Dẫn độ tội phạm là một trong những hoạt động hỗ trợ hoạt động truy bắt hoặc thi hành án với người phạm tội từ một quốc gia khác. Vậy các nguyên tắc của dẫn độ tội phạm theo quy định hiện nay có nội dung gì?
Mục lục bài viết
1. Hiểu biết chung về dẫn độ tội phạm trong văn bản pháp luật Việt Nam:
Hiện nay, các quốc gia trên thế giới đang phải đối mặt với nhiều vấn đề cấp bách như ô nhiễm môi trường, nguồn tài nguyên đạng bị cạn kiệt dần, mức độ phân hóa giàu, nghèo cũng diễn ra trầm trọng, tệ nạn xã hội, và đặc biệt là sự gia tăng của tình hình tội phạm có tính chất xuyên quốc gia. Tội phạm công nghệ cao; hoặc các hoạt động mua bán, vận chuyển ma túy; mua bán người gia tăng đáng báo động ở các quốc gia và gây ra những hậu quả nghiêm trọng. Vì tính chất nghiêm trọng trong hành vi phạm tội này và khả năng cao người phạm tội có thể bỏ trốn sang nước khác đã dẫn đến nhiều khó khăn cho công tác đấu tranh phòng, chống tội phạm nên đòi hỏi các quốc gia phải có sự hợp tác, hỗ trợ và giúp đỡ lẫn nhau một cách chặt chẽ và có hiệu quả nhất. Một trong những hình thức hợp tác quốc tế điển hình trong đấu tranh phòng, chống tội phạm là hợp tác quốc tế về dẫn độ tội phạm nhằm giúp các quốc gia truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án đối với đối tượng phạm tội.
Theo khoản 1 Điều 32 Luật Tương trợ tư pháp 2007 đã nêu ra cách hiểu về dẫn độ là việc một nước chuyển giao cho nước khác người có hành vi phạm tội hoặc người bị kết án hình sự đang có mặt trên lãnh thổ nước mình để nước được chuyển giao truy cứu TNHS hoặc thi hành án đối với người đó.
Còn trong trường hợp tội phạm là người Việt Nam hoặc tội phạm nước ngoài đang lẩn trốn tại Việt Nam, cơ quan tiến hành tố tụng có thẩm quyền tại Việt Nam có thể:
– Thực hiện các hoạt động để yêu cầu cơ quan có thẩm quyền của nước ngoài dẫn độ cho Việt Nam người có hành vi phạm tội hoặc cá nhân đã bị kết án hình sự mà bản án đã có hiệu lực pháp luật để truy cứu TNHS hoặc thi hành án;
– Bên cạnh đó có thể thực hiện việc dẫn độ người nước ngoài đang ở trên lãnh thổ Việt Nam có hành vi phạm tội hoặc bị kết án hình sự mà bản án đã có hiệu lực pháp luật cho nước yêu cầu để truy cứu TNHS hoặc thi hành án.
Có thể thấy, các quy định về nguyên tắc, trình tự, thủ tục dẫn độ theo pháp luật Việt Nam được quy định cụ thể tại Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 và Luật Tương trợ tư pháp năm 2007. Tuy nhiên, hoạt động dẫn độ này còn chịu sự điều chỉnh của nhiều văn bản pháp luật khác như Luật Thi hành tạm giữ, tạm giam năm 2015, Luật Tổ chức cơ quan điều tra hình sự năm 2015, Luật Tố cáo năm 2018, Luật Thi hành án hình sự năm 2019,
2. Các nguyên tắc của dẫn độ tội phạm theo quy định hiện nay:
Như đã biết, theo Điều 32 Luật Tương trợ tư pháp năm 2007, dẫn độ được hiểu là “việc một nước chuyển giao cho nước khác người có hành vi phạm tội hoặc ngoài bị kết án hình sự đang có mặt trên lãnh thổ nước mình để nước được chuyển giao truy cứu trách nhiệm hình sự hoặc thi hành án đối với người đó”. Cách hiểu này được nhận định là sự kế thừa khái niệm dẫn độ được quy định trong Luật Quốc tịch Việt Nam năm 1998, trong đó dẫn độ có thể được chia thành hai hình thức: tiến hành dẫn độ chủ động và dẫn độ bị động. Đối với trường hợp dẫn độ chủ động, cơ quan có thẩm quyền Việt Nam có thể yêu cầu cơ quan có thẩm quyền nước ngoài dẫn độ cho Việt Nam người có hành vi phạm tội hoặc đã bị kết án hình sự; còn trong một số trường hợp sẽ dẫn độ bị động là việc thực hiện dẫn độ người nước ngoài đang ở trên lãnh thổ Việt Nam có hành vi phạm tội hoặc đã bị kết án hình sự;
Bên cạnh đó, trong quy định tại Điều 492 Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015 quy định về nguyên tắc hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự, như sau: hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự được thực hiện trên nguyên tắc tôn trọng độc lập, chủ quyền, toàn vẹn lãnh thổ quốc gia, không can thiệp vào công việc nội bộ của nhau, bình đẳng và cùng có lợi, những nội dung phải phù hợp với Hiến pháp, pháp luật của Việt Nam và điều ước quốc tế mà Cộng hòa xã hội chủ nghĩa Việt Nam là thành viên; Trong trường hợp Việt Nam chưa ký kết hoặc chưa gia nhập điều ước quốc tế có liên quan thì việc hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự được thực hiện theo nguyên tắc có đi có lại nhưng không trái pháp luật Việt Nam, phù hợp với pháp luật quốc tế và tập quán quốc tế”. Nguyên tắc này được áp dụng chung cho các hoạt động hợp tác quốc tế trong tố tụng hình sự, bao gồm hình thức dẫn độ tội phạm. Ngoài ra, việc dẫn độ tội phạm được thực hiện theo các nguyên tắc sau:
– Quốc gia tuân thủ nguyên tắc bình đẳng chủ quyền giữa các quốc gia: nguyên tắc này được xem là nguyên tắc cơ bản của pháp luật quốc tế cũng như hoạt động dẫn độ tội phạm. Chủ quyền quốc gia là bất khả xâm phạm. Một quốc gia khi nhận được một yêu cầu dẫn độ tội phạm, quốc gia nhận được yêu cầu có quyền từ chối hay chấp nhận tùy vào pháp luật dẫn độ của nước mình hay các điều ước quốc tế mà mình đã kí kết hoặc tham gia. Quốc gia yêu cầu chỉ được tiếp nhận đối tượng sau khi quốc gia được yêu cầu thực hiện xong các hoạt động liên quan đến dẫn độ;
– Nguyên tắc có đi có lại: Nguyên tắc này đảm bảo sự hỗ trợ về mặt pháp lý tương tự với nước được yêu cầu dẫn độ sẽ chấp nhận dẫn độ với sự đảm bảo rằng nước có yêu cầu giúp đỡ cũng sẽ chấp nhận và thực hiện một yêu cầu như vậy của nước được yêu cầu trong tương lai. Nguyên tắc này thể hiện sự tôn trọng quyền bình đẳng và chủ quyền giữa các quốc gia.
– Nguyên tắc định tội danh kép: Đối tượng bị yêu cầu dẫn độ sẽ được dẫn độ khi hành vi của họ được định danh là hành vi tội phạm theo luật quốc gia của cá nước yêu cầu và nước nhận được yêu cầu dẫn độ. Không đáp ứng được yêu cầu này, các quốc gia có quyền từ chối dẫn độ;
– Nguyên tắc không dẫn độ công dân nước mình: Nguyên tắc này đã đươc ghi nhận trong hiệp định của Hội đồng Châu âu 1957 về dẫn độ tội phạm, trong các hiệp định tương trợ tư pháp giữa các quốc gia, trong hiến pháp và luật quốc tịch của các nước cũng có thể sẽ đề cập đến cá nguyê tắc này. Đối tượng bị dẫn độ là các cá nhân đã thực hiện hành vi phạm tội và bị xét xử hành vi tội phạm này hoặc người bị tình nghi thực hiện hành vi tội phạm đang lẩn trốn ở ngoài lãnh thổ của quốc gia yêu cầu dẫn độ.
– Nguyên tắc không dẫn độ người phạm tội về chính trị: Nguyên tắc này được ghi nhận trong một số điều ước quốc tế đa phương, song phương về tương trợ tư pháp giữa các quốc gia.
3. Những đối tượng nào sẽ bị dẫn độ:
Việc áp dụng hoạt động dẫn độ sẽ thực hiện theo quy định tại Điều 33 Luật Tương trợ tư pháp 2007, cụ thể với nội dung sau:
– Cá nhân bị dẫn độ là người đã thực hiện hành vi phạm tội nằm trong sự điều chỉnh của Bộ luật hình sự Việt Nam và pháp luật hình sự của nước yêu cầu quy định rơi vào 01 trong 02 trường hợp sau:
+ Đối tượng này bị kết án phải chấp hành hình phạt tù có thời hạn từ một năm trở lên, tù chung thân hoặc tử hình;
+ Hoặc đã bị Tòa án của nước yêu cầu xử phạt tù mà thời hạn chấp hành hình phạt tù còn lại ít nhất sáu tháng.
– Pháp luật cũng quy định rằng: hành vi phạm tội của người có thể bị dẫn độ không nhất thiết phải thuộc cùng một nhóm tội hoặc cùng một tội danh, các yếu tố cấu thành tội phạm không nhất thiết phải giống nhau theo quy định của pháp luật Việt Nam và pháp luật của nước yêu cầu;
– Trường hợp hành vi phạm tội của người có thể bị dẫn độ xảy ra ngoài lãnh thổ của nước yêu cầu thì việc dẫn độ người phạm tội có thể được thực hiện nếu theo quy định của Bộ luật hình sự Việt Nam hành vi đó là hành vi phạm tội.
Văn bản pháp luật được sử dụng:
– Bộ luật Tố tụng hình sự năm 2015;
– Luật Tương trợ tư pháp 2007.
