Thủy điện là gì? Nêu các nhà máy thủy điện lớn ở Việt Nam?

1. Thủy điện là gì? 

Thủy điện, hay còn được gọi là năng lượng thủy điện hoặc thủy năng, là một hình thức năng lượng điện được tạo ra bằng cách khai thác sức mạnh của dòng chảy nước (năng lượng cơ học của dòng chảy) để quay tuabin và chuyển đổi thành điện năng. Thủy điện được xem là một công nghệ sản xuất điện năng sạch và có khả năng tái tạo. Nó có nhiều ưu điểm, bao gồm giảm thiểu phát thải khí nhà kính, cung cấp dịch vụ quản lý năng lượng và nguồn nước, và hỗ trợ sự phát triển của các nguồn năng lượng tái tạo khác thông qua việc cung cấp dịch vụ lưu trữ và cân bằng tải. Tuy nhiên, theo thời gian, thủy điện cũng đã được nhận thấy có những tác động tiêu cực đến môi trường và cuộc sống sản xuất.

Lịch sử hình thành của thủy điện có thể được truy ngược về quá khứ hơn hai nghìn năm trước, khi người dân Hy Lạp sử dụng nước chảy để quay bánh xe của nhà máy xay lúa mì và chuyển nó thành bột. Từ đó, đến đầu thế kỷ 21, thủy điện đã trở thành một phương pháp tạo điện năng được sử dụng rộng rãi trên khắp thế giới. Theo thống kê tính đến năm 2019, năng lượng thủy điện đóng góp hơn 18% tổng công suất phát điện của toàn cầu.

2. Vai trò của thủy điện:

Nhà máy thủy điện có vai trò cực kỳ quan trọng trong việc cung cấp điện cho hệ thống điện quốc gia và đóng góp vào nhiều ứng dụng khác. Dưới đây là chi tiết về vai trò của nhà máy thủy điện:

– Đóng góp 36,5% tổng sản lượng điện: Nhà máy thủy điện cung cấp khoảng 36,5% tổng sản lượng điện quốc gia, xếp thứ hai sau nhiệt điện. Điều này đóng góp quan trọng vào việc đảm bảo nguồn cung cấp điện ổn định cho đất nước.

– Phòng chống lũ lụt: Nhà máy thủy điện có vai trò quan trọng trong việc kiểm soát dòng chảy của sông, giảm thiểu nguy cơ lũ lụt và bảo vệ các khu vực đồng bằng khỏi ngập úng.

– Cung cấp nguồn nước tưới tiêu: Thủy điện cung cấp nguồn nước cần thiết cho việc tưới tiêu trong nông nghiệp, đóng góp vào sự phát triển của ngành nông nghiệp và thủy sản.

– Hạn chế xâm nhập mặn: Thủy điện giúp kiểm soát mặn xâm nhập vào đất liền, đặc biệt quan trọng trong bối cảnh biến đổi khí hậu khi tình trạng xâm nhập mặn ngày càng nghiêm trọng.

– Đóng góp nguồn thu ngân sách: Nhà máy thủy điện tạo nguồn thu cho ngân sách các tỉnh, giúp thúc đẩy xây dựng các khu tái định cư với cơ sở hạ tầng hoàn chỉnh.

– Tạo việc làm: Nhà máy thủy điện giúp giải quyết tình trạng thất nghiệp và tạo cơ hội việc làm cho nhiều người dân trong khu vực, đóng góp vào phát triển kinh tế địa phương.

– Tiếp xúc với tri thức và văn hóa mới: Thủy điện tạo điều kiện tốt cho các cộng đồng ở vùng sâu, vùng xa tiếp xúc với tri thức và văn hóa mới thông qua sự phát triển của cơ sở hạ tầng và quy mô kinh tế.

3. Nêu các nhà máy thủy điện lớn ở Việt Nam?

3.1. Nhà máy thủy điện Sơn La:

Nhà máy thủy điện Sơn La là một công trình quan trọng và lớn nhất ở Việt Nam, đã được khởi công xây dựng vào tháng 12 năm 2005 và đưa vào hoạt động vào tháng 12 năm 2012, sớm hơn dự kiến 3 năm. Nhà máy này nằm trên sông Đà, tại xã Ít Ong, huyện Mường La, tỉnh Sơn La. Trong quá trình xây dựng và vận hành, nhà máy thủy điện Sơn La đã nhận được sự hỗ trợ và giám sát từ các chuyên gia nước ngoài đến từ Nga, Châu Âu và Trung Quốc. Điều này đã đảm bảo rằng công trình tuân thủ các tiêu chuẩn quốc tế và được quản lý nghiêm ngặt.

Công trình thủy điện Sơn La không chỉ là nhà máy thủy điện lớn nhất ở Việt Nam mà còn là đập thủy điện lớn nhất ở Đông Nam Á. Đập có chiều cao đỉnh là 228,1 mét, chiều dài 961,6 mét, và chiều rộng đáy là 105 mét, với chiều rộng đỉnh là 10 mét. Hồ chứa của nhà máy thủy điện này có dung tích lên đến 9,26 tỷ mét khối, và tổng công suất lắp ráp là 2.400 MW. Sản lượng điện trung bình hàng năm đạt 10 tỷ kW, đóng góp gần 1/10 tổng sản lượng điện của Việt Nam vào năm 2012.

3.2. Nhà máy thủy điện Hòa Bình:

Nhà máy thủy điện Hòa Bình là một công trình quan trọng trên sông Đà, thuộc khu vực phía Bắc của Việt Nam. Nhà máy này đã được xây dựng và khánh thành vào năm 1994 tại hồ Hòa Bình, tỉnh Hòa Bình. Trước khi nhà máy thủy điện Sơn La được xây dựng và hoàn thành, nhà máy thủy điện Hòa Bình đã giữ danh hiệu là nhà máy thủy điện lớn nhất không chỉ tại Việt Nam mà còn ở cả Đông Nam Á. Công trình này được xây dựng và vận hành với sự hỗ trợ từ cựu Liên Xô, với công suất sản xuất điện năng lên đến 1.920 MW, bao gồm 8 tổ máy, mỗi tổ có công suất 240 MW. Nhà máy này sản xuất khoảng 8,16 tỷ kWh điện hàng năm và đóng vai trò quan trọng là nguồn cung cấp điện chính cho toàn bộ hệ thống điện quốc gia Việt Nam tại thời điểm đó.

Năm 1994, cùng với việc khánh thành nhà máy, việc xây dựng đường dây truyền tải điện 500kV Bắc – Nam từ Hòa Bình đến trạm Phú Lâm (Thành phố Hồ Chí Minh) đã hình thành mạng lưới điện quốc gia. Công trình này đã đóng góp một phần quan trọng trong việc cung cấp nguồn điện cho miền Nam và miền Trung Việt Nam. Nhà máy thủy điện Hòa Bình đã cung cấp khoảng 27% nguồn điện của cả nước vào thời điểm trước năm 2010.

3.3. Nhà máy thủy điện Lai Châu:

Nhà máy thủy điện Lai Châu, hay còn được gọi là thủy điện Nậm Nhùn, là một công trình thủy điện trọng điểm của Việt Nam. Được xây dựng trên dòng chính của sông Đà tại thị trấn Nậm Nhùn, huyện Nậm Nhùn, tỉnh Lai Châu, nhà máy thủy điện Lai Châu có tổng công suất lắp đặt lên đến 1.200 MW, gồm 3 tổ máy. Công trình này khởi công xây dựng vào ngày 5 tháng 1 năm 2011, hoà lưới 3 tổ máy vào tháng 11 năm 2016, và được khánh thành vào tháng 12 năm 2016, sớm hơn so với kế hoạch ban đầu 1 năm.

Thủy điện Lai Châu là một công trình quan trọng nằm trên bậc thang trên cùng của dòng chính của sông Đà tại Việt Nam, và nó là bậc trên của thủy điện Sơn La. Với tổng mức đầu tư sơ bộ ước tính hơn 35.700 tỷ đồng, nhà máy này cung cấp khoảng 4.670,8 triệu kWh điện vào lưới điện quốc gia mỗi năm.

Cùng với thủy điện Hòa Bình (1.920 MW) và Sơn La (2.400 MW), khi hoàn thành và đưa nhà máy thủy điện Lai Châu (1.200 MW) vào hoạt động, tổng công suất các nhà máy thủy điện trên sông Đà đạt 6.500 MW, cung cấp khoảng 25 tỷ kWh điện và tạo ra giá trị sản lượng điện hàng năm khoảng 1,2 – 1,3 tỷ USD.

Nhà máy thủy điện Lai Châu không chỉ đóng vai trò quan trọng trong việc cung cấp điện và cấp nước cho đồng bằng sông Hồng vào mùa khô, mà còn góp phần phát triển kinh tế xã hội của tỉnh Lai Châu và Điện Biên. Nó cũng đảm bảo an ninh quốc phòng cho khu vực Tây Bắc. Thủy điện Lai Châu nằm cận biên giới Trung Quốc và có thiết kế đập cao 295 mét, đảm bảo mực nước cách biên giới khoảng 15 – 20 km, nhưng trong trường hợp nước dềnh hoặc lũ lụt, khoảng cách này chỉ còn 2km.

3.4. Nhà máy thủy điện Yaly:

Nhà máy thủy điện Yaly, được xây dựng tại Tây Nguyên, là một trong những nhà máy thủy điện quan trọng của Việt Nam. Nhà máy này nằm trong hệ thống các thủy điện trên sông Sêsan và có diện tích rộng khoảng 20 km2, giáp ranh giữa huyện Chư Păh thuộc tỉnh Gia Lai và huyện Sa Thầy thuộc tỉnh Kon Tum.

Nhà máy thủy điện Yaly có tổng công suất lắp đặt là 720 MW và sản lượng điện trung bình hàng năm khoảng 3,68 tỉ KWh. Công trình này bắt đầu được khởi công vào năm 1993 và hoàn thành vào năm 1996. Điều đặc biệt là đây là một công trình thủy điện ngầm lớn nhất tại Việt Nam.

3.5. Nhà máy thủy điện Huội Quảng:

Nhà máy thủy điện Huội Quảng là một dự án thủy điện quan trọng tại Việt Nam, đã đi vào hoạt động một cách thành công và tạo ra hiệu suất sản xuất đáng kể. Dự án này khai thác nguồn nước từ hồ Thủy điện Bản Chát với dung tích hữu ích lên đến 1,7 tỷ m3 nước. Nhà máy thủy điện Huội Quảng bao gồm 2 tổ máy với tổng công suất lắp đặt là 520 MW (gồm 2 đơn vị 260 MW), đặc biệt với việc thiết kế và xây dựng hoàn toàn dưới lòng núi, đây là một trong những nhà máy thủy điện ngầm đầu tiên tại Việt Nam.

Đặc điểm nổi bật của nhà máy thủy điện Huội Quảng là sử dụng 2 hầm dẫn nước ngầm với chiều dài mỗi đường hầm là 4,2 km và đường kính 7,5 m. Máy phát điện được đặt ngầm bên trong núi, tạo nên một cấu trúc độc đáo và tiết kiệm diện tích.

Nhà máy thủy điện Huội Quảng thuộc quy hoạch bậc thang thủy điện trên hệ thống sông Đà, sau Thủy điện Sơn La (2.400 MW), Thủy điện Hòa Bình (1.920 MW) và Thủy điện Lai Châu (1.200 MW). Sự hoàn thành và vận hành thành công của dự án này đã đóng góp quan trọng vào việc cung cấp nguồn điện cho đất nước và phát triển kinh tế xã hội tại khu vực.

Ngoài việc sản xuất điện, hồ chứa nước tại nhà máy thủy điện Yaly còn tạo nên một phong cảnh tuyệt đẹp. Do đó, nơi đây đã trở thành một điểm du lịch hấp dẫn đối với du khách từ xa và gần khi đến thăm tỉnh Gia Lai. Cảnh quan thiên nhiên tại khu vực này thu hút du khách bằng vẻ đẹp hoang sơ và hùng vĩ của dãy núi Tây Nguyên, cùng với hồ chứa nước rộng lớn tạo điểm nhấn cho cảnh quan xung quanh.