Mâm ngũ quả ngày Tết là một trong những nét đẹp trong văn hóa của người Việt và có ý nghĩa vô cùng quan trọng. Ngoài vấn đề làm sao bày mâm ngũ quả cho đẹp mắt, chúng ta cũng phải chú ý đến những loại quả kiêng kỵ trong mâm ngũ quả để không ảnh hưởng đến hạnh phúc năm mới.
Mục lục bài viết
1. Các loại trái cây kiêng kỵ mâm ngũ quả của từng miền:
1.1. Các loại trái cây kiêng kỵ mâm ngũ quả miền Bắc:
Sầu riêng
Theo tìm hiểu của nhiều gia đình miền Bắc, sầu riêng là loại quả có đầu nhọn, mùi hắc nên không phù hợp để bày lên mâm ngũ quả hoặc không thích hợp để làm quà biếu dịp Tết. Bàn thờ là nơi linh thiêng nên nhiều người thường chọn những loại hoa quả có mùi thơm nhẹ. Ngoài ra, sầu riêng là loại trái cây đặc trưng của miền Nam nên từ xa xưa sầu riêng đã không xuất hiện trên mâm ngũ quả của nhiều gia đình miền Bắc.
Ở miền Nam, nhiều gia đình cũng không thờ sầu riêng với tên gọi khá là u sầu.
1.2. Miền Trung kiêng dùng trái cây gì:
Đu đủ
Thật kỳ lạ đúng không bởi bởi nhiều gia đình miền Nam quan niệm mâm ngũ quả thường phải có bưởi, xoài, dừa, đu đủ và chuối. Tuy nhiên, ở miền Trung, nhiều gia đình kiêng cúng đu đủ. Điều này là do từ “đu đủ” phát âm với trọng âm trung tâm nghe giống như “thù đủ”, dễ liên tưởng đến xung đột và bất đồng. Vì vậy, người miền Trung hạn chế cúng đu đủ trên mâm ngũ quả.
1.3. Các loại trái cây cấm kỵ trên mâm ngũ quả miền Nam:
Quả táo
Táo trong miền nam gọi là trái bom nên không thể xuất hiện trong mâm ngũ quả cũng dễ hiểu.
Quả lựu
Mặc dù quả lựu có hình thức đẹp, ruột đỏ như ngọc, nhưng lại là một trong những loại trái cây cấm kỵ của người phương Nam, bởi vì tên này nằm trong chữ “lựu đạn”.
Quả lê
Còn ở miền Nam, nhiều người cho rằng quả lê có nghĩa là “lê lết” và dậm chân tại chỗ. Vì cái tên “hên xui” này nên quả lê không bao giờ xuất hiện trên mâm ngũ quả ở đây.
Quả cam
Cam vàng tuy đẹp nhưng không có trong tục thờ cúng trái cây của người Nam, như tục ngữ có câu “quýt làm cam chịu”. Chính vì vậy tên của loại quả này có nghĩa là không suôn sẻ, xui xẻo trong công việc.
2. Mâm ngũ quả là gì?
Mâm ngũ quả là mâm có khoảng năm loại trái cây khác nhau thường thấy trong ngày Tết của người Việt, thường để trên bàn thờ tổ tiên hoặc bàn tiếp khách. Các loại trái cây được bày lên thể hiện mong muốn của gia chủ thông qua tên gọi, màu sắc và cách sắp xếp. Mâm ngũ quả hiện nay đã có nhiều thay đổi và mang ý nghĩa trang trí nhiều hơn là ý nghĩa tâm linh cho căn phòng ngày xuân.
3. Nguồn gốc của mâm ngũ quả:
Kinh Vu Lan do Đức Phật dạy cho Mục Kiền Liên về việc cứu mẹ thoát khỏi ngạ quỷ có nhắc đến việc làm mâm ngũ quả cúng theo hình thức “quả ngũ sắc”. Theo cách hiểu của nhà Phật, quả ngũ sắc tượng trưng cho ngũ căn: tín, tấn, niệm, định, huệ. Dấu tích của lễ Vu-lan, có nguồn gốc từ rất sớm ở Ấn Độ, được đề cập trong kinh Mahabharata (thế kỷ thứ 5 trước Công nguyên – thế kỷ thứ 5 sau Công nguyên). Ở Trung Quốc, truyền thuyết kể rằng Hoàng đế Lương Vũ Đế là người đầu tiên tổ chức lễ hội Vu lan bồn vào năm 538 tại chùa Đồng Thái. Kể từ đó phát triển thành phong tục. Hoàng đế và nhiều thế hệ người dân đã tổ chức lễ hội này để báo đáp công ơn của giám mục mẹ và tổ tiên. Vào thời Đường, lễ Tế Vũ Lan rất được các bậc vua chúa coi trọng, các triều đại sau này vẫn tiếp tục và tồn tại dưới nhiều hình thức khác nhau ở các quốc gia theo Phật giáo Đại thừa.
4. Ý nghĩa của mâm ngũ quả:
4.1. Ngũ:
Ngũ (một từ Nho giáo có nghĩa là 5) là biểu tượng chung của cuộc sống, giống như “ngũ phúc”. Mâm ngũ quả trên mâm cúng tượng trưng cho sự hội tụ đầy đủ các loại trái cây dùng để thờ cúng trên trời dưới đất. Thêm vào đó, cư dân vùng nông nghiệp coi trọng ngũ cốc nhiều hơn ngũ quả. Trong sách Chiêm thư, người ta thường xem mâm ngũ quả để đoán được mùa vụ năm tới mất mùa hay được mùa. Theo thời gian, niềm tin trở nên phổ biến, cuối cùng biến thành phong tục và “ngũ quả” có thể tượng trưng cho mong muốn của người nông dân về một vụ mùa bội thu. Theo quan niệm người xưa chọn 5 loại quả có ngũ hành tương sinh với bản mệnh của một người. Chọn số lẻ tượng trưng cho sự sinh sôi, nảy nở.
4.2. Quả:
Quả tượng trưng cho sự trù phú qua cấu trúc của nó: bên trong là những hạt tượng trưng cho các vì sao, bao quanh quả là vũ trụ, tức là sự ra đời vĩnh cửu của cuộc sống và sự tái sinh vô tận. Mỗi loại quả đều có ý nghĩa riêng qua hình dáng/mẫu mã/mùi vị, màu sắc và cách đọc tên.
4.3. Màu sắc:
Màu sắc của mâm thường theo ngũ hành. Các loại trái cây được sử dụng thường có màu sắc theo quan niệm hạnh phúc: đỏ (hạnh phúc), vàng (sung túc),…
4.4. Hình dạng, kết cấu, mùi vị:
Nhìn chung hình dạng/kết cấu biểu thị sự hạnh phúc. Chẳng hạn, quả lựu có nhiều hạt tượng trưng cho đàn con đông đúc, quả bưởi và quả dưa hấu căng tròn, mát ruột hứa hẹn sự ngọt ngào, hạnh phúc trong cuộc sống. Hương vị của trái cây thường ngọt, thơm, không đắng hoặc cay.
4.5. Cách phát âm tên:
Cách phát âm tên gần giống âm: ví dụ “dừa” hoặc “dừa” gần với âm “vừa”; “đu đủ” là đủ, mãng cầu là “cầu”, sung là “sung túc”. Bữa cơm trưa có mâm ngũ quả: mãng cầu, dừa, đu đủ, mãng cầu, sung được đọc thành “cầu vừa đủ xài sung” hay “cầu sung vừa đủ xài” và họ thường kiêng ăn những loại quả có tên có ý nghĩa xấu như chuối – chúi nhủi, cam – cam chịu, lê – lê lết, sầu riêng, bom (táo)… và không chọn trái đắng, cay.
5. Những lưu ý khi bày trái cây trên mâm ngũ quả ngày Tết:
5.1. Không trưng bày trái cây giả:
Cả trái cây giả và trái cây thật đều được bày bán rất phổ biến vì hình thức khá sinh động và chân thực. Có người sợ quả thật bị thối nên mua những quả giả như vậy về bày trên bàn thờ cho đẹp mắt. Dù điều quan trọng là phải có tấm lòng thành, nhưng gia chủ tuyệt đối không được cúng những loại quả giả này.
Theo quan niệm tâm linh của người Việt, bày hoa quả giả trên bàn thờ trong ngày Tết là bất kính với thần linh, tổ tiên và không tốt cho phong thủy. Vì vậy, đối với mâm ngũ quả, gia chủ nên chọn những loại quả tươi ngon, đủ màu sắc.
5.2. Không bày hoa và các thức ăn khác cùng mâm ngũ quả:
Rau củ quả hiện nay đa dạng và phong phú hơn xưa nên các gia đình không quá khó tính khi bày mâm ngũ quả chỉ có năm loại quả cộng thêm các trái cây khác. Nhiều người còn bày thêm rượu, bia, thuốc lá để mâm ngũ quả thêm phong phú, hào nhoáng. Tuy nhiên, theo quan niệm của người dân, đó được coi là điều tối kỵ với tổ tiên, thần linh. Vì vậy, hoa và các thực phẩm khác chỉ nên đặt bên ngoài mâm ngũ quả, không nên đặt cùng nhau.
5.3. Không bày trái cây chín:
Chúng ta thường thấy các loại trái cây chín già như xoài, mít, quýt, bưởi hoặc bất kỳ loại trái cây chín già nào có màu đỏ hoặc vàng nổi bật. Nhiều người chưa có kinh nghiệm thường chọn những quả chín già cho mâm ngũ quả. Qua khoảng thời gian một tuần trở lên, quả chín già sẽ dễ bị thối. Ví dụ, chuối đặt bên dưới để đỡ những quả bên trên, khi chín những quả này sẽ đổ xuống và mâm ngũ quả sẽ bị đổ, đó là điều tối kỵ.
5.4. Không trưng bày các loại trái cây có hình dáng sắc cạnh, xù xì:
Theo phong thủy, các loại trái cây hình tròn, da láng mịn, màu sắc tươi sáng chứa năng lượng dương tượng trưng cho phú quý, phúc lộc. Mặt khác, quả to, tròn, sần sùi, da sần sùi. .. cũng mang năng lượng xấu. Vì vậy, không nên bày các loại quả trên trên mâm ngũ quả thờ cúng tổ tiên.
5.5. Không bày trái cây mọc sát đất:
Các loại quả mọc dưới đất như me, thanh trà, cà chua, dứa… thường không xuất hiện trên mâm ngũ quả.
5.6. Không rửa trái cây hoặc bày trái cây ướt:
Trái cây mua ngoài chợ thường bị bám bụi. Nhiều người kỹ tính, muốn gọt sạch hoặc rửa quả một lần rồi bày mâm ngũ quả. Tuy nhiên, chúng ta phải lưu ý rằng sau khi rửa, trái cây bị ướt và nước đọng lại trong các khe kẽ, rất dễ làm thối hoa quả. Do đó không nên rửa trái cây. Ngoài ra, một số loại trái cây có thể bị rụng cuống hoặc nụ trong quá trình rửa.
Vì vậy, nếu trái cây bạn mua sạch, bạn có thể dùng khăn mềm lau qua để loại bỏ hết bụi bẩn. Nếu cùi bưởi đã chuyển sang màu vàng, bạn có thể pha với một ít nước cốt chanh, dùng khăn mềm thấm nước và lau kỹ để cùi bưởi không bị cứng.
