Đời sống văn hóa là gì? Xây dựng đời sống văn hóa mới?

1. Đời sống văn hóa là gì?

Trong quá trình hình thành và phát triển của mình, con người đã sáng tạo ra văn hóa. Nhờ có văn hóa mà nhân loại đã có những bước phát triển vượt bậc trong đời sống xã hội. Văn hóa được truyền từ thế hệ này sang thế hệ khác và nó tham gia vào quá trình hình thành và tái sản xuất con người. Trải qua các giai đoạn phát triển khác nhau, nền văn hóa nước ta ngày càng phong phú, đa dạng với những truyền thống quý báu của ông cha ta được hun đúc từ ngàn đời nay. Tất cả đều được bảo tồn, gìn giữ và phát triển cho đến ngày nay. Nó được thể hiện trong các loại hình và hình thức tổ chức đời sống xã hội, cũng như trong các giá trị vật chất và tinh thần mà chúng ta đã tạo ra trong hàng nghìn năm lịch sử.

Đời sống văn hóa là một bộ phận của đời sống xã hội, còn đời sống xã hội là tổng thể các hoạt động sống của con người nhằm đáp ứng các nhu cầu vật chất và tinh thần. Khái niệm “đời sống văn hóa” là một cụm từ mới được sử dụng rộng rãi ở nước ta trong những năm 80 và 90 của thế kỷ XX. Tiền thân của cụm từ này là cụm từ cuộc sống mới, tên bài viết ở dạng hỏi đáp, xuất bản năm 1947, của tác giả Tân Sinh, bút hiệu của Chủ tịch Hồ Chí Minh. Trong điều kiện trình độ dân trí của nhân dân ta còn thấp, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã dùng từ “mới” thay cho từ “văn hóa” để mọi người dễ hiểu hơn về xây dựng đời sống văn hóa. Đời sống mới có thể coi là bài báo đầu tiên đặt cơ sở lý luận cho việc xây dựng đời sống văn hóa ra đời sau Cách mạng Tháng Tám năm 1945. Cho đến những năm 80 của thế kỷ XX, trong chỉ đạo xây dựng đời sống văn hóa, Đảng và Nhà nước vẫn dùng từ “mới”, được hiểu là sự kết tinh của nội dung, tri thức, tổ chức và giá trị văn hoá những giá trị mới trong xây dựng lối sống, văn hóa, con người.

Năm 1987, sách Đường lối văn hóa văn nghệ của Đảng Cộng sản Việt Nam giải thích: “Đời sống văn hóa là hoạt động sống thể hiện trình độ văn hóa, bao gồm hoạt động của xã hội và của tập thể cá nhân, vì lợi ích của văn hóa, nghĩa là sự hoàn thiện của con người”.

Tác giả Nguyễn Hữu Thục trong sách Một số kinh nghiệm quản lý và hoạt động văn hóa tư tưởng:

Đời sống văn hóa được hiểu chung là hiện thực sinh động của các hoạt động của con người trong môi trường sống nhằm duy trì, tái sản xuất các sản phẩm văn hóa vật chất và tinh thần theo các giá trị và chuẩn mực xã hội nhất định nhằm không ngừng tác động, cải tạo tự nhiên và xã hội, đáp ứng nhu cầu đổi mới, nâng cao chất lượng cuộc sống của con người.

Tuy nhiên, khái niệm và cách nhìn về văn hóa này đã được đề cập trong một phạm vi quá rộng, sẽ khó định nghĩa cho việc phát triển và xây dựng đời sống văn hóa gắn với những không gian, lĩnh vực cụ thể. Theo Từ điển hẹp của tác giả Nguyễn Như Nghĩa, có thể nói:

Đời sống văn hóa là hoạt động của các quá trình sản xuất, phân phối, lưu giữ và tiêu dùng các tác phẩm văn hóa, khoa học (văn hóa phẩm). Quá trình này biến những giá trị văn hóa tiềm ẩn thành những giá trị văn hóa hiện thực để những giá trị văn hóa đó khi đi vào cuộc sống hàng ngày của con người trở thành một bộ phận cấu thành, không thể thiếu. trong đời người. cuộc sống của con người. yếu tố thiết yếu của sự sống.

Như vậy, có nhiều quan niệm khác nhau về đời sống văn hóa. Nội dung đời sống văn hóa tương đối rộng. Đời sống văn hóa chỉ những điều kiện và cách ứng xử văn hóa của con người xuất phát từ những nhu cầu đặt ra trong từng hoàn cảnh cụ thể của cuộc sống. Để đi đến một quan niệm đầy đủ hơn về đời sống văn hóa, chúng ta phải tiếp cận đời sống văn hóa trong tổng thể đời sống xã hội và phải phân biệt, giới hạn lĩnh vực sáng tạo văn hóa trên cơ sở nguồn gốc văn hóa theo nghĩa rộng hay nghĩa hẹp.

Trước hết, nói đến đời sống văn hóa là nói đến những hoạt động của con người tạo nên đời sống tinh thần của xã hội. Khái niệm “Sự sống” được đưa ra trong Đại từ điển Tiếng Việt do Nguyễn Như Ý chủ biên là “hoạt động nói chung của con người trong một lĩnh vực nhất định”. Đời sống con người bao gồm nhiều lĩnh vực khác nhau, nhưng có quan hệ mật thiết với nhau như: đời sống kinh tế, đời sống chính trị, đời sống xã hội, đời sống văn hóa, v.v… Vì vậy, đời sống văn hóa là một lĩnh vực quan trọng của đời sống xã hội.

Trong một số công trình nghiên cứu về những vấn đề lý luận và thực tiễn xây dựng văn hóa ở nước ta, tác giả Hoàng Vinh cho rằng, đời sống văn hóa là một bộ phận của đời sống xã hội. Đời sống xã hội là một phức hợp các hoạt động của con người nhằm đáp ứng nhu cầu của con người. Trong đó hoạt động văn hóa đáp ứng nhu cầu tinh thần, làm cho con người tồn tại với tư cách là một thực thể xã hội, tức là con người tồn tại với tư cách là một nhân cách văn hóa. Xã hội càng phát triển thì nhu cầu văn hóa càng cao và sự thỏa mãn nhu cầu đó thể hiện trình độ phát triển của con người. Hoạt động đáp ứng nhu cầu tinh thần của con người là hoạt động văn hóa.

2. Xây dựng đời sống văn hóa mới:

Xây dựng đời sống văn hóa cơ sở là xây dựng hệ thống hạ tầng văn hóa để nhân dân phát huy quyền làm chủ trong tổ chức các hoạt động văn hóa, sáng tạo văn hóa và hưởng thụ văn hóa.

Xây dựng đời sống văn hóa ở cơ sở là xây dựng mạng lưới thiết chế văn hóa, tạo ra cảnh quan văn hóa truyền thống nhưng cảnh quan đó mang kiến trúc của thời đại mới, vừa dân tộc, vừa hiện đại góp phần xây dựng nếp sống văn hóa, nâng cao mức hưởng thụ văn hóa của nhân dân, thực hiện mục tiêu phát triển kinh tế chung của đất nước và của từng địa phương.

Đó là việc làm quan trọng, chiến lược trong sự nghiệp xây dựng văn hóa, lối sống, con người thời kỳ mới, xây dựng đời sống văn hóa cơ sở, thực hiện nhiệm vụ đưa văn hóa hội nhập quốc tế đời sống, làm cho văn hóa ngày càng trở thành một bộ phận cấu thành của đời sống xã hội, nhằm hình thành lối sống, chuẩn mực đạo đức, tạo môi trường lành mạnh để nhân dân tham gia sáng tạo và hưởng thụ văn hóa. 

3. Biện pháp xây dựng đời sống văn hóa:

3.1. Đoàn kết phát triển kinh tế:

– Vận động nhân dân các dân tộc trong tỉnh giúp nhau phát triển kinh tế, thoát nghèo bền vững, làm giàu hợp pháp, thực hiện quy hoạch, chỉnh trang khu dân cư, hiến đất, góp công xây dựng cơ sở hạ tầng chất lượng và hạ tầng giao thông nông thôn.

– Tại khu vực đô thị: Vận động nhân dân chấp hành nghiêm quy định về quy hoạch đô thị, phát triển đa dạng hóa các ngành nghề kinh doanh, dịch vụ, bảo tồn và phát triển các ngành nghề truyền thống.

– Ở nông thôn: Vận động nông dân tham gia tổ hợp tác, hợp tác xã nông nghiệp kiểu mới, hỗ trợ tổ chức liên kết giữa hợp tác xã, hộ nông dân và doanh nghiệp để phát triển chuỗi liên kết cạnh tranh và hiệu quả.

3.2. Bảo vệ môi trường:

– Vận động nhân dân các dân tộc trong tỉnh tích cực tham gia các hoạt động giữ gìn vệ sinh, bảo vệ môi trường, xử lý rác thải sản xuất và sinh hoạt đảm bảo vệ sinh môi trường, trồng cây xanh, xây dựng mô hình vườn nhà công cộng, đường làng, ngõ xóm, khu phố sáng – xanh – sạch – đẹp.

– Vận động nhân dân giữ gìn, bảo vệ tài nguyên thiên nhiên, bảo tồn đa dạng sinh học, phát huy hiệu quả hoạt động tự quản của cộng đồng trong giám sát quản lý đất đai, khai thác tài nguyên tính chất của cơ quan, tổ chức, cá nhân, doanh nghiệp trên địa bàn; sử dụng sản phẩm thân thiện với môi trường, sử dụng đồ dùng tiết kiệm năng lượng.

3.3. Phát triển giáo dục:

– Là đồng bào các dân tộc trong cả nước thực hiện tốt các quy định về nếp sống văn minh trong việc cưới, việc tang và lễ hội, mỗi hộ gia đình có trách nhiệm xây dựng gia đình hạnh phúc, góp phần xây dựng tổ ấm gia đình ngày càng ấm áp hơn vui mừng xây dựng khu dân cư lành mạnh, an toàn.

– Tiếp tục phối hợp duy trì đạt chuẩn phổ cập giáo dục mầm non cho trẻ 5 tuổi, phổ cập giáo dục tiểu học, trung học cơ sở, giúp đỡ, động viên học sinh có hoàn cảnh gia đình khó khăn vươn lên học giỏi. 

– Thường xuyên tổ chức các hoạt động giáo dục đạo đức truyền thống uống nước nhớ nguồn, đền ơn đáp nghĩa, chăm lo gia đình chính sách, người có công, phụng dưỡng Mẹ Việt Nam anh hùng.

– Phát huy hiệu quả phong trào “Toàn dân đoàn kết xây dựng đời sống văn hóa”, gắn các hoạt động văn hóa với việc “Học tập và làm theo tư tưởng, đạo đức, phong cách Hồ Chí Minh” xây dựng nếp sống mới đời sống nhân dân. Mọi người đều tuân thủ pháp luật, sống nhân ái, từ bi, vì mọi người, nói tốt, làm việc tốt, có tác phong cao thượng.