Biện pháp chêm xen là gì? Tác dụng, dấu hiệu và lấy ví dụ?

1. Biện pháp chêm xen là gì? 

Phép chêm xen, còn được gọi là phép xen kẽ hoặc phép xen vào, là một trong những biện pháp sáng tạo trong việc viết và diễn đạt thông tin trong văn bản. Phép này cho phép tác giả thêm vào câu hoặc đoạn văn một cụm từ hoặc ý nghĩ không trực tiếp liên quan đến ngữ pháp của câu, nhưng lại mang mục đích rõ rệt trong việc bổ sung thông tin, tạo điểm nhấn hoặc thể hiện cảm xúc.

Thường thì phép chêm xen được thực hiện bằng cách đặt cụm từ hoặc ý muốn chèn vào câu sau dấu gạch nối hoặc bên trong ngoặc đơn. Điều này giúp tạo ra một lớp sự phức tạp hoặc làm nổi bật một chi tiết quan trọng, thường đi kèm với tác dụng tạo sự đa chiều và sâu sắc cho văn bản.

2. Ví dụ Biện pháp chêm xen:

Ví dụ minh họa cho phép chêm xen:

“Cô gái như chùm hoa lặng lẽ, Nhờ hương thơm nói hộ tình yêu. (Anh vô tình, anh chẳng biết điều, Tôi đã đến với anh rồi đấy…)”

(Trích từ bài thơ “Hương thầm” của Phan Thị Thanh Nhàn)

Trong ví dụ này, phép chêm xen được sử dụng để thể hiện tâm trạng và cảm xúc của người viết bằng cách chèn ý nghĩa bên trong dấu ngoặc đơn, làm nổi bật điều tác giả muốn truyền đạt và tạo thêm chiều sâu cho đoạn văn.

3. Dấu hiệu nhận biết phép chêm xen:

Phép chêm xen, còn được gọi là phép xen kẽ hoặc phép xen vào, là một trong những kỹ thuật viết và biểu đạt thông tin trong văn bản. Nó cho phép tác giả chèn một cụm từ hoặc ý nghĩ không trực tiếp liên quan đến ngữ pháp của câu, nhưng lại mang mục đích rõ ràng trong việc bổ sung thông tin, tạo điểm nhấn, hoặc thể hiện cảm xúc.

Để nhận biết phép chêm xen, có một số dấu hiệu cụ thể:

– Phần chêm xen cách ly: Thường thì phần chêm xen được đặt cách biệt với phần chính của câu bằng dấu gạch ngang, dấu hai phẩy, dấu ngoặc đơn hoặc thậm chí sau dấu hai chấm. Điều này giúp nó nổi bật và dễ nhận biết.

– Bổ sung thông tin hoặc giải thích: Phần chêm xen thường được sử dụng để bổ sung, mở rộng hoặc giải thích thêm một khía cạnh hoặc phương diện của thông tin trong câu gốc. Nó có thể giúp độc giả hiểu rõ hơn về văn bản hoặc tạo sự rõ ràng hơn về ý của tác giả.

– Tạo sự phức tạp: Phép chêm xen thường được sử dụng để tạo sự phức tạp và đa chiều cho văn bản. Nó có thể thêm chi tiết, tạo sự đa dạng hoặc làm cho văn bản trở nên sâu sắc hơn.

Tuy nhiên, đôi khi không phải mọi cụm từ nằm giữa hai dấu câu đều là phần chêm xen. Để xác định xem một thành phần có phải là phần chêm xen hay không, bạn có thể thử loại bỏ nó ra khỏi câu. Nếu câu vẫn đầy đủ ngữ nghĩa và không bị mất đi sự rõ ràng, thì đó có thể là phần chêm xen.

4. Tác dụng của Biện pháp chêm xen:

Biện pháp chêm xen, hay còn gọi là biện pháp xen kẽ, có một số tác dụng quan trọng trong văn viết và biểu đạt thông tin:

– Mở rộng ý nghĩa: Biện pháp chêm xen cho phép tác giả mở rộng ý nghĩa của văn bản bằng cách thêm thông tin, chi tiết hoặc ý nghĩa liên quan nhưng không phải trực tiếp liên kết với phần cốt lõi của câu hoặc đoạn văn.

– Bổ sung thông tin: Nó giúp bổ sung thông tin cần thiết để làm cho văn bản trở nên rõ ràng hơn và dễ hiểu hơn cho độc giả. Điều này có thể giúp giải thích các khái niệm phức tạp, định nghĩa các thuật ngữ, hoặc cung cấp ví dụ để minh họa ý của tác giả.

– Tạo sự đa dạng: Biện pháp chêm xen là một cách để tạo sự đa dạng trong văn bản. Nó có thể thêm sự phong phú cho ngôn ngữ và cấu trúc câu, làm cho đoạn văn trở nên hấp dẫn hơn.

– Tạo điểm nhấn: Biện pháp chêm xen có thể được sử dụng để tạo điểm nhấn hoặc làm nổi bật một ý quan trọng hoặc một chi tiết đặc biệt. Nó giúp tạo sự chú ý từ độc giả đối với một phần cụ thể của văn bản.

– Tạo sự hấp dẫn: Bằng cách sử dụng biện pháp chêm xen một cách thông minh và sáng tạo, tác giả có thể tạo ra văn bản hấp dẫn hơn, thu hút độc giả và giữ họ đọc tiếp.

– Tạo sự phức tạp: Biện pháp chêm xen có thể tạo sự phức tạp cho văn bản, làm cho nó trở nên đa chiều và sâu sắc hơn. Nó có thể giúp tạo ra các tầng ý nghĩa và sự phong phú trong văn bản.

– Tạo sự thú vị: Bằng cách sử dụng biện pháp chêm xen, tác giả có thể làm cho văn bản trở nên thú vị hơn, đặc biệt khi chúng tạo ra sự kết hợp không thường thấy giữa các ý và thông tin.

Tóm lại, biện pháp chêm xen là một công cụ quan trọng trong viết văn, giúp tác giả biểu đạt ý nghĩa một cách đa dạng và sáng tạo.

5. Bài tập về biện pháp tu từ chêm xen:

Câu 1. Phân tích tác dụng của biện pháp chêm xen được sử dụng trong các câu sau:

a. Thanh rút khăn lau mồ hôi trên trán – bên ngoài trời nắng gắt – rồi thong thả đi bên bức tường hoa thấp chạy thẳng đến đầu nhà.

(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

b. Gạch mát và phủ rêu khiến Thanh nhớ lại hai bàn chân xinh xắn của Nga, ngày nào, đi trên đó.

(Thạch Lam, Dưới bóng hoàng lan)

c. Tuy nhiên, ông thường xuyên bị thanh tra Gia-ve (người luôn ngờ vực vể nhân thân của ông) rình mò, theo dõi.

(Phần tóm tắt tác phẩm Những người khốn khổ)

a. Trong câu này, biện pháp chêm xen được sử dụng để giải thích cho hành động của nhân vật Thanh – “rút khăn lau mồ hôi trên trán.” Bên ngoài trời nắng gắt, việc này có thể được coi là một hành động tự nhiên để giúp Thanh cảm thấy thoải mái hơn. Tuy nhiên, thông qua việc sử dụng biện pháp chêm xen, tác giả tạo ra một hình ảnh mô tả chi tiết và sinh động, cho thấy Thanh đang phải đối mặt với nhiệt độ cao và cảm giác mồ hôi trên trán của anh ta, điều này giúp độc giả đồng cảm với tình trạng nhiệt đới nắng gắt và cảm nhận được cảm xúc của nhân vật.

b. Câu này sử dụng biện pháp chêm xen để bổ sung thông tin về kí ức của nhân vật Thanh về hai bàn chân của Nga. Bằng cách nói rằng “Gạch mát và phủ rêu khiến Thanh nhớ lại hai bàn chân xinh xắn của Nga,” tác giả thể hiện tình cảm của Thanh đối với Nga và cách mà những chi tiết nhỏ như gạch mát và rêu có thể kích thích ký ức và tạo ra sự gắn kết với nhân vật Nga.

c. Trong câu này, biện pháp chêm xen được sử dụng để bổ sung thông tin về thanh tra Gia-ve. Mặc dù đã được giới thiệu trong câu chuyện, thông tin về thanh tra Gia-ve cần được mở rộng để làm rõ tình huống và vai trò của ông. Việc sử dụng biện pháp chêm xen giúp tạo ra một hình ảnh sống động về thanh tra Gia-ve, cho độc giả thấy rõ sự rình mò và theo dõi của ông đối với nhân thân của ông khác biệt so với những người khác.

Câu 2. Viết ba câu có sử dụng biện pháp chêm xen, nội dung có liên quan đến các truyện đã đọc trong bài.

– Trong bài học văn ngày hôm nay, chúng tôi được thảo luận về văn bản “Dưới bóng hoàng lan” của tác giả Thạch Lam. Đây là một truyện ngắn nổi tiếng với câu chuyện xoay quanh những tình cảm tinh thần và sự thay đổi của nhân vật chính trong quá trình tìm hiểu về cuộc đời và tình yêu.

– Trong truyện “Một chuyện đùa nho nhỏ,” nhân vật tôi đã đùa Na-đi-a một cách vô tình, nhưng điều này đã khiến cho Na-đi-a phải đối mặt với những cảm xúc và suy tư sâu xa trong tâm hồn suốt một thời gian dài. Câu chuyện này minh họa cho sự thay đổi trong mối quan hệ giữa hai nhân vật và cách một hành động nhỏ có thể có tác động lớn đối với cuộc sống của người khác.

– Trong tác phẩm “Những người khốn khổ,” ngài thị trưởng Ma-đơ-len, thực chất là Giăng Van-giăng, đã bị bắt. Sự sử dụng biện pháp chêm xen ở đây giúp lộ rõ sự đáng ngờ và sự thật về thân phận của ngài thị trưởng Ma-đơ-len. Câu chuyện này phản ánh sự đối đầu và sự phản bội trong tình huống khốn khổ và áp lực.

Câu 3: Có ý kiến cho rằng: thành phần phụ chú thường được dùng trong phép chêm xen để giải thích, mở rộng một nội dung nào đó của văn bản. Ý kiến này có đúng không ? Vì sao ?

Ý kiến rằng “thành phần phụ chú thường được dùng trong phép chêm xen để giải thích, mở rộng một nội dung nào đó của văn bản” là đúng. Dưới đây là lý do:

– Bổ sung thông tin: Thành phần phụ chú thường được sử dụng để cung cấp thêm thông tin chi tiết hoặc giải thích rõ ràng về một khía cạnh cụ thể của nội dung đã được đề cập trước đó trong văn bản. Điều này giúp làm sáng tỏ và mở rộng hiểu biết của độc giả về chủ đề hoặc tình huống đang được diễn tả.

– Tạo chi tiết và hình ảnh: Thành phần phụ chú có thể được sử dụng để thêm các chi tiết, ví dụ, hoặc hình ảnh cụ thể vào văn bản, từ đó tạo ra một bức tranh sinh động và hấp dẫn hơn về nội dung. Điều này giúp độc giả dễ dàng hình dung và tận hưởng nội dung hơn.

– Đảm bảo hiểu biết: Thành phần phụ chú cũng có thể được sử dụng để đảm bảo độc giả hiểu đúng và đầy đủ về một khía cạnh cụ thể của văn bản. Điều này đặc biệt quan trọng khi văn bản đang trình bày thông tin kỹ thuật, khoa học, hoặc phức tạp mà cần sự giải thích chi tiết.

Vì vậy, thành phần phụ chú thường được sử dụng trong phép chêm xen để làm cho văn bản trở nên rõ ràng, hấp dẫn và giúp độc giả hiểu sâu hơn về nội dung.

Câu 4: Chỉ ra và phân tích tác dụng của phép chêm xen trong đoạn thơ sau:

” Cô bên nhà bên ( có ai ngờ )
Cũng vào du kích
Mắt đen tròn ( thương thương quá đi thôi )
( Trích Quê hương – Giang Nam) ”

Trong đoạn thơ sau của tác giả Giang Nam:

“Cô bên nhà bên (có ai ngờ) Cũng vào du kích Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi)”

Tác dụng của phép chêm xen được thể hiện như sau:

– Bổ sung thông tin: Thành phần chêm xen “(có ai ngờ)” được sử dụng để bổ sung thông tin cho độc giả, đặc biệt là tạo ra sự bất ngờ. Tác giả dùng phần này để diễn đạt ý rằng người cô bên nhà bên, cô bé từng trông thường và bình thường, giờ đã tham gia vào cuộc chiến du kích, điều này làm cho tác giả và độc giả đều không ngờ đến.

– Tạo sự kỳ thú: Thành phần chêm xen “(có ai ngờ)” tạo sự kỳ thú và hứng thú cho độc giả. Nó làm cho câu thơ trở nên đáng chú ý hơn và khám phá thêm một khía cạnh không ngờ của nhân vật cô bé.

– Tạo tình cảm: Thành phần chêm xen “(thương thương quá đi thôi)” diễn đạt tình cảm của tác giả đối với cô bé. Tác giả bày tỏ sự yêu thương và trìu mến đối với cô bé thông qua cụm từ này, làm cho độc giả cảm nhận được tình cảm của tác giả.

Tóm lại, phép chêm xen trong đoạn thơ này giúp làm rõ sự thay đổi bất ngờ của cô bé từ một cô nhà bên bình thường thành một du kích, đồng thời thể hiện tình cảm trìu mến của tác giả đối với cô bé.