Bài thu hoạch bồi dưỡng thường xuyên GV THPT Module 35

1. Khái niệm kĩ năng sống:

Có nhiều cách tiếp cận về khái niệm kỹ năng sống (KNS). Tuy nhiên, khái niệm KNS có thể được tiếp cận thông qua 4 trụ cột giáo dục theo UNESCO: Học để biết, học để khẳng định mình, học để cùng chung sống và học để làm (learning to do).

Tiếp cận theo bốn trụ cột trên, kỹ năng sống có thể hiểu là: kỹ năng học tập, kỹ năng làm chủ bản thân, kỹ năng thích ứng và hòa nhập cuộc sống, kỹ năng làm việc.

Tuy nhiên, kỹ năng sống có thể hiểu là khả năng kiểm soát bản thân, khả năng ứng xử phù hợp với người khác và xã hội, khả năng ứng phó tích cực trước các tình huống của một cá nhân.

Có thể nói, kỹ năng sống chính là cầu nối giúp con người biến tri thức thành thái độ, hành vi và thói quen tích cực, lành mạnh.

2. Vai trò của công tác giáo dục KNS trong thực hiện yêu cầu đổi mới giáo dục phổ thông hiện nay:

Chương trình giáo dục phổ thông hiện nay chủ yếu quan tâm đến việc cung cấp kiến thức cho học sinh. Như vậy, chương trình xây dựng theo hướng tiếp cận nội dung dạy học khác với chương trình xây dựng theo hướng tiếp cận năng lực, tức là từ những năng lực mà mỗi học sinh cần phải có trong cuộc sống và đạt được kết quả. Kết quả cuối cùng phải đạt được là đạt được các năng lực đó thông qua việc xây dựng chuẩn đầu ra của các năng lực mà học sinh cần đạt được sau một quá trình dạy và học.

Khác với cách tiếp cận nội dung, cách tiếp cận năng lực tập trung vào việc yêu cầu học sinh phải có khả năng thực hiện sau khi học xong; biết vận dụng kiến thức đã học để giải quyết các tình huống trong cuộc sống,… Vì vậy, việc học theo cách tiếp cận này trở nên gần gũi, thiết thực đối với cá nhân và cộng đồng.

Theo đó, nội dung, phương pháp dạy học, phương pháp kiểm tra, đánh giá đều phải hướng tới năng lực tự học, năng lực phát hiện và giải quyết vấn đề trong học tập và trong cuộc sống; coi trọng rèn luyện kỹ năng sống.

Thời gian qua, Bộ GD&ĐT đã tổ chức một số hoạt động nhằm nâng cao năng lực cho học sinh như: Tổ chức Chương trình đánh giá học sinh quốc tế PISA với đánh giá kỹ năng vận dụng kiến thức, kỹ năng, kiến thức giải quyết các vấn đề thực tiễn trong cuộc sống; tổ chức cuộc thi vận dụng kiến thức liên môn để giải quyết các vấn đề thực tiễn. Triển khai phương pháp dạy học “Bàn tay nặn bột” là một phương pháp dạy học khoa học được thực hiện với sự giúp đỡ của giáo viên, học sinh tự mình tìm ra câu trả lời cho những vấn đề đặt ra trong cuộc sống, tiến hành các thí nghiệm, quan sát, nghiên cứu tài liệu hoặc điều tra để hình thành kiến thức của riêng họ.

Ở Việt Nam, với Đề án đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục và đào tạo, mục tiêu giáo dục đang chuyển từ trang bị kiến thức lý thuyết sang trang bị năng lực và phẩm chất cần thiết cho người học. Điều đó cũng khẳng định tầm quan trọng và yêu cầu tất yếu của việc đưa giáo dục KNS vào nhà trường cùng với các môn học và hoạt động giáo dục.

3. Thực trạng công tác giáo dục kĩ năng sống cho phổ thông hiện nay:

3.1. Một trong những hạn chế của giáo dục phổ thông hiện nay là chưa chú trọng KNS cho học sinh:

Theo Điều 2 Luật Giáo dục 2005, mục tiêu của giáo dục là đào tạo con người Việt Nam phát triển toàn diện, có đạo đức, tri thức, sức khoẻ, thẩm mỹ và nghề nghiệp, trung thành với lý tưởng độc lập dân tộc chủ nghĩa dân tộc và chủ nghĩa xã hội; hình thành, bồi dưỡng nhân cách, phẩm chất, năng lực của công dân, đáp ứng yêu cầu của sự nghiệp xây dựng và bảo vệ Tổ quốc.

Tuy nhiên, nội dung và phương pháp giáo dục trong nhà trường hiện nay vẫn còn coi trọng dạy chữ, chưa quan tâm đúng mức đến dạy nhân cách sống, nhất là giáo dục kỹ năng sống cho học sinh.

Thông báo …………. ngày… tháng… năm…. của Bộ Chính trị về tiếp tục thực hiện Nghị quyết Trung ương….. và phương hướng phát triển. Để phát triển giáo dục và đào tạo đến năm 2020, một trong những hạn chế của giáo dục phổ thông được chỉ ra như sau: “Giáo dục phổ thông mới tập trung nhiều vào ‘dạy văn’, chưa quan tâm đúng mức, ‘rèn luyện’ kỹ năng sống cho thanh niên”.

3.2. Thực trạng giáo dục KNS cho học sinh phổ thông:

Thực tế cho thấy, khi xây dựng chương trình, nội dung dạy học trên lớp, giáo viên phải xây dựng ba mục tiêu: cung cấp kiến thức, rèn luyện kỹ năng và hình thành thái độ. Đây là yêu cầu có tính nguyên tắc trong dạy học và giáo viên nhận thức sâu sắc yêu cầu này. Tuy nhiên, có thể nói do chạy theo thời lượng, phải truyền đạt nhiều nội dung trong khi quỹ thời gian có hạn nên giáo viên thường chú trọng cung cấp kiến thức, ít chú ý rèn luyện kỹ năng cho học sinh đặc biệt là kỹ năng ứng xử với xã hội, đương đầu và hòa nhập với cuộc sống.

Thời gian gần đây, việc giáo dục kỹ năng sống cho học sinh được quan tâm nhiều hơn. Giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông hiện nay chưa được bố trí thành môn học riêng trong hệ thống các môn học ở trường phổ thông vì kỹ năng sống phải được dạy mọi lúc, mọi nơi khi có điều kiện, cơ hội. Vì vậy giáo dục kĩ năng sống phải được thực hiện thông qua từng môn học và trong các hoạt động giáo dục. Vì vậy, cơ hội để thực hiện giáo dục kỹ năng sống rất nhiều và đa dạng. Có thể kể đến các phương thức tổ chức sau: Thông qua dạy học các môn học; thông qua các chuyên đề tự chọn; thông qua các hoạt động giáo dục ngoài giờ lên lớp; thông qua các hoạt động trải nghiệm.

Việc phối hợp chặt chẽ giáo dục kỹ năng sống với các hoạt động giáo dục đã được lồng ghép trong chương trình giáo dục từ nhiều năm nay như giáo dục bảo vệ môi trường, phòng chống ma tuý, giáo dục pháp luật, sức khoẻ sinh sản thanh thiếu niên,… tạo nhiều cơ hội, điều kiện để thực hiện giáo dục kỹ năng sống.

3.3. Thực trạng kĩ năng sống của học sinh trung học:

Trong thời gian qua, giáo dục kỹ năng sống tuy đã được quan tâm nhưng hiệu quả còn hạn chế, thể hiện ở những khiếm khuyết về kỹ năng sống của học sinh.

Trên thực tế, tình trạng học sinh thiếu kỹ năng sống vẫn diễn ra, biểu hiện ở hành vi ứng xử chưa phù hợp trong xã hội, ứng xử hạn chế trong các tình huống cuộc sống như: ứng xử vô văn hóa trong giao tiếp những nơi công cộng; thiếu lễ phép với thầy cô, cha mẹ và người lớn tuổi; không có ý thức bảo vệ môi trường, giữ gìn vệ sinh nơi công cộng, gây phiền hà cho người khác khi sử dụng điện thoại di động…

4. Thuận lợi và khó khăn khi giáo dục KNS cho học sinh phổ thông:

4.1. Thuận lợi:

• Bộ, Sở Giáo dục và Đào tạo đã tổ chức nhiều lớp tập huấn cho cán bộ quản lý, giáo viên về giáo dục kỹ năng sống cho học sinh phổ thông. Hướng dẫn tích hợp giáo dục kỹ năng sống vào địa chỉ thông qua một số môn học và hoạt động giáo dục ở cấp trung học phổ thông.
• Nhìn chung, cán bộ quản lý và giáo viên ở các trường phổ thông bước đầu đã quen với thuật ngữ “kỹ năng sống” tuy mức độ hiểu có khác nhau.
• Một số hoạt động giáo dục kỹ năng sống được hầu hết các trường quan tâm trong khuôn khổ và yêu cầu của Phong trào “Xây dựng trường học thân thiện, học sinh tích cực” do Bộ Giáo dục và Đào tạo phát động.
• Công tác giáo dục KNS từ nhà trường cũng như thông qua các phương tiện thông tin đại chúng đã thu hút được sự quan tâm, hưởng ứng của xã hội, của cha mẹ học sinh.
• Hình thức tổ chức giáo dục kỹ năng sống bước đầu được triển khai ở một số môn học, thông qua các hoạt động ngoại khóa, hoạt động trải nghiệm với nội dung khá đa dạng.

4.2. Khó khăn:

• Ý nghĩa, tầm quan trọng của giáo dục kỹ năng sống chưa được nhận thức đúng đắn trong một bộ phận cán bộ quản lý và giáo viên.
• Khi thực hiện giáo dục KNS giáo viên còn gặp nhiều khó khăn, lúng túng (không có tài liệu dành cho giáo viên và học sinh, tiêu chí đánh giá chưa cụ thể,…). Việc tổ chức GDKNS có đặc điểm riêng khác với các hoạt động giáo dục khác, nội dung giáo dục không chỉ diễn ra trong môn học mà còn thông qua một số hoạt động khác nên tính đến cơ sở vật chất và kinh phí thực hiện.
• Giáo viên quen chú trọng cung cấp kiến thức mà ít hoặc chưa quan tâm đến giáo dục kĩ năng sống cho học sinh.

5. Nội dung, giải pháp giáo dục KNS cho học sinh phổ thông trong thời gian tới:

Ở Việt Nam, giáo dục kỹ năng sống đang được quan tâm nhưng trong nhà trường, học sinh chủ yếu được dạy kỹ năng học tập, giáo dục kỹ năng sống đúng như tên gọi của nó (kỹ năng sống) học làm người và đặc biệt là kỹ năng thích ứng, hòa nhập với cuộc sống, ứng phó tích cực với các tình huống trong cuộc sống (học để chung sống) chưa được quan tâm nhiều.

Theo cách tiếp cận của UNESCO về khái niệm kỹ năng sống thông qua bốn trụ cột giáo dục, chúng ta cần tập trung rèn luyện cho học sinh phổ thông hai nhóm kỹ năng sống:

Nhóm kỹ năng học tập, làm việc và vui chơi:

• Kỹ năng nghe, đọc, nói, viết, quan sát, đưa ra ý kiến chia sẻ trong nhóm;
• Kỹ năng vệ sinh cá nhân, vệ sinh chung;
• Kỹ năng đội nhóm;
• Kỹ năng tư duy logic, sáng tạo, tư duy đa chiều, kỹ năng tư duy liên ngành như phân tích, tổng hợp, so sánh, v.v.

Nhóm kỹ năng giao tiếp, hòa nhập, ứng phó với các tình huống trong cuộc sống:

• Biết chào hỏi lễ phép ở trường, ở nhà và nơi công cộng;
• KN kiềm chế cảm xúc, kiềm chế thói hư tật xấu, sở thích cá nhân;
• Biết phân biệt hành vi đúng và sai, biết cách phòng tránh tai nạn;
• Kỹ năng trình bày ý kiến, diễn đạt, thuyết trình trước đám đông;
• Kỹ năng ứng phó với biến đổi khí hậu như động đất, sóng thần, lũ lụt; kỹ năng ứng phó sự cố như cháy, nổ…;
• Kỹ năng ứng phó tai nạn đuối nước;
• Kỹ năng sinh tồn là kiến thức về giới tính, chống lại sự cám dỗ của các tệ nạn xã hội, chống xâm hại tình dục;
• Kỹ năng xử lý tình huống bạo lực trong học sinh (khi thường xuyên xảy ra bạo lực giữa học sinh với nhau),…..

Kĩ năng sống của học sinh chỉ được hình thành thông qua hoạt động học tập cũng như các hoạt động giáo dục khác trong và ngoài nhà trường.

Giáo dục KNS không chỉ được thực hiện trong nhà trường, thông qua các môn học chính khóa, mặc dù rất quan trọng nhưng phải được thực hiện kết hợp với nhiều hình thức khác như:

+ Trong sự kết hợp giữa nhà trường, gia đình và xã hội;

+ Bằng nhiều hoạt động trải nghiệm đa dạng, phong phú như: Hoạt động văn hóa nghệ thuật; hoạt động xã hội, hoạt động ngoại khóa; hoạt động tiếp cận khoa học kỹ thuật; hoạt động tham quan, dã ngoại.

THAM KHẢO THÊM:

• Bài thu hoạch bồi dưỡng thường xuyên GV THPT Module 34
• Bài thu hoạch bồi dưỡng thường xuyên GV THPT Module 36
• Bài thu hoạch bồi dưỡng thường xuyên GV THPT Module 37