Bài thơ Đất nước là những suy cảm về một đất nước giàu đẹp, hiền hòa; về lịch sử cách mạng của một đất nước đau thương; lầm thân đã đứng lên anh dũng chiến đấu và chiến thắng anh hùng. Để hiểu rõ hơn về bài thơ Đất nước, mời bạn tham khảo bài viết Bài thơ: Đất nước của Nguyễn Đình Thi (Ngữ văn lớp 12) dưới đây
Mục lục bài viết
1. Đôi nét về tác giả Nguyễn Đình Thi:
Tiểu sử – Cuộc đời
- Nguyễn Đình Thi (1924- 2003), sinh ra tại Thành phố Luông Pha Băng, nước Lào.
- Ông tham gia kháng chiến và giữ nhiều chức vụ quan trọng của Đảng.
- Nguyễn Đình Thi được xem là một nghệ sĩ đa tài, ông sáng tác nhạc, làm thơ, viết tiểu thuyết, kịch, tiểu luận phê bình. Ở lĩnh vực nào ông cũng có những đóng góp đáng trân trọng.
Sự nghiệp văn học
- Phong cách nghệ thuật
+ Thơ ông tự do, phóng khoáng mà vẫn hàm súc, sâu lắng, suy tư và có nhiều tìm tòi theo hướng hiện đại.
+ Những tác phẩm văn xuôi của Nguyễn Đình Thi là sự phản ánh kịp thời cuộc chiến đấu anh dũng của nhân dân ta trong các cuộc kháng chiến. Các tác phẩm của ông đều mang tính thời sự về các cuộc kháng chiến của dân tộc Việt Nam.
- Tác phẩm chính
+ Thơ: Người chiến sĩ (1958); Bài thơ Hắc Hải (1958); Dòng sông trong xanh (1974); Tia nắng (1985); Đất nước (1948 – 1955); Nhớ; Lá đỏ….
+ Tiểu thuyết: Xung kích, Vỡ bờ; Thu đông năm nay (1954), Bên bờ sông Lô (1957), Vào lửa (1966), Mặt trận trên cao (1967)…
+ Phê bình văn học: Tiểu luận Nhận đường.
+ Kịch: Con nai đen (1961); Hoa và Ngần (1975); Giấc mơ (1983); Rừng trúc (1978); Nguyễn Trãi ở Đông Quan (1979); Người đàn bà hóa đá (1980); Tiếng sóng (1980); Cái bóng trên tường (1982); Trương Chi (1983); Hòn Cuội (1983 – 1986)
2. Đôi nét về Tác phẩm Đất nước:
Xuất xứ – Hoàn cảnh ra đời
Bài thơ được sáng tác trong một thời gian dài (1948 – 1955), tương đương với thời kì chống thực dân Pháp. Bài thơ có những đoạn lấy từ hai bài thơ “Sáng mát trong như sáng năm xưa” (1948) và “Đêm mitting” (1949), đến năm 1955, Nguyễn Đình Thi viết thêm phần sau “Ôi những cánh…”
→ Dù viết nhiều lần nhưng bài thơ vẫn là một chỉnh thể nghệ thuật và là một trong những bài thơ hay nhất của Nguyễn Đình Thi và văn học Việt Nam sau Cách mạng Tháng Tám viết về đề tài đất nước.
Bố cục: 2 phần:
Phần 1: Từ đầu đến “Những buổi ngày xưa vọng nói về”: Mùa thu đất nước trong hoài niệm của nhà thơ.
Phần 2: Còn lại: Hình ảnh đất nước kháng chiến đau thương mà anh hùng tình nghĩa.
Hình ảnh mùa thu Hà Nội trong hoài niệm
Tín hiệu gợi nhắc về mùa thu Hà Nội: sáng mát trong và gió thổi mùa thu hương cốm mới, đây là những nét đặc trưng quen thuộc của mùa thu Bắc Bộ, mùa thu Hà Nội. Bức tranh mùa thu có hình khối, đường nét, màu sắc những chứa đầy tâm trạng của người ra đi “Người ra đi… lá rơi đầy”.Hình ảnh người đi buồn bã, lưu luyến nhưng cũng đầy cương quyết của nhân vật trữ tình phải chia tay Hà Nội để đi tìm con đường cứu nước.
Mùa thu cách mạng, mùa thu độc lập vui tươi.
Mùa thu cách mạng tươi đẹp, sôi nổi không gian núi rừng tươi mới, tràn đầy sức sống với những âm thanh ngân nga, vang vọng; trạng thái nhân vật trữ tình hạnh phúc hòa trong vẻ đẹp của tạo vật.
Đất nước đau thương trong chiến tranh:
Đất nước chìm trong máu và nước mắt. Đất nước bật lên nỗi căm hờn
Đất nước vùng lên giành lấy chiến thắng vinh quang:
Vượt lên đau thương để lao động và chiến đấu, chống lại kẻ thù. Hình ảnh đất nước kì vĩ, chói lọi, quật khởi bừng dậy giữa hiện thực rung trời chuyển đất.
Hình ảnh mùa thu Hà Nội trong hoài niệm
Mở đầu bài thơ tác gỉa đưa ra tín hiệu nhắc về mùa thu Hà Nội: sáng mát trong và gió thổi mùa thu hương cốm mới=> đây là những nét đặc trưng quen thuộc của mùa mùa thu Hà Nội.
Mùa thu Hà Nội trong hoài niệm của tác giả.
Bức tranh mùa thu trong hoài niệm của tác giả giả hiện lên chân thực khi mang đậm đặc trưng mùa thu Hà Nội, những nét đẹp mà chỉ khi người người ta ở lâu ở một vùng đất nào đó, người ta mới cảm nhận được nó. Mùa thu Hà Nội đẹp như vậy nhưng lại man mác buồn: những buổi sáng mát trong, gió thổi, hương cốm, chớm lạnh, hơi may xao xác, nắng lá, phố phường Hà Nội
=> Không chỉ vẽ lên bức tranh mùa thu có hình khối, đường nét mà còn những chứa đầy tâm trạng của người ra đi. Hình ảnh người đi buồn bã, lưu luyến nhưng cũng đầy quyết tâm: Người ra đi đầu không ngoảnh lại/Sau lưng thềm nắng lá rơi đầy. Mùa thu Hà Nội đẹp là vậy. những chứa đựng những nỗi buồn không nói thành lời của nhân vật trữ tình phải tạm chia tay Hà Nội, chia tay mùa thu năm ấy để đi tìm con đường thoát cứu nước, dành độc lập, tự do.
Mùa thu cách mạng, mùa thu độc lập vui tươi, phấn chấn.
Đó là tiếng reo vui trước mùa thu hiện tại độc lập, hạnh phúc. Mùa thu cách mạng tươi đẹp, và tràn đầy sức sống. Tác giả rất khéo léo khi dịch không gian nghệ thuật từ những phố dài xao xác buồn sang không gian núi rừng tươi mới, tràn đầy sức sống, nhân vật trữ tình vui vẻ, hạnh phúc như cất tiếng hát hòa trong sự phấn chấn của tạo vật phấp phới, thiết tha.
Đó Mùa thu độc lập, tự chủ: Trời xanh đây là của chúng ta,… Đó Suy tư về hồn thiêng đất nước: Nước chúng ta…vọng nói về. Và cuối cùng đó là tất cả niềm tự hào về đất nước của nhân vật trữ tình yêu quê hương, yêu đất nước.
Nghệ thuật: Hình ảnh thơ giàu sức gợi, câu thơ giàu tính nhạc, phép điệp, giọng thơ sôi nổi, cảm xúc dạt dào, trữ tình.
=> Qua đoạn thơ ta có thể thấy tình yêu tha thiết, niềm tự hào về quê hương đã được độc lập, có truyền thống anh hùng, bất khuất của tác giả.
Một đất nước đau thương trong chiến tranh:
Hình ảnh đất nước trong đau thương và chiến tranh hiện lên như một thước phim chân thật:
Đất nước chìm trong máu và nước mắt: những cánh đồng quê chảy máu, dây thép gai đâm nát trời chiều, bát cơm chan đầy nước mắt…đứa đè cổ đứa lột da.
Đất nước bật lên nỗi căm hờn: Từ những năm đau thương chiến đấu…căm hờn.
Đất nước đã vùng lên giành lấy chiến thắng:
Đất nước đã vượt lên đau thương để lao động và chiến đấu chống lại kẻ thù xâm lược: Những đêm dài hành quân nung nấu lòng dân ta yêu nước thương nhà.
Hình ảnh đất nước kì vĩ cùng bừng dậy để chiến đấu, rung chuyển đất trời: Ôm đất nước những người áo vải / Đã đứng lên thành những anh hùng, Nước Việt Nam từ máu lửa / Rũ bùn đứng dậy sáng lòa.
Nghệ thuật: hình ảnh sáng tạo, gợi hình gợi cảm, biện pháp đối lập khéo léo, khuynh hướng sử thi và cảm hứng lãng mạn bao trùm cả đoạn.
=> Qua hai đoạn thơ ta có thể thấy được bức tranh đất nước được tạo nên bằng chất liệu hiện thực. Hình tượng đất nước giàu tính sử thi, là cao trào của cảm xúc, lay động lòng dễ chạm đến trái tim người đọc.
Giá trị nội dung
Đất nước được cảm nhận trong chiều dài của những năm tháng kháng chiến, chiến đấu và chiến thắng, trong không gian rộng lớn.
Cảm xúc, suy tư: đất nước gần gũi, thiêng liêng, trang trọng, vĩ đại và anh hùng.
Giá trị nghệ thuật
Nhịp điệu, hình ảnh thơ sáng tạo.
Ngôn ngữ thơ lắng đọng, cô đúc.
Sử dụng sáng tạo, phong phú các biện pháp tu từ.
3. Hướng dẫn lời giải bài tập bài Đất nước của Nguyễn Đình Thi trang 124, 125, 126:
Câu 1:
a. Bố cục bài thơ gồm 2 phần.
Phần 1: Từ đầu đến câu “Những buổi ngày xưa vọng nói về“.
+ Ý chính: Hình ảnh đất nước vươn dậy từ trong máu lửa, đau thương.
Phần 2: Đoạn còn lại.
+ Ý chính: Hình ảnh đất nước vươn dậy từ trong máu lửa, đau thương
b. Mối quan hệ giữa các phần:
Đó là quan hệ bổ sung cho cảm hứng tổng hợp về đất nước thêm đầy đủ và phong phú hơn.
+ Đoạn 1 gồm các khổ thơ, ý thơ đã được hình thành từ trước (1948-1949), nhưng tác giả cảm thấy chưa đầy đủ, chưa phong phú.
+ Đoạn 2 là những cảm nhận bổ sung, giàu tính khái quát, cho ta thấy hình ảnh đất nước Việt Nam không chỉ có cộng đồng, những con đường hay “Những dòng sông chảy nặng phù sa“… mà còn là một đất nước vươn lên từ trong gian khổ chiến tranh:
Câu 2:
Mùa thu hiện lên trong nỗi nhớ của nhà thơ: buổi sáng mùa thu trong lành mát mẻ, gió thổi nhẹ nhẹ thoảng mùi hương cốm trong gió, gợi cảm xúc cho nhà thơ nhớ Hà Nội.
Trong hoài niệm của nhà thơ Hà Nội hiện lên với cảnh vật thiên nhiên và con người.
+ Thiên nhiên: thời gian buổi sớm chớm lạnh, không gian: phố dài xao xác hơi may, hương vị cốm, … cảnh hiện lên đẹp nhưng buồn và vắng lặng.
+ Con người: ra đi đầu không ngoảnh lại đó là tư thế thể hiện sự ra đi vì lí tưởng cứu nước quyết tâm, dứt khoát nhưng vẫn biết sau lưng thềm nắng lá rơi đầy, vẫn có gì đó khiến cho chiến sĩ bịn rịn bâng khuâng.
Tóm lại: đoạn thơ đã diễn tả thành công hình ảnh mùi hương của mùa thu Hà Nội. Đó là một bức tranh đẹp nhưng phảng phất nỗi buồn.
Câu 3:
Đoạn thơ từ “Mùa thu nay đã khác rồi” đến “Những buổi ngày xưa vọng nói về” thể hiện những thay đổi biến chuyển.
+ Nhân vật “tôi” thay đổi từ trạng thái buồn, bâng khuâng, lưu luyến, đến vui sướng, tự hào.
+ Cái nhìn thay đổi từ đường phố, thềm nhà sang núi đồi, rừng tre, trời xanh, cánh đồng, dòng sông.
+ Cảm xúc của tác giả hân hoan, hả hê trước cảnh đất nước rộng lớn:
+ Tác giả chuyển sang cảm xúc tự hào về chủ quyền đất nước và truyền thống bất khuất của ông.
Cảm hứng vui sướng và tự hào sở dĩ có được là do tình hình thực tế năm 1948: sau chiến thắng
Khi thể hiện cảm hứng tự hào, tác giả đã có những khám phá sâu sắc về truyền thống Đất nước với Nguyễn Đình Thi nổi bật lên ở truyền thống bất khuất.
Đó là hai đặc tính quý báu của dân tộc ta: anh hùng bất khuất và giản dị chất phác.
Câu 4: Nguyễn Đình Thi đã cảm nhận và suy tư như thế nào về quê hương đất nước trong phần 2.
a. Đất nước đau thương
- Nhà thơ nêu lên tội ác của giặc bằng những hình ảnh giàu tính khái quát như đồng quê chảy máu, bát cơm chan đầy nước mắt…
- Bằng thủ pháp nghệ thuật nhân hóa cánh đồng quê chảy máu đã tố cáo tội ác của giặc.
- Kẻ thù đã hủy hoại cả đời sống vật chất lẫn tinh thần của nhân dân ta.
-> Chính tội ác ấy đã làm cho nhân dân ta căm hờn mà quyết tâm đứng dậy đánh cho chúng tan hoang, đánh cho chúng không còn đường chạy.
b. Đất nước quật khởi huy hoàng
- Nghệ thuật đối có sức gợi cảm mạnh mẽ, một bên là sự tàn bạo của quân xâm lược, một bên là quyền sống chính đáng của nhân dân ta.
- Tất cả những hình ảnh trên kết hợp lại thành một biểu tượng của đất nước.
- Những câu thơ cuối lấy chất liệu hiện thực từ trận đánh Điện Biên Phủ.
-> Khổ thơ là một sự khám phá về chủ nghĩa anh hùng của đất nước, từ bùn lầy của nô lệ, từ đau thương quật khởi chiến thắng vang dội.
Câu 5: Bài thơ được làm theo thể thơ tự do với các đặc điểm: câu thơ dài ngắn khác nhau, nhịp điệu khi nhanh, khi chậm. Kết hợp với việc lựa chọn sử dụng những hình ảnh có tính khái quát cao phù hợp với việc diễn tả nội dung tư tưởng và mạch cảm xúc của tác giả.
Tác dụng:
+ Giúp tác giả dựng được một bức tưởng đài đẹp đẽ, sống động về hình ảnh đất nước trong chiến đấu và chiến thắng.
+ Gợi được cảm nhận rõ ràng về sự chiến thắng của dân tộc: chiến thắng ấy là kết quả của bao nhiêu máu đổ, bao nhiêu mồ hôi và nỗi đau vò xé ; chiến thắng ấy cũng là kết tinh cao nhất của tình yêu, của tinh thần chiến đấu và khát vọng hòa bình sâu thẳm.
+ Tạo được cảm hứng hào hùng cho khúc tráng ca của dân tộc từ nô lệ đến tự do, từ buồn thương đến mừng vui, hạnh phúc. Đây chính là sự vận động đẹp đẽ, sâu sắc trong tứ thơ của Nguyễn Đình Thi.
