Bài thơ “Lai Tân” đã khái quát được bộ mặt bộ mặt xấu xa, bỉ ổi của những con người cấp cao nhà tù Tưởng Giới Thạch. Bút pháp châm biếm nhẹ nhàng mà thâm thúy đã khiến “Lai Tân” trở nên vô cùng đặc sắc. Dưới đây là Cảm nhận bài thơ Lai Tân của Hồ Chí Minh chọn lọc siêu hay.
Mục lục bài viết
1. Cảm nhận bài thơ Lai Tân của Hồ Chí Minh chọn lọc siêu hay:
‘Nhật ký trong tù’ (1942-1943) là một tập thơ hay, giàu tinh thần đấu tranh, trí tuệ và chất trữ tình của đại thi hào Hồ Chí Minh. Tập thơ được làm dưới dạng nhật ký với nhiều phong cách và giọng điệu khác nhau, trong đó phong cách kể chuyện châm biếm chủ yếu nhằm chế giễu, châm biếm và lên án nhà tù và chính quyền phúc lợi xã hội của Trung Hoa Dân Quốc. Thơ Lai Tấn sử dụng lối kể chuyện châm biếm, thông minh.
Ba câu thơ đầu kể lại câu chuyện của các nhân vật:
‘Ban trưởng nhà lao chuyên đánh bạc
Giải người, cảnh trưởng kiếm ăn quanh
Chong đèn huyện trưởng làm công việc’
Tác giả không nêu tên mà chỉ nói về từng người, chức vụ của họ gắn liền với một trách nhiệm xã hội quan trọng trong bộ máy công quyền, họ phải là tấm gương cho người dân trong việc thực hiện pháp luật. Cách họ tham dự và nói chuyện rõ ràng tạo ấn tượng rằng mọi người đều quan tâm đến trách nhiệm của mình và thực hiện chúng một cách chăm chỉ. Nhưng họ đã làm gì?
Người ban trưởng lao thì chuyên đánh bạc. Đánh bạc là bất hợp pháp. Người dân bị bắt vì đánh bạc ngoài tòa án, nhưng đánh bạc công khai trong tù nên cai ngục đánh bạc nhiều hơn ai hết. Các cai ngục đã không tuân theo luật pháp. Cảnh sát trưởng bắt những người vô tội và để họ chạy trốn, đưa hối lộ và ăn xin. Tên này rất xảo quyệt, dùng hối lộ. Và di chuyển nhà tù, họ cố gắng cướp tù nhân. Hành vi của anh ta thật bẩn thỉu và đáng khinh.
Tên huyện trưởng bật đèn làm việc suốt đêm, không biết làm gì. Ông ta có hút thuốc phiện không? Tham nhũng quá! Chuẩn bị tài liệu? Làm việc cẩn thận, không biết cấp dưới thao túng, thao túng, ức hiếp người? Ông ta chỉ là một công chức, không biết gì nên cấp dưới dễ dàng qua mặt ông ta.
Không đủ năng lực và vô trách nhiệm. Hoặc có thể biết nhưng lại lờ đi, có mắt nhưng nhìn như mù. Vì vậy có rất nhiều cá bề, rất nhiều quan chức tham nhũng. Ý tưởng thơ mơ hồ gợi lên nội dung đa chiều.
Danh sách quan chức từ nhỏ đến lớn và tiến triển cho thấy tầm với của thực tế tăng dần theo từng cấp bậc, chức vụ càng cao thì tham nhũng càng nhiều. Phép điệp cú được sử dụng cho thấy hành động của họ khá nhịp nhàng, rõ ràng, hình ảnh sống động như một vở kịch câm, việc làm của họ quen thuộc đến mức gần như vô thức.
Bộ máy chính phủ vẫn tiếp tục vận hành trơn tru, nhịp sống vẫn tiếp tục như thường lệ. Trong quy luật sinh học, đột biến thường xuyên trở nên thường xuyên. Sinh học chỉ ghi lại sự nhận thức thường xuyên về bản chất của sự vật.
Sự bất bình thường, lặp đi lặp lại hóa ra là bình thường, ở Lai Tân, cái tham nhũng cao độ trở thành bình thường, một trật tự hoàn hảo, họ rất giỏi che giấu nên cuộc sống vẫn bình yên. Đây là điều đáng sợ nhất. Đó là tiếng cười phê phán châm biếm có chiều sâu trí tuệ.
Hai khổ thơ đầu của tác giả thể hiện rõ sự tham nhũng của trưởng sở, cảnh sát trưởng. Câu thứ ba còn dang dở, càng làm tăng thêm sự mỉa mai. Trong câu cuối bình luận và đánh giá những gì đã được nói. Theo mạch tự sự, khổ thơ cuối chứa đựng nội dung phê phán nhưng tác giả lại kết luận ngược lại.
‘Trời đất Lai Tân vẫn Thái Bình
(Lai Tân y cựu thái bình yên)’
Làm sao có thể “bình yên” trước nạn tham nhũng như vậy? Đó là sự hỗn loạn. ‘Y Cựu’ cùng với ‘Lai Tân’. Lai Tân cách viết vẫn như trước. Điều này có nghĩa là cái mục nát sẽ trở thành gạch nên không thay đổi. Một tiếng cười cay đắng, mỉa mai đã làm nổi bật nghệ thuật nói ngược và cách chơi chữ này.
Hay đó là cái cớ của họ? Có tiêu cực nhưng cuộc sống vẫn bình yên, đất nước “vẫn thái bình thịnh vượng”. Sự mị dân này thực sự là một tội lỗi lớn. Nhìn từ bên ngoài, lớp vỏ trông có vẻ êm đềm nhưng bên trong các cây cột lại rỗng tuếch. Thế giới Lai Tân này đang sụp đổ.
Bài thơ ra đời trong hoàn cảnh thế giới đang hoành hành vì chiến tranh. Trung Quốc cũng tăng tốc nhờ phát xít. Trong khi đó:
‘Tráng sĩ đua nhau ra mặt trận
Hoàn cầu bốc lừa rực trời xanh’
Họ vẫn lắc đùi ở góc huyện này để hưởng thụ và bóc lột người dân. Ở đâu đang đánh giặc, họ vẫn lặng lẽ tận hưởng “hòa bình”. Họ là những kẻ tấn công bên trong. Lai Vung hỗn loạn. Một lời hòa bình xé nát bức màn dối trá, để lộ vết thương của xã hội. Thực tế này có một ý nghĩa tự buộc tội. Bài thơ có nội dung đấu tranh sắc sảo, trí tuệ. Lời bài thơ đơn giản nhưng mang phong cách châm biếm bậc thầy. Nghệ thuật châm biếm nhẹ nhàng nhưng sâu sắc.
2. Cảm nhận bài thơ Lai Tân của Hồ Chí Minh chọn lọc ấn tượng:
“Nhật ký trong tù” là một cuốn nhật ký đầy chất thơ được Hồ Chí Minh viết trong một năm bị giam trong tù của chính quyền Tưởng Giới Thạch ở tỉnh Quảng Tây, Trung Quốc. Trước hết là một tập thơ do tác giẩ tự viết cho chính mình, mục đích là: Đọc một ngày dài cho an ủi, Tôn trọng chờ ngày tự do mà bác đã viết trong bài mở đầu tập một của quyển sổ ghi chép lại bài thơ này.
Vì vậy, Bác đã ghi lại ngắn gọn những điều Người thấy, nghe khiến Người trăn trở, suy nghĩ và cảm nhận trong suốt 14 tháng bị giam cầm. Lai Tân là bài thơ thứ 97 Bác Hồ viết sau khi chuyển về Lai Tân từ Thiên Giang.
Đằng sau hình ảnh hiện thực khách quan là thái độ mỉa mai, châm biếm, phê phán của người tù Hồ Chí Minh đặc biệt đối với giai cấp thống trị Lai Tân và nhất là đối với hệ thống xã hội hồi đó ở Trung Quốc. Hiện thực trong nhà tù Lai Tân và một bộ phận nhỏ xã hội Trung Quốc được phản ánh sinh động trong bài thơ ngắn của Hồ Chí Minh mang ý nghĩa rất cô đọng. Thành công của bài thơ là nghệ thuật châm biếm sắc sảo, độc đáo, kết hợp với giọng điệu trần thuật xen lẫn chất trữ tình và cấu trúc chặt chẽ, hợp lý.
Cấu trúc của bài thơ gồm hai phần, nhưng khác với cấu trúc thông thường của Tứ Tuyệt Đường Luật ở chỗ phần đầu gồm ba câu, phần sau chỉ có một câu. Ba câu thơ đầu chỉ kể lại câu chuyện. Mấu chốt là câu thứ tư vì nó bộc lộ toàn bộ ý của bài thơ và thể hiện mọi tư tưởng mỉa mai của người tù Hồ Chí Minh trước nạn tham nhũng đến tận cốt lõi của các quan chức nhà tù lớp cai trị.
Ở đoạn thơ đầu tiên, Hồ Chí Minh đã phác họa chân dung ba nhân vật “quan trọng”. Ngày này qua ngày khác, lính canh đánh bạc nơi công cộng, trong khi: Đánh bạc bên ngoài người bắt giữ. Cảnh sát trưởng nhận hối lộ rõ ràng từ tù nhân và quận trưởng hút thuốc phiện vào ban đêm.
Những người đại diện cho chính phủ và pháp luật rõ ràng là vi phạm pháp luật. Mâu thuẫn này nảy sinh từ nhà tù và trở thành đặc điểm của toàn xã hội Trung Quốc lúc bấy giờ: giới lãnh đạo trì trệ, vô trách nhiệm và theo chủ nghĩa khoái lạc; cai ngục chỉ quan tâm đến việc sống xa hoa, để mọi tội lỗi lang thang tự do. Hơn nữa, điều trớ trêu là chính những quan chức tham lam, tham nhũng đó lại “tích cực” góp phần làm cho tệ nạn xã hội ngày càng gia tăng. Ba nhân vật diễn xuất như trong một bộ phim hài câm, cả ba đều vào vai rất “nghiêm túc” giữa khung cảnh yên bình dưới sự cai trị của gia tộc Tưởng. Miêu tả bài thơ tuy ngắn gọn nhưng mang ý nghĩa mỉa mai sâu sắc, lên án tình trạng hỗn loạn của xã hội Trung Quốc lúc bấy giờ.
Phần thứ hai (câu cuối cùng) là lời nhận xét châm biếm sâu sắc của tù nhân Hồ Chí Minh về thực trạng bộ máy cai trị Lai Tân. Người đọc mong đợi điều gì từ kết luận này? Đó hẳn là một bản án khắc nghiệt. Nhưng tác giả đã không làm như vậy, thay vào đó ông viết một câu có vẻ rất khách quan: Trời đất vẫn bình yên ở Lai Tân. Một sự tấn công bất ngờ nhưng sắc bén nằm chính xác trong nhận xét có vẻ vinh quang này.
Tác dụng đả kích của câu thơ là gì? Hóa ra tình trạng tham nhũng của quan chức Lai Tân không phải là bất thường mà là bình thường. Phổ biến đến mức nó đã trở thành lẽ tự nhiên, thậm chí là một “thói quen” đã được chấp nhận từ lâu.
Cái kết tưởng chừng như “vô tư” này lại bất ngờ ẩn chứa một tiếng cười mỉa mai, châm biếm, bộc lộ bản chất tà ác trong bộ máy cai trị của Lai tân. Tính từ bình yên có thể coi là nhãn tự của bài thơ.
Bài thơ Lai Tân mang đậm phong cách nghệ thuật truyền thống của thơ Đường. Bài thơ ngắn gọn, súc tích, không phải không lời mà chỉ trong bốn khổ thơ ngắn ngủi, người tù Hồ Chí Minh đã bộc lộ toàn bộ bản chất suy đồi, mục nát của chế độ Tưởng Giới Thạch. Sức chiến đấu, cái “thép” của bài thơ nhẹ nhàng nhưng sâu sắc là ở đó.
3. Khái quát bài thơ Lai Tân:
3.1. Thực trạng tham nhũng của chính quyền Lai Tân:
– Ba dòng thơ đầu là ba nét vẽ rõ nét chân dung những người đứng đầu bộ máy cai ngục của Tưởng Giới Thạch ở Lai Tân:
+ Ban trưởng: Đánh bạc mỗi ngày.
+ Cảnh trưởng: Lấy tiền của tù nhân.
+ Huyện trưởng: Làm công vụ (mờ ám – hút thuốc phiện?)
→ Từng cái một, từng cái tên lộ rõ, tất cả đều tham nhũng, hoàn toàn vô trách nhiệm. Họ là những người giám sát và bảo vệ công lý và pháp luật, nhưng hoạt động của họ là bất hợp pháp.
– Nghệ thuật:
+ Lối viết tường thuật
+ Giọng điệu thoải mái, có chút lạnh lùng và châm biếm.
→ Nhà tù là nơi người xấu trở thành người tốt, nhưng những người canh giữ những nhà tù đó rất dễ hiểu bản chất của loại nhà tù này là gì. Làm sao một xã hội có thể hực sự yên bình trong một nhà tù với những người cai trị như vậy?
3.2. Thái độ châm biếm, mỉa mai của tác giả:
– “Trời đất Lai Tân vẫn bình yên.” – “Thái Bình” là nhãn tự châm biếm của toàn bộ bài thơ.
→ Hóa ra tình trạng như vậy là bình thường do tính chất quản lý ở đây. “Chỉ một lời đó thôi đã xóa tan mọi ‘bình yên’ giả tạo, nhưng thực chất đó là ‘sự hỗn loạn bên trong’.
– Nghệ thuật: Không phảiđao to búa lớn, mà như người ta thường nói ‘mát nước thối cỏ’, châm biếm nhẹ nhàng, tinh tế
→ bộc lộ bản chất của cả bộ máy nhà nước Lai Tân.
→ Đây là một cuộc tấn công độc đáo và bất ngờ.
3.3. Giá trị nội dung:
– Bài thơ mô tả tình trạng tham nhũng của chính quyền Trung Quốc dưới thời Tưởng Giới Thạch và thái độ mỉa mai, cay đắng của nó.
3.4. Giá trị nghệ thuật:
– Cây bút mô tả giản dị và trung thực.
– Lối viết châm biếm sâu sắc.
