Cha mẹ ly hôn, con cái có cần tham gia phiên tòa không?

1. Cha mẹ ly hôn, con cái có cần tham gia phiên tòa không?

Pháp luật Việt Nam có quy định cụ thể về việc giành quyền nuôi con sau ly hôn. Căn cứ theo quy định tại Điều 81 của Luật hôn nhân gia đình năm 2014 có quy định về việc trông nom, chăm sóc và giáo dục con sau ly hôn. Cụ thể như sau:

– Sau khi ly hôn thì sao mẹ vẫn có quyền và nghĩa vụ chăm sóc và giáo dục con cái, đặc biệt là đối với con chưa thành niên, con đã thành niên mất năng lực hành vi dân sự hoặc con không có khả năng lao động và không có tài sản để tự nuôi lấy chính bản thân mình theo quy định của Luật hôn nhân gia đình năm 2014, Bộ luật dân sự năm 2015 và các văn bản quy phạm pháp luật khác có liên quan;

– Vợ chồng hoàn toàn có quyền thỏa thuận về người trực tiếp nuôi con, có quyền thỏa thuận về nghĩa vụ và quyền của mỗi bên đối với con sau khi ly hôn, trong trường hợp hai bên vợ chồng không thể thỏa thuận được thì có quyền yêu cầu tòa án ra quyết định giao con cho một bên trực tiếp nuôi căn cứ vào quyền lợi phát triển về mọi mặt của đứa trẻ, nếu như con từ đủ 07 tuổi trở lên thì sẽ phải xem xét thêm nguyện vọng của con;

– Con dưới 36 tháng tuổi sẽ được giao cho mẹ trực tiếp nuôi xuất phát từ độ tuổi của đứa trẻ còn quá nhỏ, trừ trường hợp xét thấy người mẹ không đủ điều kiện để có thể trực tiếp chăm sóc và giáo dục con cái, hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác phù hợp với lợi ích của con. 

Như vậy có thể nói, nếu con từ đủ 07 tuổi trở lên thì tòa án sẽ phải xem xét đến nguyện vọng của con, về việc con muốn ở với bố hay ở với mẹ. Theo đó thì việc hỏi ý kiến của con là một trong những yêu cầu bắt buộc khi hai bên vợ chồng có yêu cầu cơ quan nhà nước có thẩm quyền đó là tòa án giải quyết việc giành quyền nuôi con. Tuy nhiên trên thực tế, các văn bản quy phạm pháp luật hiện nay mới chỉ dừng lại ở việc quy định như vậy, và không có văn bản nào quy định cụ thể hoặc hướng dẫn cụ thể về hình thức và cách lấy ý kiến, cách lấy nguyện vọng của con như thế nào là hợp lý. Đồng thời, thì việc lấy ý kiến và lấy nguyện vọng của con cái đang được thực hiện theo quy định riêng của từng tòa án khác nhau. 

Thực tế có thể nói, có tòa án sẽ yêu cầu người con phải trực tiếp tham gia phiên tòa giải quyết ly hôn của cha mẹ để có thể tự mình đưa ra ý kiến và trình bày nguyện vọng rằng muốn được ở với cha hay muốn được ở với mẹ khi cha mẹ ly hôn theo bản án hoặc quyết định có hiệu lực của cơ quan nhà nước có thẩm quyền. Ngược lại, cũng có những tòa án chỉ yêu cầu người con trình bày nguyện vọng của mình trong biên bản tự khai và có đầy đủ chữ ký hoặc điểm chỉ của con cái và của cha mẹ, mà không bắt buộc người con đó phải tham gia trực tiếp phiên tòa giải quyết ly hôn của cha mẹ để trình bày nguyện vọng lại một lần nữa. Vì vậy, việc lấy ý kiến trong bản tự khai này hoàn toàn có thể được thực hiện tại tòa án hoặc được thực hiện bên ngoài tòa án tùy thuộc vào từng trường hợp cụ thể khác.

Như vậy đối với câu hỏi: Cha mẹ ly hôn thì con cái có cần tham gia phiên tòa hay không? Pháp luật không có quy định bắt buộc, vì vậy người con có thể tham gia và không tham gia phiên tòa giải quyết ly hôn của cha mẹ.

2. Vai trò của người con khi cha mẹ ly hôn: 

Vai trò của người con khi cha mẹ ly hôn cho cùng cũng vô cùng quan trọng và cần phải được xem xét đến. Căn cứ theo quy định tại Điều 81 của Luật hôn nhân gia đình năm 2014 theo như phân tích ở trên có đề cập đến đối tượng con từ đủ 07 tuổi và con dưới 36 tuổi, cụ thể như sau:

– Toà án phải xem xét đến nguyện vọng của đứa trẻ trong việc giao con cho bố hoặc cho mẹ nuôi dưỡng và chăm sóc khi con từ đủ 07 tuổi trở lên, suy cho cùng thì đây là một quy định phù hợp vì ở độ tuổi đó đứa trẻ có thể nhận thức được mình muốn được ở với bố hay ở với mẹ để có thể phát triển một cách tốt nhất. Đồng thời, trong trường hợp này khi xem xét nguyện vọng của con cũng cần phải căn cứ vào quyền lợi phát triển mọi mặt của đứa trẻ;

– Do con dưới 36 tháng tuổi theo quy định của pháp luật cho người mẹ có quyền trực tiếp nuôi con, trừ trường hợp xét thấy người mẹ không có đủ điều kiện để có thể trực tiếp nuôi con hoặc cha mẹ có thỏa thuận khác thì sẽ được thực hiện theo thỏa thuận đó, tuy nhiên thỏa thuận này phải được lập thành văn bản và được lập dựa trên cơ sở tự nguyện, hoàn toàn không có yếu tố lừa dối hoặc ép buộc (trong đó có việc giao con dưới 36 tháng tuổi cho cha nuôi dưỡng). 

Như vậy có thể nói, việc ly hôn được xem là nguyện vọng của hai vợ chồng, do vợ và chồng tự nguyện quyết định. Con có thể là người yêu cầu ly hôn cho bố mẹ khi bố mẹ được xác định là người bị tâm thần và nặng nhân của hành vi bạo lực gia đình, xâm phạm trực tiếp đến sức khỏe và tính mạng, tinh thần của họ bị bạo lực vô cùng nghiêm trọng. Vì vậy, nhận thức rõ vai trò của người con khi cha mẹ ly hôn sẽ đảm bảo được quyền lợi tối đa của các bên, trong đó có quyền lợi của con cái.

3. Cha mẹ ly hôn có cần xin ý kiến của con cái hay không? 

Pháp luật hiện nay có quy định về quyền yêu cầu ly hôn. Căn cứ theo quy định tại Điều 51 của Luật hôn nhân gia đình năm 2014, người có quyền yêu cầu giải quyết ly hôn bao gồm các đối tượng sau:

– Vợ/chồng hoặc cả hai vợ chồng theo nguyện vọng của các bên trên phương diện tự nguyện;

– Cha mẹ hoặc người thân thích khác của hai vợ chồng trong trường hợp vợ chồng mắc các bệnh tâm thần hoặc mắc các chứng bệnh khác dẫn đến khả năng không làm chủ được hành vi, họ được xác định là nạn nhân của hành vi bạo lực gia đình do chính vợ chồng của họ gây ra làm ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng và sức khỏe hoặc tinh thần của đối phương;

– Chồng sẽ không có quyền yêu cầu ly hôn trong trường hợp người vợ đang mang thai, người vợ sinh con hoặc đang nuôi con dưới 12 tháng tuổi.

Theo quy định này, thì có thể thấy, người có quyền yêu cầu là vợ hoặc chồng trong trường hợp ly hôn đơn phương, hoặc cả hai vợ chồng có quyền yêu cầu ly hôn sau khi đã bàn bạc và thống nhất quan điểm với nhau trong trường hợp ly hôn thuận tình, và họ cùng nhau gửi đơn ly hôn đến tòa án nhân dân cấp có thẩm quyền, hoặc cha mẹ và người thân thích khác trong trường hợp đã bứng được những điều kiện nêu trên. Vì vậy có thể nói, việc ly hôn gắn liền với nhân thân của mỗi con người và là nguyện vọng của vợ chồng, do vợ chồng tự nguyện quyết định, vì vậy con cái sẽ không được quyền tham gia. Mặc dù chúng được xác định là hệ quả của quá trình ly hôn, quá trình ly hôn có thể ảnh hưởng đến sự phát triển mọi mặt của đứa trẻ. Người con chỉ có thể là người được yêu cầu ly hôn thay cho cha mẹ khi cha mẹ mắc các chứng bệnh về tâm thần, cha mẹ là nạn nhân của hành vi bạo lực gia đình ảnh hưởng nghiêm trọng đến tính mạng hoặc sức khỏe. Đồng nghĩa với việc, cha mẹ muốn ly hôn thì sẽ không cần phải xin ý kiến của con. Nếu như những người con có hành vi cố tình ngăn cản cha mẹ ly hôn thì có thể bị phạt tiền từ 3.000.000 đồng đến 5.000.000 đồng căn cứ theo quy định tại Điều 59 của Nghị định số 82/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp; hành chính tư pháp; hôn nhân và gia đình; thi hành án dân sự; phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã.

Các văn bản pháp luật được sử dụng trong bài viết: 

– Luật Hôn nhân và gia đình năm 2014;

– Bộ luật Tố tụng dân sự năm 2015;

– Nghị định số 82/2020/NĐ-CP của Chính phủ quy định xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực bổ trợ tư pháp; hành chính tư pháp; hôn nhân và gia đình; thi hành án dân sự; phá sản doanh nghiệp, hợp tác xã.