Chủ nghĩa xã hội không tưởng là gì? Tích cực và hạn chế?

1. Chủ nghĩa xã hội không tưởng là gì?

Chủ nghĩa xã hội không tưởng là hệ thống những quan điểm xã hội hiện đại đầu tiên. Chủ nghĩa xã hội không tưởng ra đời sau khi con người có ý thức và được biểu hiện thông qua sử thi và các câu chuyện cổ tích. Chủ nghĩa xã hội không tưởng là hệ thống các quan niệm và tư tưởng nhằm cải tạo xã hội, giải phóng loài người. Nó xây dựng lên một xã hội mới tốt đẹp. Chúng hướng về một xã hội không có bất công, bóc lột. Bên cạnh đó là bảo đảm rằng mọi người dân đều có đời sống ấm no, tự do. Tuy nhiên, chủ nghĩa xã hội không tưởng vẫn đưa ra con đường lối và phương pháp sai lầm. Nó thể hiện thông qua đấu tranh, thuyết phục và truyền bá hoà bình,… đối với lí tưởng của họ. Ngoài ra, chủ nghĩa xã hội không tưởng cũng là sự phê phán gay gắt chủ nghĩa tư bản. Bên cạnh đó là đấu tranh để giải phóng cho giai cấp công nhân. 

Đây cũng đồng thời là nguồn thúc đẩy người công nhân hành động. Chủ nghĩa xã hội không tưởng cũng chính là cơ sở để chủ nghĩa Mác ra đời.

1.1. Mặt tích cực của chủ nghĩa xã hội không tưởng:

– Nhận thức được những mặt hạn chế của xã hội tư bản, mong muốn xây dựng một xã hội tốt đẹp hơn.

– Phê phán sâu sắc xã hội tư bản, có ý thức bảo vệ quyền lợi cho giai cấp công nhân.

– Là một trào lưu tư tưởng tiến bộ có tác dụng cổ vũ người lao động và là một trong những tiền đề cho học thuyết Mác sau này.

1.2. Mặt hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng:

– Chủ nghĩa xã hội không tưởng không giải thích được bản chất của các chế độ nô lệ làm thuê. Đặc biệt là nó không thấy được bản chất của chế độ tư bản chủ nghĩa, chưa khám phá ra được quy luật ra đời, phát triển và diệt vong của các chế độ đó, đặc biệt là chủ nghĩa tư bản nên cũng không chỉ ra được con đường, biện pháp đúng đắn để cải tạo xã hội cũ, xây dựng xã hội mới. 

– Chủ nghĩa xã hội không tưởng đã không phát hiện ra lực lượng xã hội tiên phong có thể thực hiện cuộc chuyển biến cách mạng từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản là giai cấp công nhân. 

– Chủ nghĩa xã hội không tưởng muốn cải tạo xã hội bằng con đường cải lương chứ không phải bằng con đường cách mạng.

2. Hoàn cảnh ra đời của chủ nghĩa xã hội không tưởng:

Chủ nghĩa xã hội không tưởng xuất hiện khi chủ nghĩa tư bản và những mặt trái của nó. Chủ nghĩa tư bản bóc lột những người công nhân của chủ nghĩa tư bản.

Ngoài ra, cuộc sống của người công nhân chỉ tính bằng những đồng lương eo hẹp. Họ phải lao động trong điều kiện tệ hại. Ở trong nước thì tình trạng tham nhũng và tệ nạn xã hội ngày một phổ biến.

Từ những lý do trên mà những người tư sản có tiến bộ đã thông cảm với nỗi thống khổ của những người công nhân. Họ mong muốn xây dựng một chế độ tốt đẹp hơn, không có sự xuất hiện của tư bản bóc lột.

Những nhà tư tưởng tiêu biểu cho chủ nghĩa xã hội không tưởng phải nói đến như: Thomas Moore, Saint-Simon, Robert Owen, Etienne Cabet, Icaria, Jean-Baptiste Godin, Wilhelm Weitling.

3. Trình bày các giai đoạn phát triển của chủ nghĩa xã hội không tưởng:

Chủ nghĩa xã hội không tưởng phát triển qua 3 giai đoạn. 3 giai đoạn có thể kể đến như sau:

Giai đoạn thứ nhất: Những mầm mống và khuynh hướng của tư tưởng xã hội chủ nghĩa thời cổ đại.

Chế độ chiếm hữu nô lệ là sự ra đời tất yếu của lịch sử. Giai cấp quý tộc tư sản và giai cấp nô lệ là hai giai cấp có tính chất đối kháng gay gắt. Mâu thuẫn giữa các giai cấp và cuộc đấu tranh làm phát sinh các mầm mống tư tưởng xã hội chủ nghĩa. Tư tưởng xã hội chủ nghĩa thời cổ đại thể hiện trong dòng văn học chưa thành văn. Qua các câu chuyện dân gian như truyền thuyết hay truyện cổ tích, chủ nghĩa xã hội không tưởng đã một mặt phản ánh nỗi bức xúc của đại đa số quần chúng nhân dân. Họ lên án những hành động bất công, vô nhân đạo của giai cấp thống trị. Ngoài ra, họ cũng nêu những mơ ước và nguyện vọng của những người dân đang bị bóc lột và áp bức về một xã hội bình đẳng, công bằng, bác ái. Tuy nhiên, những khát vọng này còn khá mơ hồ, vụn vặt. Thậm chí họ còn muốn quay trở lại với thời vàng son xa xưa. 

Giai đoạn thứ hai: Tư tưởng xã hội chủ nghĩa từ thế kỷ XV đến cuối thế kỷ XVIII

Chủ nghĩa tư bản ra đời và xuất hiện ở một số nước. Sự phân hoá giai cấp đã diễn ra một cách nhanh chóng và kèm theo đó là các mâu thuẫn giai cấp cũng xảy ra gay gắt. Giai cấp địa chủ cũng từng bước thiết lập địa vị giai cấp của mình. Họ đã dùng nhiều thủ đoạn đàn áp, bóc lột tàn nhẫn với nhân dân lao động. Tại thời điểm lịch sử ấy, đã xuất hiện những nhà văn xã hội chủ nghĩa không tưởng. Thể hiện những tác phẩm văn học kinh điển của mình, những nhà nhân đạo thời cận đại đã lên án và tố cáo hệ thống xã hội dựa trên chủ nghĩa tư bản. Họ đòi hỏi phải thay chế độ xã hội cũ thành một xã hội mới thực sự công bằng, nhân ái. Tại hội nghị này đã có khá đông diễn giả tham dự như Thomas Moore, Tommaso Campanella, . .. 

Giai đoạn thứ ba: Chủ nghĩa xã hội không tưởng – phê phán đầu thế kỷ XIX

Từ cuối thế kỷ XVIII đến đầu thế kỷ XIX, cuộc cách mạng công nghiệp đã cơ bản hoàn thành ở nước Anh. Sau đó tiếp diễn tại một số quốc gia ở Tây Âu. Đây là giai đoạn chủ nghĩa tư bản chiến thắng phong kiến. Giai cấp tư sản đã bắt đầu thể hiện một cách rõ rệt bản chất xấu xa của nó. Chúng phản động áp bức bóc lột nhân dân lao động vì lợi ích của giai cấp mình. Và đây là giai đoạn mà giai cấp vô sản đã thức tỉnh và bước đầu giác ngộ về chính trị. Trong giai đoạn này, các tư tưởng xã hội chủ nghĩa được biểu hiện như là một học thuyết. Chủ nghĩa xã hội không tưởng – phê phán đã tố cáo, lên án gay gắt xã hội tư sản, phủ nhận nó. Đồng thời chủ nghĩa xã hội không tưởng đã đề xuất con đường, giải pháp cùng các dự báo thiên tài cho xã hội tương lai. Tại thời điểm này cũng đã xuất hiện khá nhiều những nhà xã hội tư tưởng vĩ đại mới

4. Những giá trị và những hạn chế lịch sử của chủ nghĩa xã hội không tưởng:

4.1. Những giá trị của chủ nghĩa xã hội không tưởng:

Chủ nghĩa xã hội không tưởng có một quá trình phát triển lâu dài. Chủ nghĩa xã hội không tưởng bắt đầu từ các mơ ước, khát khao được thể hiện trong những câu chuyện cổ tích, truyền thuyết dân gian đến các học thuyết xã hội – chính trị. Chủ nghĩa xã hội không tưởng đã thể hiện thái độ lên án, phê phán mạnh mẽ và quyết liệt về giai cấp và xã hội; dựa trên chế độ tư hữu, chế độ quân chủ chuyên chế và tư bản chủ nghĩa. Những phê phán này góp phần nói lên tiếng nói của các giai cấp nông dân trước thực trạng bị áp bức, bị bóc lột ngày càng nặng nề. Chủ nghĩa xã hội không tưởng đã bày tỏ được những mơ ước, nguyện vọng của đông đảo người nông dân về một xã hội công bằng, bình đẳng, tiến bộ. Nó chứa đựng một giá trị nhân đạo, nhân văn cao cả. Ngoài ra nó cũng thể hiện tình thương yêu đồng loại, cảm thông, bênh vực cho người lao khổ. Với mong muốn cứu giúp con người, giải thoát họ khỏi sự đau khổ. 

Chủ nghĩa xã hội không tưởng cũng là tiền đề cho chủ nghĩa xã hội khoa học ra đời. Chủ nghĩa xã hội không tưởng đã phác hoạ ra những viễn cảnh xã hội tương lai tươi đẹp. Bên cạnh đó đã đưa ra các chủ trương, nguyên lý của xã hội mới đã giúp cho chủ nghĩa xã hội khoa học phát triển một cách có hệ thống.

4.2. Những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng và nguyên nhân:

Những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng

Bên cạnh các giá trị do chủ nghĩa xã hội không tưởng đem lại thì cũng vẫn tồn tại song song những hạn chế. Những hạn chế có thể nói đến như sau: 

– Chủ nghĩa xã hội không tưởng không giải thích được nguồn gốc của những người nô lệ làm thuê. Đặc biệt hơn nữa là không nhận thức được nguồn gốc của xã hội chủ nghĩa. Chủ nghĩa xã hội không tưởng chưa thể khám phá ra được sự hình thành, phát triển và suy tàn của những giai cấp đó. 

– Chủ nghĩa xã hội không tưởng cũng không tìm thấy và xác định được lực lượng xã hội đầu tiên có thể tiến hành cuộc chuyển biến nhảy vọt từ chủ nghĩa tư bản lên chủ nghĩa xã hội. 

Cuối cùng chủ nghĩa xã hội không tưởng muốn cải tạo đất nước bằng con đường tư sản chứ không phải bằng con đường vô sản.

Nguyên nhân gây nên những hạn chế của chủ nghĩa xã hội không tưởng

Nguyên nhân chủ yếu dẫn tới những hạn chế là điều kiện kinh tế – xã hội lúc bấy giờ khó khăn. Phương thức sản xuất của chủ nghĩa tư bản chưa phát triển đến độ chín muồi. Vì vậy chưa bộc lộ mâu thuẫn kinh tế cơ bản trong phương thức sản xuất tư bản chủ nghĩa. Giai cấp công nhân vẫn chưa trưởng thành, việc sản xuất vẫn đang ở mức thấp. Do đó mâu thuẫn giai cấp vẫn ẩn dấu, quan hệ giai cấp và sự đấu tranh giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản vẫn chưa phát triển. Dẫu rằng chủ nghĩa xã hội không tưởng có nhiều thành tựu, nó cũng mắc phải những nhược điểm nhất định. Vì vậy nó chỉ có ý nghĩa nhất định đối với một giai đoạn lịch sử nhất định. Khi cuộc đấu tranh giữa giai cấp công nhân và giai cấp tư sản phát triển lên quy mô lớn đòi hỏi phải có một lý luận khoa học và cách mạng dẫn lối.  Lúc này, chủ nghĩa xã hội khoa học ra đời thì những trào lưu của chủ nghĩa xã hội không tưởng trở nên lạc hậu, bảo thủ.

Chủ nghĩa xã hội không tưởng vô tình làm ngăn trở cuộc đấu tranh của giai cấp công nhân và nhân dân lao động chống giai cấp tư sản.