Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại

Cá nhân hay Pháp nhân thương mại khi tham gia vào các hoạt động xã hội sẽ không thể tránh khỏi việc vi phạm những quy định của pháp luật. Khi đó cá nhân và pháp nhân thương mại phải chịu trách nhiệm đối với những hành vi đó theo  đúng quy định của pháp luật hình sự Việt nam. Tuy nhiên trong những trường hợp mà Tòa án sẽ áp dụng những tình tiết giảm nhẹ khi pháp nhân phạm tội. Vậy có những quy định pháp luật Hình sự nào quy định về các tình tiết giảm nhẹ đối với pháp nhân phạm tội. Và những quy định đó được quy định như thế nào trong Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017? Các tình tiết giảm nhẹ đó có ý nghĩa như thế nào?

Căn cứ pháp lý:

– Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017.

1. Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là gì?

“ Trách nhiệm hình sự là trách nhiệm của người phạm tội phải chịu những hậu quả pháp lí bất lợi về hành vi phạm tội của mình ” .

Hiện nay, Bộ luật Hình sự năm 2015 đã bổ sung thêm quy định chủ thể của tội phạm ngoài cá nhân là người phạm tội thì hiện nay bao gồm cả pháp nhân thương mại nên khái niệm trách nhiệm hình sự cũng cần phải được hiểu đầy đủ là trách nhiệm của người phạm tội hoặc pháp nhân thương mại phải chịu những hậu quả pháp lí bất lợi về hành vi phạm tội của mình.

Trách nhiệm trong lĩnh vực pháp luật nói chung thường được hiểu theo hai nghĩa  là chức trách, nghĩa vụ, bổn phận phải làm hoặc là hậu quả pháp lý của việc vi phạm pháp luật .

Trách nhiệm hình sự là một dạng của trách nhiệm pháp lý phản ánh mối quan hệ đặc biệt giữa Nhà nước với người phạm tội khi người đó thực hiện tội phạm. Do vậy, để nhận thức đầy đủ và toàn diện về trách nhiệm hình sự, việc nghiên cứu khái niệm Trách nhiệm hình sự không chỉ dừng lại ở trách nhiệm của người phạm tội trước nhà nước mà cần được xem xét đồng thời từ hai góc độ thực hiện hoạt động truy cứu Trách nhiệm hình sự từ phía Nhà nước và người phạm tội phát sinh từ thời điểm tội phạm được thực hiện”. Mối quan hệ này không chỉ được điều chỉnh bởi luật hình sự mà bởi cả luật tố tụng hình sự và pháp luật về thi hành án.

Nội dung của Trách nhiệm hình sự là hậu quả pháp lý của việc phạm tội thể hiện ở chỗ người gây ra tội phải chịu trách nhiệm trước Nhà nước. “Hậu quả pháp lí của việc thực hiện tội phạm đối với người phạm tội không chỉ thể hiện ở trách nhiệm cuối cùng của người phạm tội là bị kết án và phải chịu hình phạt nhất định mà còn thể hiện cả ở việc bị truy cứu Trách nhiệm hình sự ” .

Như vậy, đối với người phạm tội, chịu trách nhiệm hình sự có nghĩa là phải chịu tất cả các hậu quả do việc phạm tội đem lại: “phải chịu sự tác động của hoạt động truy cứu Trách nhiệm hình sự, chịu bị kết tội, chịu biện pháp cưỡng chế của Trách nhiệm hình sự (hình phạt , biện pháp tư pháp ) và chịu mang án tích ”.

Dưới góc độ học thuật thì tình tiết giảm nhẹ Trách nhiệm hình sự được hiểu“ là tình tiết làm cho mức độ nguy hiểm của trường hợp phạm tội cụ thể của một loại tội giảm đi so với trường hợp bình thường và do đó được coi là căn cứ để giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với trường hợp phạm tội đó “. Hiện nay diễn đàn khoa học còn tồn tại nhiều quan điểm khác nhau về vấn đề này: Có quan điểm cho rằng: “Các tình tiết giảm nhẹ Trách nhiệm hình sự là các tình tiết trong một vụ án cụ thể mà nó sẽ làm giảm Trách nhiệm hình sự của người phạm tội trong một khung hình phạt.”

Quan điểm khác cho rằng: “Các tình tiết giảm nhẹ Trách nhiệm hình sự là những tình được quy định trong Bộ luật Hình sự hoặc do Tòa án xác định phản ánh mức độ nguy hiểm cho xã hội của hành vi phạm tội, khả năng cải tạo, giáo dục người phạm tội cũng như hoàn cảnh đặc biệt của họ. Những tình tiết này có ý nghĩa làm giảm mức độ Trách nhiệm hình sự của người phạm tội.

2. Đặc điểm của các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:

– Thứ nhất, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự được quy định trong Bộ luật Hình sự 2015 hoặc do Tòa án xác định.

– Thứ hai, Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là căn cứ để Tòa án cân nhắc, xem xét việc á dụng hình phạt theo hướng nhẹ hơn đối với người phạm tội, nó phản ảnh những mặt, khía cạnh của tội phạm cho phép xác định mức độ ít nguy hiểm hơn của tội phạm hoặc người phạm tội so với các trường hợp thông thường.

– Thứ ba, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự ảnh hưởng đến việc quyết định hình phạt như thế nào là do Tòa án cân nhắc, xem xét.

– Thứ tư, việc áp dụng những tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự phải đảm bảo nguyên tắc: Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đã được quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong quyết định hình phạt.

– Thứ năm, ảnh hưởng của tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình phạt  đến mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội không giống nhau.

3. Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đối với pháp nhân thương mại:

Theo Điều 84, Bộ luật Hình sự 2015 sửa đổi bổ sung 2017 Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự áp dụng đối với pháp nhân thương mại:

“1. Các tình tiết sau đây là tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:

a) Đã ngăn chặn hoặc làm giảm bớt tác hại của tội phạm;

b) Tự nguyện sửa chữa, bồi thường thiệt hại hoặc khắc phục hậu quả;

c) Phạm tội nhưng chưa gây thiệt hại hoặc gây thiệt hại không lớn;

d) Tích cực hợp tác với các cơ quan tiến hành tố tụng trong quá trình giải quyết vụ án;

đ) Có nhiều đóng góp trong việc thực hiện chính sách xã hội.

2. Khi quyết định hình phạt, Tòa án có thể coi các tình tiết khác là tình tiết giảm nhẹ, nhưng phải ghi rõ lý do giảm nhẹ trong bản án.

3. Các tình tiết giảm nhẹ đã được Bộ luật này quy định là dấu hiệu định tội hoặc định khung thì không được coi là tình tiết giảm nhẹ trong khi quyết định hình phạt.”

Trước đây, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự thường được phân loại theo các yếu tố cấu thành tội phạm và được phân thành ba nhóm chính là :

– Các tình tiết thuộc mặt khách quan của tội phạm

– Các tình tiết thuộc mặt chủ quan của tội phạm

-Các tình tiết thuộc về nhân thân của người phạm tội .

Ngoài ra, còn cách phân loại các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự khác:

– Các tình tiết ảnh hưởng đến mức độ nguy hiểm của hành vi phạm tội ( bao gồm các tình tiết thuộc mặt khách quan, mặt chủ quan, nhân thân người phạm tội);

– Các tình tiết phản ánh khả năng giáo dục, cải tạo người phạm tội ;

– Các tình tiết phản ánh hoàn cảnh đặc biệt của người phạm tội.

Cách phân loại trên đã chia các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự dựa vào căn cứ giảm nhẹ trách nhiệm hình sự, có ý nghĩa định hướng cho hoạt động thu thập chứng cứ trong vụ án hình sự và vận dụng các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong lựa chọn biện pháp xử lý tội phạm. Tuy nhiên , nếu hai nhóm tình tiết đầu nêu rõ được tiêu chí xác định tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự thì nhóm thứ ba không cho thấy tiêu chí xác định nó bởi lẽ trong cách phân loại này không nêu được hoàn cảnh đặc biệt nào mới là căn cứ để giảm trách nhiệm hình sự.

4. Ý nghĩa của các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự:

4.1. Ý nghĩa xã hội:

Việc quy định các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong pháp luật hình sự có một ý nghĩa quan trọng về phương diện xã hội . Nó là một đảm bảo cho việc thực hiện nguyên tắc công bằng xã hội trong lĩnh vực hình sự. Đồng thời các quy định này còn đóng vai trò là phương tiện thực hiện nội dung nhân đạo của chính sách hình sự của Nhà nước về tội phạm và trách nhiệm hình sự. Quy định các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong pháp luật hình sự là cơ sở pháp lý cho việc phân hóa trách nhiệm hình sự xuất phát từ mục đích đảm bảo công bằng xã hội trong lĩnh vực hình sự. Công bằng xã hội được thể hiện trong việc áp dụng đạo luật như nhau đối với mọi người trong xã hội không phân biệt nòi giống, dân tộc, thành phần xuất thân, vị trí xã hội, tình hình kinh tế, tài sản của người phạm tội.

4.2. Ý nghĩa pháp lý:

– Quy định các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong pháp luật hình sự có ý nghĩa là một phương tiện phân hóa trách nhiệm hình sự.

– Tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự đã được sử dụng như là phương tiện cá nhân hóa trách nhiệm hình sự trong áp dụng pháp luật.

– Các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự là một trong những điều kiện cần thiết để đạt được mục đích của hình phạt.

Tóm lại, các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong pháp luật hình sự là một chế định có ý nghĩa lớn cả về mặt xã hội cũng như pháp lý. Việc quy định các tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự trong pháp luật hình sự Việt Nam đã tạo cơ sở pháp lý để thực hiện phân hóa và cá thể hóa trách nhiệm hình sự, áp dụng các biện pháp xử lý khoan hồng về hình sự, đảm bảo một phán quyết công bằng và nhân đạo, tạo tiền đề quan trọng về tâm lý cho quá trình cảm hóa người phạm tội .

Đồng thời có thể thấy, tình tiết giảm nhẹ trách nhiệm hình sự nói chung và áp dụng đối với pháp nhân thương mại nói riêng là những biểu hiện về các điều kiện, hoàn cảnh, tình huống có ảnh hưởng đến việc thực hiện tội phạm, qua đó phản ánh mức độ nguy hiểm ít hơn của hành vi phạm tội và là cơ sở để người phạm tội có thể chịu trách nhiệm hình sự ở mức thấp hơn. Tình tiết giảm nhẹ được quy định cụ thể trong Bộ Luật hình sự 2015 hoặc văn bản hướng dẫn cụ thể và do Tòa án cân nhắc, xem xét quyết định trong quá trình xét xử các vụ án cụ thể, phản ánh chính sách nhân đạo, khoan hồng của Nhà nước đối với người phạm tội.