Thần kỳ kinh tế Nhật Bản là giai đoạn bắt đầu từ sau Chiến tranh thế giới lần thứ 2 (sau năm 1945) và kết thúc vào khoảng cuối Chiến tranh lạnh (cuối năm 1991). Nhật Bản đã thay đổi hoàn toàn diện mạo kinh tế của mình chỉ trong vài thập kỷ, khiến cộng đồng quốc tế ngỡ ngàng. Sau đây là bài viết với chủ đề biểu hiện rõ nhất về sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản.
Mục lục bài viết
1. Tình hình khó khăn của Nhật Bản trước năm 1950:
Để giải thích chi tiết tình hình khó khăn của Nhật Bản trước năm 1950, ta cần xem xét các yếu tố sau:
– Nhật Bản là một trong những nước bại trận trong Chiến tranh thế giới thứ hai, phải chịu sự tàn phá nặng nề của bom nguyên tử ở Hiroshima và Nagasaki, cũng như các cuộc không kích của Mĩ và đồng minh.
– Bị Mĩ với vai trò đồng minh chiếm đóng theo chế độ quân quản từ năm 1945 đến năm 1952, phải tuân theo các điều kiện hòa bình do Mĩ đặt ra, bao gồm việc giải thể quân đội, thay đổi chính thể, cải cách kinh tế và xã hội .
– Nghèo tài nguyên thiên nhiên, phụ thuộc vào nhập khẩu nguyên liệu và năng lượng từ nước ngoài, gặp khó khăn trong việc tái thiết cơ sở hạ tầng và sản xuất công nghiệp.
– Đối mặt với sự cạnh tranh quyết liệt của Mĩ, Tây Âu, các nước công nghiệp mới trong thị trường quốc tế, đồng thời phải chịu sức ép chính trị từ Liên Xô và Trung Quốc.
– Cơ cấu kinh tế thiếu cân đối, tập trung chủ yếu vào ba trung tâm là Tôkiô, Ôxaca và Nagôia, giữa công nghiệp và nông nghiệp cũng có sự mất cân đối; dân số tăng cao gây ra vấn đề về an sinh xã hội.
Từ những yếu tố trên, ta có thể thấy rằng Nhật Bản trước năm 1950 gặp rất nhiều khó khăn và thách thức trong việc phục hồi và phát triển kinh tế – xã hội sau chiến tranh.
2. Biểu hiện rõ nhất về sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản:
Sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản là một trong những kỳ tích kinh tế của thế giới sau Thế chiến thứ hai. Từ một nước bại trận, bị tàn phá và nghèo đói, Nhật Bản đã trở thành một trong những nền kinh tế lớn nhất và tiên tiến nhất thế giới chỉ trong vòng hơn 20 năm (1951-1973). Điều gì đã giúp đất nước mặt trời mọc làm được điều này? Dưới đây là một số biểu hiện rõ nhất về sự phát triển thần kỳ của Nhật Bản:
– Tăng trưởng kinh tế cao: Theo số liệu của Ngân hàng Thế giới, GDP của Nhật Bản đã tăng từ 14,2 tỷ USD năm 1951 lên 1.121 tỷ USD năm 1973, tương đương với mức tăng trưởng bình quân 9,6% mỗi năm. Điều này đã giúp nước Nhật vượt qua các nước châu Âu để trở thành nền kinh tế lớn thứ hai thế giới sau Mỹ vào năm 1968.
– Cải tiến công nghiệp: Nhật Bản đã biến các ngành công nghiệp truyền thống như đóng tàu, sắt thép, dệt may thành các ngành công nghiệp hiện đại và cạnh tranh như điện tử, ô tô, máy tính. Do đó, quốc gia này đã trở thành nhà sản xuất hàng đầu thế giới về các sản phẩm này và xuất khẩu chúng sang khắp nơi. Các thương hiệu Nhật Bản như Sony, Panasonic, Honda, Toyota đã trở thành biểu tượng của chất lượng và sáng tạo.
– Nâng cao dân sinh: Nhật Bản đã cải thiện đáng kể điều kiện sống của người dân. Thu nhập bình quân đầu người của Nhật Bản đã tăng từ 321 USD năm 1951 lên 5.353 USD năm 1973, cao hơn nhiều so với các nước châu Á khác. Tỷ lệ thất nghiệp cũng giảm từ 4,9% năm 1953 xuống 1,2% năm 1973. Ngoài ra, Nhật Bản cũng có một hệ thống giáo dục và y tế phát triển, giúp nâng cao trình độ và sức khỏe của người dân.
3. Lý do cho sự phát triển thần kì của Nhật Bản:
Có nhiều nguyên nhân dẫn đến sự phát triển đó, nhưng có thể nêu ra ba nhân tố chính sau:
– Con người: Người Nhật Bản có truyền thống cần cù, chịu khó, ham học hỏi, có trách nhiệm, biết tiết kiệm và lo xa. Họ được coi là nhân tố quan trọng nhất để xây dựng nên một nền kinh tế hùng mạnh. Họ được đào tạo bài bản từ nền giáo dục phổ cập 9 năm và được huấn luyện kỹ năng nắm bắt và sử dụng công nghệ mới.
– Nhà nước: Nhà nước Nhật Bản đã đề ra các chiến lược phát triển kinh tế vĩ mô, biết sử dụng và tận dụng hợp lý các khoản vốn vay và vốn đầu tư nước ngoài. Nhà nước cũng hỗ trợ các doanh nghiệp trong việc nghiên cứu và phát triển công nghệ, bảo vệ thị trường trong nước và mở rộng thị trường quốc tế.
– Cách mạng khoa học – công nghệ: Nhật Bản đã tận dụng những thành tựu của cách mạng khoa học – công nghệ để phát triển các ngành công nghiệp chủ lực như ô tô, điện tử, máy móc, thép, v.v. kết hợp với khai thác các cuộc chiến tranh như chiến tranh Triều Tiên, chiến tranh Việt Nam để làm giàu.
Nhờ vậy, từ một quốc gia bị tàn phá sau chiến tranh thế giới thứ hai, Nhật Bản đã trở thành một trong ba trung tâm kinh tế – tài chính của thế giới vào những năm 1970. Tổng sản phẩm quốc dân của Nhật Bản đã tăng từ 20 tỉ USD vào năm 1950 lên 183 tỉ USD vào năm 1968. Nông nghiệp của Nhật Bản cũng đáp ứng được hơn 80% nhu cầu lương thực trong nước.
4. Những sai lầm trong chính sách của Nhật Bản 1950 – 1970:
Nhật Bản là một quốc gia có nền kinh tế phát triển mạnh sau Thế chiến II, nhưng cũng phải đối mặt với nhiều thách thức và khó khăn trong chính sách nội địa và đối ngoại. Trong khoảng thời gian từ 1950 đến 1970, Nhật Bản đã mắc phải một số sai lầm lớn trong chính sách của mình, gây ra những hậu quả tiêu cực cho xã hội và quan hệ quốc tế.
– Chính sách kinh tế:
+ Tập trung vào việc phát triển công nghiệp nặng và xuất khẩu, bỏ qua nông nghiệp và dịch vụ. Điều này đã dẫn đến sự phân hóa giàu nghèo, ô nhiễm môi trường, thiếu an ninh lương thực và sự phụ thuộc vào thị trường ngoài.
+ Không thích ứng kịp thời với những biến đổi kinh tế toàn cầu, như sự lên ngôi của các nước mới nổi, sự biến động của tỷ giá hối đoái và giá dầu.
– Chính sách an ninh:
+ Tuân theo hiệp ước an ninh Nhật-Mỹ, cho phép Mỹ có quyền đặt căn cứ quân sự trên lãnh thổ Nhật Bản và bảo vệ an ninh của Nhật Bản. Điều này dẫn đến sự bất bình của người dân Nhật Bản, đặc biệt là ở Okinawa, nơi có nhiều căn cứ Mỹ gây phiền toái cho cuộc sống của người dân địa phương.
+ Không có chủ trương rõ ràng về việc giải quyết các tranh chấp lãnh thổ với các nước láng giềng, như Trung Quốc, Hàn Quốc và Liên Xô.
– Chính sách văn hóa:
+ Không tôn trọng và bảo tồn được những giá trị văn hóa truyền thống của mình, mà bị ảnh hưởng quá nhiều bởi văn hóa phương Tây. Nhật Bản cũng đã không có sự giao lưu và hợp tác văn hóa với các nước châu Á, mà chỉ tập trung vào việc du nhập các sản phẩm văn hóa từ Mỹ và châu Âu.
+ Không xử lý được các vấn đề lịch sử nhạy cảm với các nước bị chiến tranh xâm lược của Nhật Bản trong quá khứ, như việc xin lỗi và bồi thường cho các nạn nhân.
Như thế này, những sai lầm trong chính sách của Nhật Bản từ 1950 đến 1970 đã làm giảm uy tín và vai trò của Nhật Bản trên thế giới, cũng như gây ra những khó khăn cho sự phát triển bền vững của Nhật Bản trong tương lai.
5. Những bài học rút ra từ sự phát triển của Nhật Bản:
Nhật Bản là một quốc gia có sự phát triển thần kì trong lịch sử hiện đại. Từ một đất nước bị tàn phá sau chiến tranh thế giới thứ hai, Nhật Bản đã trở thành một cường quốc kinh tế và công nghệ hàng đầu thế giới. Điều này là kết quả của nhiều bài học rút ra từ quá trình phát triển của Nhật Bản, mà chúng ta có thể học hỏi và áp dụng cho đất nước của mình.
Một bài học quan trọng là Nhật Bản đã biết tận dụng những nguồn lực có sẵn của mình, đặc biệt là con người. Nước Nhật không có nhiều tài nguyên thiên nhiên, nhưng lại có một dân số đông đảo, trình độ giáo dục cao và ý thức lao động tốt. Nhờ đầu tư vào việc nâng cao chất lượng giáo dục, đào tạo nhân lực chuyên môn và khuyến khích sáng tạo và đổi mới, Nhật Bản đã sản xuất ra những sản phẩm và dịch vụ có giá trị cao, cạnh tranh được trên thị trường quốc tế.
Một bài học khác mà Việt Nam có thể học tập là Nhật Bản đã biết hợp tác với các quốc gia khác, đặc biệt là các đối tác chiến lược. Sau khi ký hiệp định San Francisco năm 1951, Nhật Bản đã thiết lập quan hệ ngoại giao với nhiều quốc gia, trong đó có Hoa Kỳ, là đồng minh chính trị và kinh tế thân thiết. Nước Nhật cũng đã tham gia vào các tổ chức quốc tế, như Liên Hiệp Quốc, Tổ chức Hợp tác và Phát triển Kinh tế, Hiệp hội các quốc gia Đông Nam Á và nhóm G7. Nhờ vậy, Nhật Bản đã được hưởng lợi từ việc mở rộng thị trường, thu hút vốn đầu tư, trao đổi kinh nghiệm và giải quyết các vấn đề toàn cầu.
Bên cạnh đó, Nhật Bản cũng biết duy trì và phát huy những giá trị văn hóa truyền thống của mình. Đây là một quốc gia có nền văn hóa đặc sắc, phong phú và đa dạng, bao gồm các lĩnh vực như nghệ thuật, âm nhạc, văn học, kiến trúc, ẩm thực và lễ hội. Bằng cách bảo tồn và phát triển những giá trị văn hóa này, không chỉ để duy trì bản sắc quốc gia, mà còn để góp phần làm giàu cho nền văn minh nhân loại. Nhật Bản cũng đã biết kết hợp giữa truyền thống và hiện đại, giữa văn hóa bản địa và văn hóa toàn cầu, để tạo ra những sản phẩm văn hóa mang dấu ấn riêng của đất nước này.
Như vậy, những bài học rút ra từ sự phát triển thần kì của Nhật Bản là những bài học có ý nghĩa và giá trị cho bất kỳ quốc gia nào muốn phát triển bền vững và hòa nhập quốc tế. Chúng ta có thể học hỏi và áp dụng những bài học này vào hoàn cảnh và điều kiện cụ thể của đất nước của chúng ta, để tạo ra những thành tựu mới mẻ và đóng góp cho sự phát triển chung của thế giới.
