trong thời gian dài, có khi là không khỏi được.

+ Trả hồ sơ để điều tra bổ sung. Tức là khi Viện kiểm sát phát hiện có dấu hiệu sai phạm trong quá trình điều tra sẽ trả hồ sơ và yêu cầu cơ quan điều tra tiến hành điều tra lại từ đầu.

+ Truy tố bị can trước Tòa án. Sau khi có kết luận giám định người đang trong giai đoạn điều ra đã khỏi bệnh và có thông báo đưa vụ án ra xét xử thì Viện kiểm sát sẽ thực hiện chức năng của mình là truy tố tội danh của người bị áp dụng biện pháp chữa bệnh tại tòa trong buổi xét xử.

• Ngoài quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, Viện kiểm sát có thể giải quyết vấn đề khác liên quan đến vụ án như tham gia cùng điều tra viên khám nghiệm hiện trường vụ án, tham gia trong buổi hỏi cung, lấy lời khai…

Hai, quyết định của Tòa án trong giai đoạn xét xử

• Sau khi thụ lý vụ án, nếu có căn cứ cho rằng bị can, bị cáo không có năng lực trách nhiệm hình sự thì Tòa án trưng cầu giám định pháp y tâm thần trước khi đưa vụ án ra xét xử.
• Sau khi có kết luận giám định thì căn cứ vào kết luận giám định, Tòa án có thể ra một trong những quyết định:

+ Quyết định tạm đình chỉ hoặc đình chỉ vụ án và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh. Tạm đình chỉ vụ án chỉ xảy ra khi phát hiện cần cung cấp hồ sơ, chứng cứ. Đình chỉ vụ án là khi người bị hại, nguyên đơn rút yêu cầu khởi tố trước khi xét xử, hoặc phát hiện thuộc các trường hợp không khởi tố vụ án như người thực hiện hành vi chưa đủ đến độ tuôi chịu trách nhiệm hình sự, đã hết thời hiệu truy cứu trách nhiệm hình sự, tội phạm đã được đại xá…khi này Tòa án sẽ ra quyết định đình chỉ vụ án. Hoặc ra quyết định áp dụng biện pháp chữa bệnh khi giám định tâm thần.

+ Trả hồ sơ để điều tra lại hoặc điều tra bổ sung;

+ Miễn trách nhiệm hình sự hoặc miễn hình phạt và áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh;

+ Đưa vụ án ra xét xử.

• Ngoài quyết định áp dụng biện pháp bắt buộc chữa bệnh, Tòa án có thể giải quyết vấn đề bồi thường thiệt hại hoặc vấn đề khác liên quan đến vụ án.

Như vậy, áp dụng biện pháp chữa bệnh chính là một biện pháp không để lọt tội phạm, đảm bảo cho hoạt động xét xử được diễn ra đúng người đúng tội và là sự răn đe cho những đối tượng khác có hành vi vi phạm pháp luật nhưng lợi dụng bệnh để trốn tránh trách nhiệm.

Căn cứ pháp lý sử dụng trong bài viết:

• Bộ luật tố tụng hình sự 2015;
• Thông tư 23/2019/TT-BYT về quy trình giám định pháp y tâm thần và biểu mẫu sử dụng trong giám định pháp y tâm thần;