Sinh trưởng của thực vật là quá trình tăng về kích thước (chiều dài, bề mặt, thể tích) của cơ thể do tăng số lượng và kích thước của tế bào. Trong bào viết này, bạn đọc sẽ nắm được thế nào là sinh trưởng, cơ sở của sinh trưởng và phân biệt được cây sinh trưởng sở cấp và cây sinh trưởng thứ cấp.
Mục lục bài viết
1. Sinh trưởng của thực vật là gì?
Sinh trưởng của thực vật là quá trình tăng về kích thước (chiều dài, bề mặt, thể tích) của cơ thể do tăng số lượng và kích thước của tế bào (SGK Sinh học 11).
Ví dụ: sự tăng kích thước chiều cao của cây từ 3cm lên 10cm.
Cơ sở tế bào học của hiện tượng sinh trưởng là sự nguyên phân của các tế bào mô phân sinh.
2. Sinh trưởng sơ cấp và sinh trưởng thứ cấp:
2.1. Các mô phân sinh:
– Mô phân sinh là nhóm các tế bào thực vật chưa phân hoá, duy trì được khả năng nguyên phân trong suốt đời sống của cây.
– Khi qua giai đoạn non trẻ, sự sinh trưởng của thực vật đa bào bị hạn chế trong mô phân sinh.
– Mô phân sinh bao gồm các loại sau: mô phân sinh đỉnh thân, đỉnh rễ, mô phân sinh bên, mô phân sinh lóng (ở cây 1 lá mầm).
+ Mô phân sinh đỉnh: nằm ở vị trí chồi đỉnh, chồi nách, đỉnh rễ của cây. Mô phân sinh đỉnh có chức năng hình thành nên quá trình sinh trưởng sơ cấp của cây, làm gia tăng chiều dài của thân và rễ. Mô phân sinh đỉnh có cả ở cây Một lá mầm và cây Hai lá mầm.
+ Mô phân sinh bên: nằm ở thân, rễ của cây. Mô phân sinh bên phân bố theo hình trụ và hướng ra phần ngoài của thân, có chức năng hình thành nên quá trình sinh trưởng thứ cấp, tăng độ dày (đường kính) của thân. Mô phân sinh bên chỉ có ở cây Hai lá mầm.
+ Mô phân sinh lóng: nằm ở các mắt của vỏ thân cây. Mô phân sinh lóng có tác dụng gia tăng sinh trưởng chiều dài của lóng hay thân cây (các vị trí khác với đỉnh thân). Mô phân sinh lóng chỉ có ở cây Một lá mầm.
Ta có bảng so sánh các nhóm mô phân sinh như sau:
| Các loại mô phân sinh | Mô phân sinh đỉnh | Mô phân sinh bên | Mô phân sinh lóng |
|---|---|---|---|
| Vị trí | Chồi đỉnh, chồi nách, đỉnh rễ | ở thân, rễ của cây Hai lá mầm | ở mắt của thân cây Một lá mầm |
| Chức năng | Làm cho thân, rễ cây tăng chiều dài | Làm dày (tăng đường kính) thân và rễ | Làm thân cây tăng chiều dài |
| Nhóm thực vật | Một lá mầm và Hai lá mầm | Hai lá mầm | Một lá mầm |
– Ở thực vật Hai lá mầm có cả mô phân sinh bên và mô phân sinh đỉnh nên có thể tăng trưởng cả chiều cao và đường kính thân.
– Ở thực vật Một lá mầm chỉ có mô phân sinh đỉnh và mô phân sinh lóng nên sẽ chỉ tăng trưởng chiều cao mà không tăng kích thước bề ngang (do không có mô phân sinh bên).
2.2. Sinh trưởng sơ cấp:
– Sinh trưởng sơ cấp là sinh trưởng của thân và rễ theo chiều dài do hoạt động của mô phân sinh đỉnh.
– Sinh trưởng sơ cấp xảy ra ở cây thuộc lớp Một lá mầm và phần thân non của lớp Hai lá mầm.
– Các bó mạch sinh trưởng sơ cấp có sắp xếp lộn xộn.
2.3. Sinh trưởng thứ cấp:
– Sinh trưởng thứ cấp của cây thân gỗ là sinh trưởng theo đường kính của thân, làm tăng bề ngang (độ dày) của thân và rễ là do mô phân sinh bên hoạt động tạo ra, xảy ra chủ yếu ở thực vật Hai lá mầm.
+ Phần vỏ là phần bao quanh phần thân cây.
+ Phần gỗ: Gỗ lõi (ròng) màu sẫm nằm ở trung tâm của thân, gồm các lớp tế bào mạch gỗ thứ cấp già, có chức năng vận chuyển nước và muối khoáng. Gỗ giác màu sáng, nằm kế tiếp gỗ lõi, gồm các lớp mạch gỗ thứ cấp trẻ, vận chuyển nước và muối khoáng chủ yếu.
– Vòng gỗ hàng năm ở thân cây: do các bó mạch cở sinh trưởng thứ cấp xếp chồng hai bên tạo thành tầng sinh mạch, tao ra nhiều mạch gỗ xếp thành vòng đồng tâm có độ dày mỏng khác nhau.
3. Các nhân tố ảnh hưởng đến sinh trưởng của thực vật:
3.1. Nhân tố bên trong:
Tùy vào mỗi loại sinh vật khác nhau có đặc điểm khác nhau nên cũng có độ sinh trưởng khác nhau, cụ thể:
– Đặc điểm di truyền: Bản chất cây Một lá mầm chỉ có sinh trưởng sơ cấp, cây Hai lá mầm có cả sinh trưởng sơ cấp và sinh trưởng thứ cấp.
– Các thời kì sinh trưởng của giống, của loài cây.
– Hoocmôn thực vật điều tiết tốc độ sinh trưởng.
Ví dụ với cây tre, ở giai đoạn măng, cây sinh trưởng rất nhanh (có thể hơn 1m/ngày) nhưng về sau thì chậm lại.
3.2. Nhân tố bên ngoài:
Sự sinh trưởng của cây cũng phụ thuộc vào những yếu tố bên ngoài như sau:
– Nhiệt độ: Ảnh hưởng nhiều đến sinh trưởng của thực vật, tùy từng loại cây có nhiệt độ thích hợp khác nhau. Nhiệt độ thích hợp cho sự sinh trưởng của cây nhiệt đới là 25 – 35 độ C. Ví dụ: những cây rau màu vụ đông (su hào, bắp cải,..) thích hợp với điều kiện lạnh hơn.
– Hàm lượng nước: nước là nguồn nguyên liệu quan trọng phục vụ cho quá trình quang hợp và các hoạt động trao đổi chất khác của cây. Tùy theo đặc điểm sinh lí mà từng loại thực vật mà có nhu cầu về hàm lượng nước khác nhau. Để cơ thể thực vật có thể sinh trưởng thuận lợi, một phần phụ thuộc vào độ no nước của tế bào mô phân sinh. Tế bào thực vật sinh trưởng thích hợp với độ ẩm cao, chỉ có thể sinh trưởng được với độ no nước của tế bào không thấp hơn 95%.
– Ánh sáng: Ảnh hưởng tới quang hợp và sự tích lũy các chất trong cây do đó ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây. Ánh sáng ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của thân mầm và phân hóa mầm hoa. Ngoài ra còn có thể gây nên sự biến đổi hình thái của cây (cây bị vàng lá,..)
– Ôxi: Ôxi ảnh hưởng đến hoạt động hô hấp do đó ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây. Nồng độ ôxi giảm xuống dưới 5% thì sinh trưởng bị ức chế.
– Dinh dưỡng khoáng: thực vật cần cung cấp đầy đủ các nguyên tố thiết yếu đa lượng và vi lượng, dinh dưỡng khoáng ảnh hưởng tới quang hợp do đó ảnh hưởng đến sự sinh trưởng của cây, nếu thiếu các nguyên tố này (đặc biệt là Nitơ)đều làm cho quá trình sinh trưởng bị ức chế, gây nên sự biến đổi hình thái của cây (cây bị còi cọc, vàng lá,..), cây sinh trưởng chậm và năng suất giảm.
4. Câu hỏi luyện tập:
Câu 1: Đặc điểm không có ở sinh trưởng sơ cấp là
A. Làm tăng kích thước chiều dài của cây
B. Diễn ra hoạt động của mô phân sinh đỉnh
C. Diễn ra cả ở cây Một lá mầm và cây Hai lá mầm
C. Diễn ra hoạt động của tầng sinh bần
Đáp án: D
Câu 2: Sinh trưởng thứ cấp là sự tăng trưởng bề ngang của cây
A. Do mô phân sinh bên của cây thân thảo tạo ra
B. Do mô phân sinh bên của cây Một lá mầm tạo ra
C. Do mô phân sinh bên của cây thân gỗ tạo ra
D. Do mô phân sinh lóng của cây tạo ra
Đáp án: C
Câu 3: Phát biểu đúng về mô phân sinh bên và mô phân sinh lóng là
A. Mô phân sinh bên và mô phân sinh lóng có ở thân cây Một lá mầm
B. Mô phân sinh bên có ở thân cây Một lá mầm, còn mô phân sinh lóng có ở thân cây Hai lá mầm
C. Mô phân sinh bên có ở thân cây Hai lá mầm, còn mô phân sinh nóng có ở thân cây Một lá mầm
D. Mô phân sinh bên và mô phân sinh nóng có ở thân cây Hai lá mầm
Đáp án: C
Câu 4: Đặc điểm nào không có ở sinh trưởng sơ cấp?
A. Làm tăng kích thước chiều dài của cây.
B. Diễn ra hoạt động của tầng sinh bần.
C. Diễn ra cả ở cây một lá mầm và cây hai lá mầm.
D. Diễn ra hoạt động của mô phân sinh đỉnh.
Đáp án: B
Câu 5: Lấy tuỷ làm tâm, sự phân bố của mạch rây và gỗ trong sinh trưởng sơ cấp như thế nào?
A. Gỗ nằm phía ngoài còn mạch rây nằm phía trong tầng sinh mạch.
B. Gỗ và mạch rây nằm phía trong tầng sinh mạch.
C. Gỗ nằm phía trong còn mạch rây nằm phía ngoài tầng sinh mạch.
D. Gỗ và mạch rây nằm phía ngoài tầng sinh mạch.
Đáp án: C
Câu 6: Sinh trưởng ở thực vật là quá trình:
A. Tăng chiều dài cơ thể
B. Tăng về chiều ngang cơ thể
C. Tăng về khối lượng cơ thể
D. Tăng về khối lượng và kích thước cơ thể
Đáp án: D
Câu 7: Khi nói về sinh trưởng thứ cấp, phát biểu nào sau đây là đúng?
A. Sinh trưởng thứ cấp là sự gia tăng về chiều dài của cơ thể thực vật
B. Sinh trưởng thứ cấp là do hoạt động của mô phân sinh bên
C. Sinh trưởng thứ cấp có ở tất cả các loài thực vật hạt kín
D. Sinh trưởng thứ cấp chỉ có ở thực vật một lá mầm
Đáp án: B
Câu 8: Quan sát mặt cắt ngang thân, sinh trưởng thứ cấp theo thứ tự từ ngoài vào trong thân là
A. Bần → tầng sinh bần → mạch rây thứ cấp → tầng phân sinh bên → gỗ dác → gỗ lõi
B. Bần → tầng sinh bần → mạch rây sơ cấp → tầng sinh mạch → gỗ thứ cấp → gỗ sơ cấp
C. Bần → tầng sinh bần → mạch rây sơ cấp → mạch rây thứ cấp → gỗ sơ cấp → gỗ thứ cấp
D. Tầng sinh bần → bần → mạch rây sơ cấp → tầng sinh mạch → gỗ thứ cấp → tủy
Đáp án: A
Câu 9: Quá trình nào sau đây là quá trình sinh trưởng của thực vật?
A. Cơ thể thực vật ra hoa
B. Cơ thể thực vật tạo hạt
C. Cơ thể thực vật tăng kích thước
D. Cơ thể thực vật rụng lá, hoa
Đáp án: C
Câu 10: Loại mô phân sinh nào sau đây không có ở cây một lá mầm?
A. Mô phân sinh bên
B. Mô phân sinh đỉnh cây
C. Mô phân sinh lỏng
D. Mô phân sinh đỉnh rễ
Đáp án: A
