Đối với người dân Việt Nam, đặc biệt là người dân tộc Nùng, Tày và Thái, thờ Bà chúa Then là một loại hình sinh hoạt tín ngưỡng dân gian quen thuộc.
Mục lục bài viết
1. Đền bà Chúa Then ở đâu?
Đền thờ bà Chúa Then tọa lạc tại vị trí thôn Nà Lùng, xã Hoàng Văn Thụ, huyện Bình Gia, tỉnh Lạng Sơn (trước là Phiên Trấn, Văn Lan Châu, Nà Lùng Bản ).
Ngày lễ chính của đền là ngày 6/6 gắn với sử tích Lê Trung Hưng Triều tôn cấp lập thờ Thánh Bà Tổ Then vào Tiết Lập Xuân giờ Giáp Thìn ngày Nhâm Thìn tháng Mậu Dần năm Ất Hợi ( tức 7h ngày 21 tháng giêng năm 1735). Ngoài ra còn có ngày ngày mùng 2 tháng giêng âm lịch gọi là lễ Lồng Tòng.
2. Đền bà Chúa Then thờ ai?
Ban đầu, dưới thời nhà Hậu Lê, ngôi đền được xây dựng chỉ là miếu nhỏ có một lư hương cổ và được dòng họ Liễu qua các đời được vinh dự truyền nhau làm thủ nhang cho ngôi đền. Theo gia phả họ Liễu ghi chép lại, Không biết chúa Then có từ lúc nào mà chỉ biết rằng khi Trung quốc đi vào và bắt dòng họ Liễu phải lập miếu thờ. Trong đền lúc ấy thờ tứ phủ công đồng (nghi lễ tam tứ phủ) và ngoài ra thờ một vị thần Bà chúa Then. Bà con dân bản gần đó chủ yếu là người dân Nùng, Tày cũng đến miếu thờ cúng bái, dâng lễ với cầu khỏe mạnh, cầu may mắn, bình an và đều đạt được ước muốn, trở thành ngôi miếu linh thiêng tiếng vang khắp nơi.
Năm 2016, ngôi đền được trùng tu lại với hệ thống: cung giữa thờ tam toà thánh mẫu, bà chúa Then thủ đền và cung ngoài thờ Sơn Trang và cung thờ Thần Triều. Hiện tại ngôi đền đã trải qua 9 đời làm chủ nhang và chủ nhang trẻ tuổi nhất chỉ mới 27 tuổi.
Bà chúa Then
3. Lễ bà Chúa Then xin gì?
Tục thờ cúng chúa Then là một loại hình nghệ thuật văn hóa tâm linh dân gian, gắn liền với từng bản sắc của dân tộc Tày, Nùng và Thái. Với họ, thờ chúa Then không chỉ là cầu an lành, may mắn mà còn gắn liền với sinh hoạt tín ngưỡng trong năm với quan niệm Then có nghĩa là “thiên”, chúa Then là đại diện cho thần tiên, cầu nối tâm linh, thỉnh cầu, mong ước của con người thấu tới tai đất trời, muốn gì được nấy.
Phổ biến nhất là xin có sức khỏe, khỏi bệnh. Điều này xuất phát từ quan niệm ốm đau, bệnh tật là do hồn lìa khỏi xác trong một thời gian hay do “phi” nhập vào xác đánh đuổi xúc phạm đến hồn. Vậy nên muốn khỏi bệnh thì phải làm cách nào để hồn về với xác hoặc đánh đuổi hồn ma ra khỏi cơ thể. Nhưng con người không thể tự “gặp” trời- thế giới siêu nhiên để xin được mà phải có một loại người “đặc biệt” kết nối. Đó là “then”, “giàng” hay “pựt”; những người có tài năng, kinh nghiệm thực sự, giầu có về vốn sống người uy tín, biết cách xử thế, biết phân định những bất lợi và thuận lợi do thiên nhiên, thời tiết gây ra đối với hoạt động lao động sản xuất của con người.
4. Sắm lễ bà Chúa Then:
Việc sắm lễ khi vào đền Bà Chúa Then có thể đa dạng khác nhau, hoàn toàn tùy tâm. Tuy nhiên, cần phải chú ý đến những điều cần lưu ý sau:
‐ Với lễ chay bao gồm hương hoa, trà, quả, phẩm oản,… dùng để dâng ban Thánh Mẫu.
‐ Với lễ mặn có thể mua đồ chay có hình thịt gà hoặc heo, hoặc dùng đồ mặn như thịt heo, gà,…
‐ Với lễ đồ sống như trứng, gạo, muối, thịt dâng lên ngoại trừ các ban quan Ngũ hổ, Bạch xà, Thanh xà ở hạ ban Công Đồng Tứ Phủ.
‐ Lễ Sơn trang là các món đặc trưng chay Việt Nam, tuyệt đối không dùng cua, ốc, lươn, ớt, chanh,…
‐ Lễ ban thờ cô, thờ cậu: Thường gồm oản, quả, hương hoa, gương, lược,… nhỏ nhỏ, được làm cẩn thận và đóng gói trong những chiếc túi đẹp.
‐ Đối với lễ thần Thành Hoàng, Thư Điền muốn có phúc, lời cầu nguyện được linh ứng thì phải cúng đồ chay.
5. Văn khấn khi lễ Bà Chúa Then:
(Nam mô a di Đà phật) 5 lần (mỗi lần 1 lễ, đủ 5 lễ )
Con kính lạy : 9 phương trời 10 phương phật chư phật 10 phương.
Nam mô Đức phật bổn sư thích ca mâu ni như lai.
Nam mô đức tiếp dẫn đạo sư A Di Đà Phật !
Nam mô đại từ đại bi cứu khổ cứu nạn linh cảm quan thế âm bồ tát .
Con kính lạy hội đồng chư phật, chư pháp, chư tăng. Nam mô phật pháp tăng thiên địa, tam giới thiên chúa tứ phủ vạn linh đình thần tam phủ, (thiên phủ, địa phủ , thoải phủ) con xin tấu thỉnh Phật Bà Quan Thế Âm Bồ Tát.
ĐẠI ĐỨC VUA CHA NGỌC HOÀNG THƯỢNG ĐẾ, HỘI ĐỒNG VUA CHA.
Con xin tấu thỉnh ĐỨC PHẬT MẪU HOÀNG THIÊN, HỘI ĐỒNG THÁNH MẪU.
con kính lạy:
Ngũ Vị Vua Ba
Lục Bộ Công Đồng Trần Triều.
TIÊN CHÚA BÀ THEN.
Con kính lạy:
– THIÊN CÔNG CHÚA CÁT
– TƯỚNG THIÊN BỒNG THIÊN DU
‐ TƯỚNG LÔI CÔNG HỎA CÔNG
‐ TƯỚNG VẠN ÁC
– TƯỚNG HÁC
– TƯỚNG CAI BẢN
‐ TƯỚNG SƯU NGHIÊM
‐ TƯỚNG NAM HẢI
– TƯỚNG CÁ
– NỮ TƯỚNG NÀNG HAN
– CẬU BÉ BẢN ĐẾN
– NHỊ VỊ THỊ NỮ CÔNG ĐỒNG CHÚA THEN
CON XIN KÍNH THỈNH CÁC VỊ THIÊN BINH THIÊN TƯỚNG MƯỜNG TRỜI xuân thiên ĐINH DẬU NIÊN ……….. NGUYỆT…………. NHẬT………THƠI (THEN NÀNG hoặc THEN CẬU CON).
Họ tên… (…… phẩm ………… ) mệnh sinh ……. niên . hành canh………… TUỔI,
( phu quân hoặc hiền thê ) họ tên mệnh sinh …… niên , hành canh ……. tuế .
( Nam tử hoặc nữ tử ) họ tên – mệnh sinh …… niên , hành canh ….. tuế .
Đồng gia môn quyến đẳng tại VIỆT NAM QUỐC……… ( THÀNH HOẶC TỈNH ) …… QUẬN……….. PHƯỜNG …….. LỘ ……. SỐ .
Xin thành tâm tiền lễ nguyện cầu quốc thái dân an xây dựng đạo mẫu đạo then cựu ngôi trường tồn (cầu gì tuỳ ý) tấu thay lạy đỡ cho tín chủ nào trước khi làm Việc cứu nhân độ thế . Tấu tên tuổi của tín chủ, địa chỉ rõ ràng trước khi thừa hành pháp sự DẠ TẤU CÚI XIN BÁI THỈNH.
A Di Đà Phật !
A Di Đà Phật !
A Di Đà Phật !
6. Lễ hội chúa Then:
Hàng năm, mỗi dịp Tết đến xuân về cũng là mùa của rất nhiều lễ hội. Trong đó, Lễ hội bà chúa Then hội tụ người dân muôn phương cùng các nghi lễ rước kiệu thánh, tế lễ, diễn xướng hầu đồng và trình diễn nghệ thuật hát Then. Lễ hội diễn ra tại đền Nam Thiên Tứ Thánh (Hương Sơn, Lạng Giang, Bắc Giang) thường trong 3 ngày từ 9 đến 11/3 âm lịch.
Về khâu tổ chức, thường sẽ do ông Trưởng thôn làm Trưởng ban, Đồng đền Chúa Then làm phó ban kiêm nghi lễ, cụ Tiên chỉ trong làm phó ban và nhân dân địa phương sẽ tổ chức lễ rước Thánh và trai gái trong làng được cử rước kiệu Thánh.
Lễ hội còn giữ nhiều lễ nghi truyền thống, để ghi nhớ công lao của Bà Chúa đã giúp đỡ nhân dân, đề đạt sở cầu, đồng thời bày tỏ mong muốn cho mùa màng bội thu, nhân dân được sống bình an, no ấm. Không khí đông vui, ấm áp của mùa xuân đất nước, làng quê, nhân dân khắp trong Nam ngoài Bắc.
Ở lễ hội, mọi người sẽ cùng nghe một điệu hát Then, cùng nghe những khúc ca điệu hát để cầu mong một năm mới an lành, thịnh vượng:
Có phen dạo sơn cùng bích thủy
Ai có lòng tùy hỉ hữu duyên
Có phen dạo cảnh non tiên
Hai nàng thị nữ khăn miên theo hầu
Khăn vấn đầu cổ đeo vòng bạc
Lược trâm cài má hạc tóc mây
Hây hây vành nguyệt vơi đầy
Dáng thanh dáng lịch vẻ đầy khuôn trăng
Dáng tiên chúa ả Hằng thua sắc
Bước khoan thai nhẹ gót lên non
Dù cho nước chảy đá mòn
Thương đồng chẳng quản dù còn bao xa
Chúa về đồng muôn nhà kính phục
Nét phong tư vẻ thực tài hoa
Chúa tiên linh ứng hay là
Khúc đàn non nước cầm ca chiêu hồn
Thành tâm khấn bái luyện mời
Đan thành nhất dạ làm tôi chúa bà
Làm tôi chúa đồng gia hưng thịnh
Để cho đời nức tiếng thơm danh
Ai ơi hữu tử hữu sinh
Một niềm tưởng vọng tâm linh hữu thành
Tiết ngày lành dâng văn bái thỉnh
Nguyện phúc lai hưng thịnh đề đa
Thỉnh tiên chúa giáng điện tòa
Khuông phù đệ tử vinh hoa thọ trường.
