Bài thu hoạch bồi dưỡng thường xuyên Tiểu học Module 13

1. Mục tiêu đổi mới phương pháp giáo dục ở Tiểu học:

- Phân biệt được các kiểu bài ở tiểu học và yêu cầu của từng kiểu bài.

- Biết triển khai từng dạng bài trên lớp theo hướng dạy học phát huy tính tích cực của học sinh.

- Nêu các bước và yêu cầu thiết kế giáo án theo hướng phát huy tính tích cực học tập của học sinh.

2. Kĩ năng lập kế hoạch theo hướng dạy tích cực:

- Việc thực hiện đổi mới chương trình giáo dục tiểu học đòi hỏi phải đổi mới đồng bộ từ mục tiêu, nội dung, phương pháp, phương tiện dạy học đến phương pháp đánh giá kết quả dạy học, trong đó khâu đột phá là chuyển đổi nội dung chương trình. Mục đích của đổi mới phương pháp dạy học là phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo; rèn luyện thói quen và năng lực tự học, tinh thần hợp tác, kỹ năng vận dụng kiến thức vào các tình huống khác nhau trong học tập và thực hành, vui vẻ, hứng thú trong học tập.

2.1. Định hướng đổi mới phương pháp giáo dục:

Việc đổi mới phương pháp dạy học ở tiểu học cần được thực hiện theo các định hướng sau:

1. Bám sát mục tiêu giáo dục.

2. Phù hợp với nội dung dạy học cụ thể.

3. Phù hợp với đặc điểm lứa tuổi học sinh.

4. Phù hợp với cơ sở vật chất và điều kiện dạy học của nhà trường.

5. Phù hợp với việc đổi mới kiểm tra đánh giá kết quả dạy học.

Kết hợp tiếp thu, sử dụng có chọn lọc, có hiệu quả các phương pháp dạy học hiện đại, tiên tiến với khai thác các yếu tố tích cực của phương pháp dạy học truyền thống.

6. Tăng cường sử dụng đồ dùng dạy học, đặc biệt chú trọng ứng dụng công nghệ thông tin.

2.2. Yêu cầu đối với phương pháp dạy học ở trường Tiểu học:

a. Yêu cầu đối với HS:

- Tích cực tư duy, tích cực tham gia các hoạt động học tập nhằm khám phá, tiếp thu kiến thức, rèn luyện kỹ năng, xây dựng thái độ và hành vi đúng đắn.

- Mạnh dạn trình bày và bảo vệ ý kiến, quan điểm cá nhân; tích cực thảo luận, tranh luận, đặt câu hỏi cho mình, cho thầy, cho bạn; biết tự đánh giá, đánh giá những ý kiến, quan điểm, sản phẩm hoạt động học tập của bản thân và bạn bè.

- Tích cực sử dụng thiết bị, đồ dùng học tập; thí nghiệm thực hành; thực hành vận dụng kiến thức đã học để phân tích, đánh giá và giải quyết các tình huống, vấn đề thực tiễn; xây dựng và thực hiện kế hoạch học tập phù hợp với khả năng và điều kiện.

b. Yêu cầu đối với giáo viên:

- Thiết kế, tổ chức, hướng dẫn học sinh thực hiện các hoạt động học tập với các hình thức đa dạng, phong phú, hấp dẫn phù hợp với đặc điểm bài học, với đặc điểm, trình độ học sinh, với điều kiện cụ thể của lớp, trường, địa phương.

- Động viên, khuyến khích, tạo cơ hội và điều kiện để học sinh tham gia tích cực, chủ động, sáng tạo vào quá trình khám phá, tiếp thu tri thức; chú ý khai thác kiến thức, kinh nghiệm, kỹ năng đã có của học sinh; bồi dưỡng cho học sinh hứng thú, nhu cầu hành động và thái độ tự tin trong học tập; giúp họ phát huy hết khả năng của mình.

-Sử dụng các phương pháp, hình thức tổ chức dạy học hợp lý, hiệu quả, linh hoạt, phù hợp với đặc điểm lớp học, môn học; nội dung, tính chất bài học, đặc điểm, trình độ học sinh; thời lượng dạy học và điều kiện dạy học cụ thể của nhà trường, địa phương.

3. Quy trình chuẩn bị và thực hiện một giờ học theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học:

3.1. Các bước thiết kế một giáo án:

- Xác định mục tiêu bài dạy trên cơ sở yêu cầu về kiến thức, kĩ năng, thái độ trong chương trình.

- Nghiên cứu sách giáo khoa và các tài liệu liên quan để:

+ Hiểu chính xác, đầy đủ nội dung bài học.

+ Xác định những kiến thức, kỹ năng, thái độ cơ bản cần hình thành và phát triển ở học sinh.

+ Xác định trình tự logic của bài.

- Xác định khả năng đáp ứng nhiệm vụ nhận thức của học sinh:

+ Xác định những kiến thức, kỹ năng học sinh đã có và cần có.

+ Dự kiến những khó khăn, tình huống có thể xảy ra và cách giải quyết.

- Lựa chọn phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá phù hợp nhằm giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, sáng tạo.

- Thiết kế giáo án: Thiết kế nội dung, nhiệm vụ, hình thức hoạt động, thời gian, yêu cầu cần đáp ứng cho từng hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.

3.2. Cấu trúc của một giáo án:

Mục tiêu bài học:

+ Chỉ rõ mức độ kiến thức, kĩ năng, thái độ học sinh cần đạt.

+ Mục tiêu được diễn đạt bằng những động từ cụ thể, có thể lượng hóa được.

- Chuẩn bị phương pháp, phương tiện dạy học:

+ Giáo viên chuẩn bị đồ dùng dạy học (tranh ảnh, mô hình, hiện vật, hóa chất...), các đồ dùng, tài liệu dạy học cần thiết.

+ Giáo viên hướng dẫn học sinh chuẩn bị bài (soạn bài, bài tập, chuẩn bị văn bản, tài liệu học tập cần thiết).

- Tổ chức hoạt động dạy học: Nêu cách thức tiến hành các hoạt động dạy học cụ thể. Đối với mỗi hoạt động, hãy chỉ định:

+ Tên hoạt động.

+ Mục tiêu của hoạt động.

+ Cách thực hiện thao tác.

+ Thời gian thực hiện hoạt động.

+ Kết luận của giáo viên về: Kiến thức, kĩ năng, thái độ mà học sinh cần có sau hoạt động; các tình huống thực tiễn có thể vận dụng kiến thức, kỹ năng và thái độ đã học để giải quyết; lỗi thông thường. Hậu quả có thể xảy ra nếu giải pháp đúng không được thực hiện.

- Hướng dẫn các hoạt động tiếp nối: Xác định những việc học sinh cần tiếp tục làm sau giờ học để củng cố, khắc sâu, mở rộng bài cũ hoặc chuẩn bị học bài mới.

Ngoài việc nắm vững các định hướng đổi mới phương pháp dạy học, để có giờ dạy tốt giáo viên cần nắm vững các kỹ thuật dạy học. Viết và thiết kế bài học cũng là một hoạt động đòi hỏi kỹ thuật. Bài viết này xin đề cập vấn đề này dưới góc độ của một tiết dạy tốt theo định hướng đổi mới dạy học.

3.3. Quy trình chuẩn bị một giờ học:

Sự chuẩn bị cho một giờ dạy của giáo viên thường được thể hiện thông qua việc soạn giáo án. Đây là hoạt động xây dựng kế hoạch dạy học cho một bài học cụ thể, thể hiện mối quan hệ tương tác giữa giáo viên và học sinh, giữa học sinh với học sinh nhằm đạt được mục tiêu của bài học.

Dựa vào giáo án vừa đánh giá được trình độ chuyên môn, nghiệp vụ sư phạm của giáo viên, vừa thấy rõ quan niệm, nhận thức của họ về các vấn đề giáo dục như mục tiêu giáo dục, nội dung giáo dục, cách sử dụng phương pháp dạy học, thiết bị dạy học, hình thức tổ chức dạy học và cách đánh giá kết quả học tập của học sinh trong mối quan hệ với các yếu tố có tính chất tương đối ổn định như: kế hoạch, thời gian, cơ sở vật chất và học sinh. Vì vậy, hoạt động soạn bài có vai trò, ý nghĩa hết sức quan trọng, quyết định rất lớn đến chất lượng, hiệu quả của giờ dạy.

Từ thực tế giảng dạy, có thể tóm tắt quy trình soạn một bài dạy với các bước thiết kế một giáo án và khung cấu trúc của một giáo án cụ thể như sau:

Bước 1: Xác định mục tiêu bài học trên cơ sở yêu cầu về kiến thức (KT), kỹ năng (KN) và thái độ trong chương trình. Bước này được đặt ra vì xác định mục tiêu của bài học là bước rất quan trọng, đóng vai trò đầu tiên và không thể thiếu của mọi giáo án. Mục tiêu (yêu cầu) vừa là mục đích hướng tới, vừa là yêu cầu của bài học. Nói cách khác, nó là thước đo kết quả của quá trình dạy học. Nó giúp giáo viên xác định rõ nhiệm vụ phải thực hiện (dẫn dắt học sinh học tập, vận dụng kĩ xảo, kĩ năng; ở mức độ nào, qua đó giáo dục học sinh rút ra bài học). 

Bước 2: Nghiên cứu SGK và các tài liệu liên quan để: hiểu chính xác, đầy đủ nội dung bài học; xác định những kỹ năng, kỹ năng và thái độ cơ bản cần hình thành và phát triển ở học sinh; xác định trình tự logic của bài học.

Bước này được thực hiện bởi vì nội dung của bài học, ngoài những gì được đề cập trong sách giáo khoa, có thể đã được đề cập trong các tài liệu khác. Kinh nghiệm của các giáo viên lâu năm cho thấy: trước hết phải đọc kỹ nội dung bài học, nghiên cứu hướng dẫn trong sách giáo khoa để hiểu và đánh giá đúng nội dung bài học, sau đó chọn đọc thêm tài liệu để hiểu sâu và rộng nội dung bài học. Mỗi giáo viên không những phải có kỹ năng tìm và tìm tài liệu phù hợp để đọc mà còn phải có kỹ năng định hướng cách chọn và đọc tài liệu cho học sinh. Giáo viên nên chọn những tài liệu đã được phản biện, được nhiều chuyên gia và giáo viên tin cậy. Đọc sách giáo khoa và tài liệu kiểm tra có thể chia thành 3 mức độ: đọc lướt tìm đúng nội dung để xác định kĩ năng, kĩ xảo cơ bản, yêu cầu trọng tâm và những mặt cần đạt; đọc để tìm những thông tin cần quan tâm: mạch văn, bố cục, cách trình bày mạch KT, cách hiểu và dụng ý của tác giả. Đọc để phát hiện và phân tích, đánh giá chi tiết công nghệ, kiến thức trong mạch.

Thực tế cho thấy khâu đọc SGK, tài liệu khó nhất là tổng kết phạm vi, mức độ kiến thức, kĩ năng của từng bài sao cho phù hợp với năng lực HS và điều kiện dạy học. Trong thực tế dạy học, nhiều khi chúng ta thường làm dưới hoặc vượt yêu cầu về kiến thức, kỹ năng. Nếu nắm vững nội dung bài học, giáo viên sẽ vạch ra nội dung phù hợp và trình tự nội dung bài giảng, thậm chí nâng cao cách trình bày mạch kĩ thuật và kĩ năng của SGK, xây dựng hệ thống câu hỏi và bài tập. Bài tập giúp học sinh nhận thức, phát hiện và vận dụng phù hợp kiến thức, kĩ năng trong bài học.

Bước 3: Xác định khả năng đáp ứng nhiệm vụ nhận thức của học sinh, bao gồm: xác định các kỹ năng, kiến thức học sinh có và cần có; Dự kiến những khó khăn, tình huống có thể phát sinh và giải pháp khắc phục.

Bước này được đặt ra vì trong dạy học trên lớp theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên không những phải nắm vững nội dung bài học mà còn phải hiểu học sinh để lựa chọn cách dạy, phương pháp dạy, tổ chức dạy học và kiểm tra đánh giá cho phù hợp. Như vậy, trước khi soạn giáo án cho một bài học mới, giáo viên phải dự kiến các tình huống và cách giải quyết nhiệm vụ học tập của học sinh. Nói cách khác, tính khả thi của giáo án phụ thuộc vào trình độ, năng lực học tập của học sinh, xuất phát từ: kỹ năng học sinh đã có một cách nhất định, bền vững; kỹ xảo học sinh chưa có hoặc có thể quên. Những khó khăn có thể nảy sinh trong quá trình học tập của học sinh. Tuy nhiên, trong thực tế có nhiều tiết học do không lường trước được nên giáo viên lúng túng trước những ý kiến trái chiều với biểu hiện đa dạng của học sinh. Vì vậy, dù cố gắng đến đâu, mỗi giáo viên cũng nên dành thời gian để đánh giá sự chuẩn bị của học sinh trước khi lên lớp kết hợp với đánh giá thường xuyên để góp phần dự đoán đáp ứng nhiệm vụ nhận thức cũng như tích cực phát huy những kiến thức, kỹ năng hiện có của học sinh.

Bước 4: Lựa chọn phương pháp dạy học, phương tiện dạy học, tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá phù hợp nhằm giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, sáng tạo.

Bước này được đặt ra vì trong dạy học trên lớp theo định hướng đổi mới phương pháp dạy học, giáo viên phải chú ý phát huy tính tích cực, tự giác, chủ động, sáng tạo, rèn luyện thói quen tự học và năng lực trí tuệ, kỹ năng vận dụng kiến thức vào các tình huống khác nhau trong học tập và trong thực tế; tác động đến tư tưởng, tình cảm đem lại niềm vui, hứng thú trong học tập cho học sinh. Trong thực tế dạy học hiện nay, giáo viên vẫn quen với phương pháp dạy học phân hóa nhiệm vụ học tập, ít chú ý đến năng lực học tập của từng học sinh. Đổi mới phương pháp dạy học sẽ tập trung cải tiến cách tiếp cận này, phát huy sức mạnh tổng hợp của phương pháp dạy học, phương pháp dạy học, hình thức tổ chức dạy học và phương pháp kiểm tra đánh giá để nâng cao chất lượng. 

Bước 5: Thiết kế giáo án.

Đây là bước giáo viên bắt đầu soạn giáo án - thiết kế nội dung, nhiệm vụ, hình thức hoạt động, thời gian, các yêu cầu cần đạt đối với từng hoạt động dạy của giáo viên và hoạt động học của học sinh.

Thực tế cho thấy, nhiều giáo viên khi soạn bài thường chỉ đọc sách giáo khoa. Thậm chí, một số giáo viên chỉ căn cứ vào gợi ý của sách giáo viên để thiết kế giáo án, bỏ qua khâu xác định mục tiêu bài dạy, xác định năng lực đáp ứng nhiệm vụ học tập, nghiên cứu nội dung dạy học, hình thức tổ chức dạy học, kiểm tra đánh giá phù hợp nhằm giúp học sinh học tập tích cực, chủ động, sáng tạo. Làm như vậy không thể giúp giáo viên có được một giáo án tốt và có điều kiện để tiến hành một giờ dạy tốt.