Chứng khoán lưu ký và chưa lưu ký là gì? Đặc điểm và ví dụ?

1. Chứng khoán lưu ký là gì? Đặc điểm và ví dụ?

1.1. Chứng khoán lưu ký là gì?

Trước tiên, ta cần phải tìm hiểu về hoạt động lưu ký. Ở đây có thể hiểu “lưu” chính là lưu giữ, còn “ký” là ký gửi. Lưu ký được hiểu chính là việc ký gửi một tài sản hay một hàng hóa cho một tổ chức hoặc cá nhân chuyên về làm công việc lưu giữ và phải trả phí.

Theo khoản 34 Điều 4 Luật Chứng khoán năm 2019 thì lưu ký chứng khoán chính là việc nhận ký gửi, bảo quản, chuyển giao chứng khoán cho những khách hàng, giúp cho khác hàng thực hiện những quyền liên quan đến chứng khoán lưu ký. Khi giao dịch ở trên thị trường chứng khoán, lưu ký chứng khoán chính là hoạt động rất cần thiết cho các doanh nghiệp và nhà đầu tư.

Sẽ bắt buộc phải lưu ký chứng khoán nếu như các nhà đầu tư muốn giao dịch chứng khoán ở trên sàn giao dịch. Việc mua bán thông qua sàn cũng sẽ mang lại hiệu quả đầu tư tốt hơn và các thủ tục lưu ký cũng diễn ra rất đơn giản, do đó mà các nhà đầu tư nên đăng ký lưu ký chứng khoán. Nếu không, khi mà muốn giao dịch, các nhà đầu tư phải đến tận nơi phát hành chứng khoán để đăng ký mua với họ và hưởng quyền lợi từ nơi phát hành đó.

Từ đó, có thể hiểu chứng khoán lưu ký cũng là một loại chứng khoán (các giấy tờ chứng minh quyền sở hữu hợp pháp) sau khi mà đã được ký gửi tại hệ thống lưu ký chứng khoán. Chỉ có chứng khoán đã được lưu ký mới có thể thực hiện những giao dịch trên thị trường chứng khoán. Ở nước ta, hệ thống lưu ký chứng khoán sẽ bao gồm có Trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam (viết tắt là VSD) và Thành viên lưu ký chứng khoán (gồm những công ty chứng khoán và những ngân hàng thương mại được cấp phép). Chứng khoán lưu ký chính là chứng khoán có thể thực hiện các giao dịch trên thị trường chứng khoán.

Như vậy, chứng khoán lưu ký là chứng khoán mà đã được lưu ký và được tồn tại dưới hình thức dữ liệu điện tử, tích hợp vào chính tài khoản đầu tư chứng khoán của những khách hàng trên cơ sở đăng ký ở công ty chứng khoán hoặc ở VSD. Khách hàng thực hiện các giao dịch thông qua Sở giao dịch chứng khoán và mua bán trực tiếp trên sàn giao dịch.

1.2. Đặc điểm của lưu ký chứng khoán?

– Lưu ký chứng khoán cần đảm bảo nguyên tắc sau:

+ Chủ thể ở trong lưu ký chứng khoán bao gồm có: những khách hàng có nhu cầu lưu ký chứng khoán, các thành viên lưu ký chứng khoán, trung tâm lưu ký chứng khoán;

+ Quy trình lưu ký chứng khoán sẽ phải trải qua 2 giai đoạn nhất định như sau: Đầu tiên đó là nhũng khách hàng sẽ tiến hành lưu ký chứng khoán tại thành viên lưu ký. Sau đó, các thành viên lưu ký sẽ tái lưu ký chứng khoán của khách hàng tại Trung Tâm Lưu Ký;

+ Sau khi khách hàng đã ký hợp đồng mở tài khoản lưu ký chứng khoán, các thành viên lưu ký với tư cách là người ủy quyền sẽ thay mặt cho những khách hàng lưu ký chứng khoán thực hiện các nghiệp vụ như là đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán;

+ Sau khi các thành viên lưu ký mở tài khoản lưu ký chứng khoán đứng tên các thành viên lưu ký tại trung tâm lưu ký chứng khoáng thì trung tâm lưu ký sẽ nhận tái lưu ký chứng khoán từ những thành viên lưu ký được khách hàng ủy quyền ở trên với tư cách là những người được thành viên uỷ quyền thực hiện các nghiệp vụ có liên quan tới hoạt động đăng ký, lưu ký, bù trừ và thanh toán chứng khoán.

– Hiệu lực: Hoạt động lưu ký chứng khoán sẽ bắt đầu có hiệu lực kể từ thời điểm Trung tâm lưu ký chứng khoán thực hiện thủ tục hạch toán trên tài khoản lưu ký chứng khoán liên quan của các thành viên mở tại Trung tâm lưu ký.

– Chứng khoán đã lưu ký được ghi nhận ở trên tài khoản chứng khoán đã được đăng kí. 

1.3. Ví dụ về chứng khoán lưu ký?

Công ty Cổ phần A được thành lập vào năm 2015, công ty cổ phần A cho tới nay đã là công ty cổ phần đại chúng, công ty cũng đã thực hiện đăng ký lưu ký với trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam, chính vì thế công ty cũng đã có mã chứng khoán, thế nên, các nhà đầu tư không thể cầm sổ cổ đông để mua bán được mà các nhà đầu tư phải mở tài khoản tại một Công ty Chứng khoán, gửi sổ cổ đông của mình cho Công ty Chứng khoán đó để thực hiện lưu ký số cổ phiếu đó lên sàn và chuyển sang trạng thái là Chứng khoán đã lưu ký rồi mới bán được trên sàn.

Số thứ tự	Mã chứng khoán	Số dư tổng	Số dư giao dịch
1	DRH	10.000	10.000
2	EIN	8.300	8.300
3	IDC	2.500	2.500
4	MWG	8.000	8.000

2. Chứng khoán chưa lưu ký là gì? Đặc điểm và ví dụ? 

2.1. Chứng khoán chưa lưu ký là gì?

Để hiểu được khái niệm chứng khoán chưa lưu ký, thì ta cần nắm rõ về giấy chứng nhận sở hữu cổ phần. 

Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần hay còn được gọi là sổ cổ đông. Thực tế, đây chính là một loại giấy tờ do công ty cổ phần tạo ra để chứng nhận về phần vốn góp của những cổ đông cấu thành nên vốn điều lệ của công ty. Đồng thời là, theo thời gian thì việc mua bán chuyển nhượng cũng sẽ khiến cho danh sách và số lượng cổ đông thay đổi.

Theo quy định, khi công ty cổ phần chưa phải là công ty đại chúng thì về việc mua bán trao đổi quyền sở hữu cổ phần sẽ do chính Hội đồng quản trị của công ty đó quản lý và sẽ phải có báo cáo cho Sở Kế hoạch Đầu tư.

Cách thức mua bán trong thời kỳ này khá là đơn giản. Hai bên sẽ thực hiện mua/bán chỉ cần gặp nhau trực tiếp, sau đó thì tiến hành thỏa thuận về giá cả chuyển nhượng và phương thức thanh toán. Nếu như hợp lý thì sẽ thực hiện ký kết hợp đồng chuyển nhượng cổ phần. Cuối cùng, cả 2 bên cùng ra Công ty cổ phần đó để cho Hội đồng Quản trị chứng nhận việc sang nhượng số cổ phần đó. 

Như vậy, Chứng khoán chưa lưu ký được hiểu như là loại chứng khoán vẫn đang còn tồn tại dưới dạng sổ cổ đông hoặc Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần.  

Trường hợp các Công ty Cổ phần mà chưa phải Đại chúng hoặc đã là Đại chúng nhưng lại chưa đăng ký lưu ký với Trung tâm lưu ký Chứng khoán Việt Nam thì vẫn sẽ giao dịch mua bán được. Tất cả mọi quyền lợi như là cổ tức tiền mặt, đại hội cổ đông sẽ được thực hiện qua Công ty cổ phần đó hết.  

Ngược lại, nếu như đó là các Công ty Đại chúng mà đã đăng ký lưu ký với Trung tâm và cũng đã có mã chứng khoán thì nếu như cầm sổ cổ đông như vậy chắc chắn là sẽ không mua bán được. Khi đó, nhà đầu tư muốn bán được số cổ phiếu đó thì cần phải mở tài khoản tại một Công ty Chứng khoán. Tiếp theo, nhà đầu tư sẽ gửi Giấy chứng nhận đó cho Công ty Chứng khoán nhằm để thực hiện chuyển tiếp lên VSD để được lưu ký, niêm yết lên sàn. 

2.2. Đặc điểm của chứng khoán chưa lưu ký?

– Muốn chuyển nhượng những giấy tờ chứng minh về sở hữu các chứng khoán thì sẽ phải tự nhà đầu tư tìm, trao đổi mua bán không thông qua sàn với tổ chức phát hành;

– Phải giao dịch trực tiếp với tổ chức phát hành;

– Tồn tại ở dưới dạng số cổ đông hoặc giấy chứng nhận về sở hữu cổ phần;

– Chứng khoán chưa lưu ký giao dịch và quyền lợi cổ tức sẽ được thực hiện thông qua tổ chức phát hành. 

2.3. Ví dụ về chứng khoán chưa lưu ký?

Công ty Cổ phần A được thành lập vào năm 2015, công ty cổ phần A cho tới nay đã là công ty cổ phần đại chúng, tuy nhiên công ty chưa thực hiện đăng ký lưu ký với trung tâm lưu ký chứng khoán Việt Nam. Chính vì thế, theo quy định của pháp luật thì chứng khoán của công ty A này đã phát hành vẫn đang tồn tại dưới dạng sổ cổ đông/ Giấy chứng nhận sở hữu cổ phần thế nên mọi quyền lợi như cổ tức tiền mặt, đại hội cổ đông sẽ được thực hiện qua Công ty cổ phần đó

3. Lý do phải thực hiện lưu ký chứng khoán:

Khi giao dịch ở trên thị trường chứng khoán, lưu ký chứng khoán chính là một hoạt động rất cần thiết cho những doanh nghiệp và nhà đầu tư. Dưới đây là một số những lý do phải lưu ký chứng khoán:

– Lưu ký là điều kiện tiên quyết để cho Sở giao dịch chứng khoán cho phép giao dịch mua bán trên thị trường;

– Giúp tiết kiệm được các chi phí bảo quản, cất trữ và chi phí in ấn cho các chứng chỉ chứng khoán;

– Tránh được những tình trạng chứng khoán bị hư hỏng, thất lạc hay mất cắp;

– Gia tăng chỉ số vòng quay vốn đối với các nhà đầu tư nói riêng và trên thị trường nói chung. Đồng thời qua đó sẽ còn đảm bảo được tính thanh khoản;

– Nâng cao an toàn, uy tín cho những đối tượng tham gia. Giảm thiểu được các rủi ro hoạt động từ thị trường;

– Các giao dịch gửi hoặc rút chuyển nhượng, hạch toán, … đều có thể sẽ thực hiện được trên điện thoại hoặc máy tính vô cùng tiện lợi.

Những văn bản pháp luật được sử dụng trong bài viết:

– Luật Chứng khoán 2019.