Chất giặt rửa là một phần không thể thiếu trong cuộc sống sinh hoạt của con người. Vậy chất giặt rửa là gì và tính chất hoá học của chất giặt rửa như thế nào? Chúng ta hãy tìm hiểu điều này qua bài viết sau.
Mục lục bài viết
1. Chất giặt rửa là gỉ?
Chất giặt rửa là những chất khi dùng cùng với nước có tác dụng làm sạch các chất bẩn bám trên các vật rắn mà không gây ra phản ứng hóa học với các chất đó. Chất giặt rửa có thể được sản xuất ở dạng bột, lỏng, viên hoặc hạt. Chất giặt rửa thường có thành phần chính là các chất hoạt động bề mặt (CHĐBM) như xà phòng, chất tẩy rửa tổng hợp, … Các CHĐBM có cấu trúc phân tử gồm hai phần: phần thân phân tử có tính hydrophobic (không thích nước) và phần đầu phân tử có tính hydrophilic (thích nước).
2. Phân loại chất giặt rửa:
Chất giặt rửa có thể được phân loại theo nhiều tiêu chí khác nhau, như nguồn gốc, thành phần, tính chất, công dụng và ứng dụng.
Theo nguồn gốc, chất giặt rửa có thể được chia thành hai loại: chất giặt rửa tự nhiên và chất giặt rửa tổng hợp. Chất giặt rửa tự nhiên là những chất được lấy trực tiếp từ thiên nhiên hoặc qua một số quá trình đơn giản, như xà phòng được sản xuất từ dầu mỡ và kiềm.
Xà phòng là một loại chất giặt rửa tự nhiên, được làm từ dầu thực vật hoặc mỡ động vật và kiềm. Xà phòng có công thức hóa học là muối natri (hoặc kali) của các axit béo. Ví dụ: xà phòng stearat có công thức là C17H35COONa. Tuy nhiên, xà phòng không hoạt động tốt trong nước cứng, do bị kết tủa với các ion canxi và magiê trong nước. Do đó, người ta đã tổng hợp ra các loại chất giặt rửa khác, có tính chất giặt rửa tốt hơn xà phòng và không bị ảnh hưởng bởi nước cứng. Các loại chất giặt rửa tổng hợp thường có nhóm sulfonate hoặc nhóm amoni bậc bốn làm đầu ưa nước. Ví dụ: chất giặt rửa alkylbenzen sulfonat có công thức là C12H25C6H4SO3Na.
Chất giặt rửa tổng hợp là những chất được tạo ra bằng các phương pháp hóa học phức tạp, như các loại bột giặt, kem giặt, nước lau sàn…
Theo thành phần, chất giặt rửa có thể được chia thành hai loại: chất giặt rửa vô cơ và chất giặt rửa hữu cơ. Chất giặt rửa vô cơ là những chất không có nguyên tử cacbon trong phân tử, như các hóa chất mang tính kiềm (NaOH, KOH…), muối trung tính (NaCl, Na 2 CO 3 …) và các chất không tan trong nước (CaCO 3, Mg(OH) 2 …). Chất giặt rửa hữu cơ là những chất có nguyên tử cacbon trong phân tử, như các hợp chất hoạt động bề mặt (anion, cation hoặc lưỡng tính) và các chiết xuất từ tự nhiên (dầu mỏ, hắc ín…).
Theo tính chất, chất giặt rửa có thể được chia thành hai loại: chất giặt rửa tẩy màu và chất giặt rửa không tẩy màu. Chất giặt rửa tẩy màu là những chất có khả năng oxi hóa hoặc khử các chất màu bẩn thành các chất không màu, như nước Gia-ven (NaClO), nước clo (Cl 2 ), SO 2 … Chất giặt rửa không tẩy màu là những chất không có khả năng oxi hóa hoặc khử các chất màu bẩn, như xà phòng, bột giặt…
Theo công dụng và ứng dụng, chất giặt rửa có thể được chia thành nhiều loại khác nhau, tùy thuộc vào đối tượng và mục đích sử dụng. Ví dụ: chất giặt rửa thiết bị, máy móc, kim loại là những loại hóa chất cực mạnh với khả năng xử lý bề mặt kim loại cao và khả năng tẩy rửa dầu mỡ công nghiệp hiệu quả; chất giặt rửa ô tô, xe máy là những loại hóa chát mang tính tẩy rửa nhẹ nhàng hơn, phù hợp với thiết bị, nội thất và bề mặt xe cộ; chất giặt rửa gia đình là những loại hóa chất an toàn và thân thiện với sức khỏe con người, có thể dùng để rửa chén, giặt giũ, lau sàn, vệ sinh nhà cửa…
3. Tính chất hóa học của chất giặt rửa:
Chất giặt rửa là những chất có khả năng làm sạch các chất bẩn bám trên các bề mặt vật rắn mà không gây ra phản ứng hóa học với chúng. Chất giặt rửa thường chứa các chất hoạt động bề mặt (surfactant) là những phân tử có cấu trúc đặc biệt, với một phần kỵ nước và một phần ưa nước. Khi tiếp xúc với nước, các phân tử surfactant sẽ sắp xếp thành các hình thức khác nhau, tùy thuộc vào nồng độ và điều kiện môi trường. Các hình thức này có thể là lớp phủ, micelle, vảy, ống, hay khối. Các hình thức này giúp giảm độ căng bề mặt của nước, tăng khả năng thấm ướt và hòa tan các chất bẩn. Các chất bẩn sau khi hòa tan sẽ được bao bọc bởi các micelle surfactant và mang đi cùng dòng nước.
Ngoài surfactant, chất giặt rửa còn có thể chứa các thành phần khác như chất xây dựng, chất tẩy trắng, enzym, chất ức chế ăn mòn, chất điều chỉnh bọt, chất tăng trắng quang học, hương thơm, thuốc nhuộm… để tăng hiệu quả làm sạch và cải thiện tính năng của sản phẩm.
4. Ứng dụng thực tế của chất giặt rửa:
Chất giặt rửa có nhiều ứng dụng thực tế trong cuộc sống hàng ngày, chẳng hạn như:
– Giặt quần áo, vải, thảm, rèm cửa, …
– Rửa chén, bát, đĩa, nồi, xoong, …
– Làm sạch nhà cửa, sàn nhà, cửa sổ, bàn ghế, …
– Tắm rửa cá nhân, gội đầu, rửa mặt, …
– Làm sạch xe cộ, máy móc, thiết bị điện tử, …
– Làm sạch và khử trùng vết thương, thiết bị y tế, …
Mỗi loại chất giặt rửa có những ưu và nhược điểm riêng và được sử dụng cho những mục đích khác nhau. Chẳng hạn:
– Chất giặt rửa anion có khả năng tạo bọt tốt và làm sạch hiệu quả các vết bẩn dầu mỡ. Tuy nhiên, chúng có thể gây kích ứng da và mắt và khó phân hủy sinh học. Chúng thường được dùng để giặt quần áo và rửa chén.
– Chất giặt rửa cation có khả năng khử khuẩn và làm mềm nước. Tuy nhiên, chúng không tạo bọt nhiều và không làm sạch tốt các vết bẩn dầu mỡ. Chúng thường được dùng để tắm rửa cá nhân và làm sạch thiết bị y tế.
– Chất giặt rửa không ion có khả năng hòa tan trong nước lạnh và không bị ảnh hưởng bởi độ cứng của nước. Tuy nhiên, chúng không tạo bọt nhiều và không khử khuẩn được. Chúng thường được dùng để làm sạch nhà cửa và thiết bị điện tử.
Ngoài ra, còn có các loại chất giặt rửa khác như chất giặt rửa amphoteric (có phần ưa nước mang cả hai điện tích dương và âm), chất giặt rửa zwitterion (có phần ưa nước không mang điện tích nhưng có cả hai nhóm mang điện tích dương và âm), chất giặt rửa siêu tẩy rửa (có khả năng tạo bọt cao và làm sạch mạnh mẽ các vết bẩn khó tẩy), …
Chọn loại chất giặt rửa phù hợp với mục đích sử dụng là rất quan trọng để đảm bảo hiệu quả làm sạch, tiết kiệm chi phí và bảo vệ môi trường. Khi sử dụng chất giặt rửa, cần tuân thủ các hướng dẫn của nhà sản xuất, tránh tiếp xúc trực tiếp với da và mắt, và xử lý thích hợp các chất thải.
5. Tác hại của chất giặt rửa:
Việc sử dụng quá nhiều và không đúng cách các chất giặt rửa có thể gây ra nhiều tác hại cho sức khỏe con người và môi trường. Một số tác hại của chất giặt rửa là:
– Khiến cho người tiếp xúc mắc các bệnh về phổi do hít phải các khí độc từ chất tẩy rửa như amoniac, clo, formaldehyde. Các khí này có thể gây kích ứng đường hô hấp, suy giảm chức năng phổi, gây hen suyễn, dị ứng và thậm chí ung thư.
– Gây ra các bệnh về da do tiếp xúc trực tiếp với các hóa chất ăn mòn da như sodium hydroxide. Các triệu chứng thường gặp là da khô, ngứa, bong tróc, sưng phồng, nổi bọng nước, viêm da kích ứng, dị ứng, nhiễm trùng da và chàm.
– Tổn thương hệ miễn dịch gây ra nhiều căn bệnh nghiêm trọng do tích tụ lâu ngày các hóa chất trong cơ thể. Các hóa chất này có thể làm suy yếu khả năng đề kháng của cơ thể và gây ra các bệnh như viêm loét dạ dày, viêm gan, suy thận và ung thư.
– Tổn thương hệ thống mạch máu do dung môi ethylene glycol monobutyl ether. Chất này có thể làm phá hủy các tế bào hồng cầu thông qua da và gây ra các rối loạn tuần hoàn máu.
– Ảnh hưởng cơ quan sinh sản do các chất giặt rửa có chứa các hoạt chất nội tiết tố nhân tạo. Các hoạt chất này có thể làm thay đổi cân bằng hormone trong cơ thể và gây ra các vấn đề về sinh lý và sinh sản như kinh nguyệt không đều, vô sinh, ung thư vú và ung thư tuyến tiền liệt.
– Ảnh hưởng hệ thần kinh do các chất giặt rửa có chứa các hoạt chất gây kích ứng não bộ. Các hoạt chất này có thể làm giảm khả năng tập trung, gây đau đầu, mất ngủ, lo âu và trầm cảm.
Vì vậy, khi sử dụng các chất giặt rửa trong đời sống hàng ngày, bạn nên lựa chọn những sản phẩm an toàn và có nguồn gốc rõ ràng. Bạn cũng nên đeo khẩu trang, găng tay và mở cửa sổ để thông khí khi tiếp xúc với các chất giặt rửa. Ngoài ra, bạn cũng có thể sử dụng các chất giặt rửa tự nhiên như xà phòng, giấm, chanh, muối, nước oxy già và baking soda để làm sạch các vật dụng trong nhà một cách hiệu quả và an toàn.
