Cơ cấu tổ chức, hàng giáo phẩm Giáo hội Công giáo Việt Nam

1. Giáo hội công giáo: 

Giáo hội Công giáo La Mã (hay Giáo hội Công giáo) là giáo hội Thiên chúa giáo hiệp thông trọn vẹn với Giám mục thành Rome, nay là Giáo hoàng Phanxico. Công giáo là giáo phái tôn giáo lớn nhất thế giới, với số lượng tí hữu khoảng hơn 1,3 tỷ người vào năm 2018. Các tín đồ thừa nhận rằng Giáo hội Công giáo La mã là giáo hội duy nhất do chính Chúa Giê-su Christ (Christ hay Jesus Christ) lãnh đạo. Cơ đốc giáo, dựa trên các sứ đồ của Chúa Giê-su, giáo hoàng là người kế vị của sứ đồ trưởng Phi-e-rơ, và có những người kế vị là các tông đồ khác. Dưới sự lãnh đạo của Đức Giáo hoàng, Giáo hội Công giáo xác định sứ mệnh của mình là truyền bá Tin Mừng của Chúa Giêsu Kitô, thánh hiến các bí tích - đặc biệt là Bí tích Thánh Thể - và thực hành tình yêu. 

Đức Maria cũng có một vị trí quan trọng trong đức tin Công Giáo. Họ tôn vinh bà vì họ tin rằng bà đã nhận được những đặc ân từ Chúa mà không người phụ nữ nào khác có được: tinh khiết, mẹ của Chúa, đồng trinh trọn đời và  lên thiên đường cả thể xác lẫn linh hồn. 

Một trong những tổ chức tôn giáo lâu đời nhất trên thế giới là Công giáo. Giáo hội Công giáo đã đóng một vai trò quan trọng trong lịch sử của nền văn minh phương Tây. Đây cũng là tôn giáo lớn nhất và có tổ chức chặt chẽ, Giáo hội Công giáo nói chung được chia theo địa lý thành các giáo phận ở nhiều quốc gia; Đứng đầu mỗi giáo phận là một  giám mục.

2. Công giáo Việt Nam: 

Công giáo có nhiều giáo phận trong đó có Giáo hộ Việt Nam. Qua  sự hiệp thông với giáo hoàng và dưới sự lãnh đạo của các giám mục Việt Nam, Giáo hội Công giáo Việt Nam được đi vào hoạt động. Việt Nam là nước có tỷ lệ tín hữu công giáo trong tổng số dân đứng thứ năm ở khu vực Châu Á( Đứng thứ nhất là Đông Timor rồi đến Phi-líp-pin, Liban và Hàn Quốc). Đồng thời Việt Nam cũng đứng thứ năm trong khu vực Châu Á về số lượng người Công Giáo). “Trưởng nữ Công giáo tại Châu Á” là danh xưng từng được đặt cho Giáo hội Việt Nam. 

Công giáo đã có ở Việt Nam từ thế kỷ 16 và được thành lập bởi các nhà truyền giáo người Bồ Đào Nha và Ý cho đến đầu thế kỷ 17 Công Giáo được thiết lập vững chắc. Nền móng truyền giáo do Dòng Tên thành lập được các giáo sĩ Pháp tại Paris và các tu sĩ Đa Minh Tây Ban Nha tiếp nối. Các linh mục Việt Nam đầu tiên được bổ nhiệm vào năm 1668. Hai giám mục Việt Nam đầu tiên, Gioan Baotixita Nguyễn Bá Tòng và Đa Minh Hồ Ngọc Cẩn, được thụ phong vào những năm 1930. Năm 1960, hàng giáo phẩm ra đời ở Việt Nam. Hội đồng Giám mục Việt Nam được thành lập năm 1980. Chiếm khoảng 44,6% (5,9 triệu người) tổng số tín đồ tôn giáo và 6,1% tổng dân số cả nước, Công Giáo được xem là một trong những tôn giáo lớn nhất ở Việt Nam theo điều tra dân số quốc gia chính thức năm 2019. Theo thông tin thu được từ trang web của Ban Tôn giáo, đạo Công giáo ở Việt Nam hơn bốn mươi bảy giám mục, trên sáu vạn 6linh mục tính đến năm 2021; xấp xỉ 200 dòng tu, hơn 31.000 nam nữ tu sĩ, hơn 7 triệu giáo dân, hơn 10.000 nhà thờ (tính đến 2010) thuộc địa phận Hà Nội, Huế và Sài Gòn. Theo bản tóm tắt trước Thượng hội đồng được công bố vào tháng 8 năm 2022, có hơn 7 triệu giáo dân của Công giáo, chiếm 7,21% dân số Việt Nam.

3. Cơ cấu tổ chức Giáo hội Công giáo Việt Nam:

Khi nói đến tôn giáo, người ta thường quan tâm ngay đến cơ cấu tổ chức, thứ bậc và giáo lý, luật lệ và nghi lễ của nó. Khi nói đến Công giáo, Giáo hội Công giáo là một tổ chức có thẩm quyền chặt chẽ và thống nhất trên toàn thế giới. Giáo hội Công giáo có bốn đặc tính: duy nhất, thánh thiện, công giáo và tông truyền. Có thể hiểu điều này như sau: chỉ có một Giáo hội Công giáo Rôma, nơi các tín hữu cùng chia sẻ một đức tin, cùng lãnh nhận các bí tích và quy phục Giáo hoàng; thánh là nhà thờ thánh do Chúa Giêsu lập nên, là nguồn của sự thánh thiện; Công giáo là lẽ thường tình phổ quát; Apostolic là một nhà thờ được thừa hưởng từ thời các tông đồ. Từ những đặc điểm nói trên, Giáo hội Công giáo La Mã xây dựng một hệ thống tổ chức và thứ bậc rất chặt chẽ trong giáo hội. 

 Về cơ cấu tổ chức: Cơ cấu tổ chức của Giáo hội Công giáo Rôma bao gồm ba cấp chính quyền: Giáo triều Vatican; giáo phận (còn gọi là giáo hội địa phương); giáo đoàn (còn gọi là giáo xứ nhà thờ cơ sở. Ngoài ra, Giáo hội Công giáo La mã còn có các cơ quan trung gian mang tính chất liên bang như các tỉnh, miền và hạt.

4. Hàng giáo phẩm Giáo hội Công giáo Việt Nam:

- Hàng giáo phẩm: Giáo hội Công giáo La Mã phân chia các chức vụ theo thánh phẩm, bao gồm: Giáo hoàng, Giám mục, Linh mục và Phó tế. Thêm vào những trách nhiệm này là danh hiệu hồng y, người nhận chức thánh để hoàn thành các nhiệm vụ mục vụ và bí tích của Giáo hội. 

Năm 1960, Đức Gioan XXII thành lập Hàng Giám mục Việt Nam với Tông hiến Venerabilium Nostrorum ("Chư Huynh đáng kính") và tất cả các hạt đại diện tông tòa (hay giáo phận tông tòa) được nâng lên thành giáo phận (đứng đầu Giáo hội Công giáo Rôma) và tổng giáo phận đồng thời nhóm lại thành ba giáo hội Hà Nội, Huế và Hồ Chí Minh. Ngoài ra, ba giáo phận mới được thành lập là Đà Lạt, Mỹ Tho và Long Xuyên. 

Năm 1963, Giáo Phận Đà Nẵng được thành lập, thành phố Đà Nẵng và hai tỉnh Quảng Nam, Quảng Tín được nhập vào địa giới. Năm 1965, Tổng giáo phận Sài Gòn được chia tách và thành lập hai giáo phận mới là Phú Cường và Xuân Lộc. Năm 1967, Giáo Phận Ban Mê Thuột được thành lập. Năm 1975, Giáo phận Phan Thiết được thành lập trên địa giới của hai tỉnh Bình Thuận và Bình Tuy được tách ra từ Giáo phận Nha Trang. 

5/ 12/2005, Giáo phận Bà Rịa được tách khỏi Giáo phận Xuân Lộc được ban hành bởi Đức Giáo hoàng biển 16 ngày 22 tháng 11 năm 2005. Tháng 5 năm 2006, Tổng Giáo phận Huế chính thức chuyển giao địa phận nam Quảng Bình (nam sông Gianh - nam sông Son) vào Giáo phận Vinh. 

Trong phiên họp thường niên đầu tiên của Hội đồng Giám mục Việt Nam năm 2013, các Giám mục đã thảo luận về việc chia tách và thành lập một số giáo phận mới, đó là Hà Tuyên ( tỉnh Hà Giang và Tuyên Quang) trong tương lai. 

Vào năm 2018, một Giáo phận Hà Tĩnh mới được thành lập trên cơ sở tách Giáo phận Vinh, Giám mục là Phaolô Nguyễn Thái Hợp.

5. Những bổ nhiệm quan trọng trong Giáo hội Công giáo Việt Nam:

Vào 24/5/1967, Đức Giáo Hoàng Phaolô 6 đã tấn phong Tổng Giám Mục Hà Nội Giuse Maria Trịnh Như Khuê lên bậc hồng y, là vị hồng y đầu tiên của Việt Nam. Ông cũng là người Việt Nam đầu tiên hai lần tham gia bầu  giáo hoàng: đó là một lần tháng 8 năm 1978 và một lần vào tháng 10 năm 1978. 

Sau khi Hồng Y Trịnh Như Khuê qua đời, Tòa Thánh bổ nhiệm người kế vị ông làm tổng quyền Đức cha Giuse Maria Trịnh Văn Căn tấn phong hồng y  ngày 2 tháng 5 năm 1979. Sau khi nhậm chức, ngài liên lạc với Ban Tôn giáo Chính phủ Trung ương để ủng hộ việc thành lập Hội đồng Giám mục Việt Nam (thống nhất). Từ ngày 24/4 cho tới ngày 1/5/1980,  33 Giám mục trong cả nước đã về Hà Nội tham gia Hội đồng Giám mục Việt Nam và quyết định thành lập Hội đồng Giám mục Việt Nam thống nhất, khẳng định đường hướng mục vụ của các Giám mục Việt Nam.

Năm 1990, sau khi Đức Hồng Y-Tổng Giám mục Trịnh Văn Căn, Tổng Giám mục Hà Nội qua đời, Tòa Thánh đã bổ nhiệm Đức Tổng Giám mục  Phaolô Giuse Phạm Đình Tụng, Giáo phận Bắc Ninh, làm Tổng Giám mục  tiên khởi Tổng Giáo phận Hà Nội, giám đốc Đại chủng viện thánh Hà Nội. Bốn năm sau, vào năm 1994, Đức cha Tụng chính thức được bổ nhiệm làm Tổng Giám mục  Hà Nội, và chỉ sáu tháng sau, Đức Gioan Phaolô hai đã bầu ngài làm Hồng y. 

Năm 2001 và 2003, Đức Gioan Phaolô II đã tấn phong hồng y cho Đức Tổng Giám mục Nguyễn Văn Thuận - nguyên Tổng Giám mục  Thành phố Hồ Chí Minh, Chủ tịch Thánh Bộ Công lý và Hòa bình, rồi Tổng Giám mục  Thành phố Hồ Chí Minh. 

Vào năm 2011, Đức Thánh Cha đã bổ nhiệm Đức Tổng Giám mục Leopoldo Girelli làm đại diện không thường trực của Việt Nam, tiếp theo là Đức Tổng Giám mục Marek Zalewski từ tháng 5/ 2018.  

Vào 4/1/2015, Đức Thánh Cha Phanxicô đã nâng Đức Hồng Y Tổng Giám Mục Hà Nội Phêrô Nguyễn Văn Nhơn lên hàng Hồng Y Công Giáo thứ sáu của  Việt Nam. 

Tính đến năm 2021, Việt Nam có 24 giáo phận và 3 tổng giáo phận Hà Nội, Huế, Sài Gòn. Tổng cộng, hơn một trăm hai mươi người đã được tấn phong giám mục, sáu người trong số họ đã nhận được danh hiệu hồng y.  Theo thống kê được  báo cáo trong chuyến viếng thăm Ad Limina của  Hội đồng Giám mục Việt Nam, tính đến đầu năm 2018.