Soạn bài Đêm nay Bác không ngủ – Cánh Diều Ngữ văn 6

1. Chuẩn bị bài Đêm nay Bác không ngủ – Cánh Diều Ngữ văn 6:

Câu hỏi trang 28 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: – Khi đọc văn bản thơ có yếu tố tự sự, miêu tả, các em cần chú ý:

+ Đọc kĩ văn bản thơ và xác định câu chuyện được kể trong bài thơ

+ Nhận biết những yếu tố tự sự, miêu tả trong văn bản và chỉ ra tác dụng của những yếu tố ấy.

+ Chỉ ra một số nét đặc sắc về hình thức, nghệ thuật của bài thơ.

+ Ý nghĩa của bài thơ và những nhận thức, tình cảm của em sau khi học.

Trả lời:

– Chuyện kể trong bài thơ là vào một đêm mùa đông ở chiến trường xa xôi, người lính đã mấy lần thức giấc thấy Bác Hồ đang ngồi trầm tư. Anh rất lo lắng cho sức khỏe của Bác Hồ. Sau khi nghe những lời tâm sự của Bác Hồ, anh càng sợ hãi và biết ơn nỗi lòng của Người Cha già vĩ đại.

– Yếu tố tự sự trong văn bản là câu chuyện anh kể, về những gì anh chứng kiến.

– Yếu tố miêu tả trong văn bản là những từ dùng để miêu tả hình dáng, dáng vẻ ngoại hình của Bác Hồ

=> Tác dụng: Yếu tố tự sự, miêu tả đã giúp hình ảnh Bác Hồ hiện lên chân thực, rõ nét. Qua đây, người đọc cũng hiểu thêm về phẩm cách của Bác Hồ và sự hy sinh vĩnh cửu vì nhân dân.

– Nét độc đáo về hình thức, nghệ thuật: Tác giả đã sử dụng thơ 5 chữ, nhịp điệu sâu sắc để gợi lên tình cảm yêu quý, kính trọng của người lính đối với Bác. Đồng thời, nêu bật tình cảm hy sinh thiêng liêng của Bác Hồ vì nhân dân.

– Đọc xong bài thơ em cảm thấy rất buồn và biết ơn các chiến sĩ, chiến sĩ và đặc biệt là Bác Hồ. Những người đã cống hiến cả cuộc đời mình để bảo vệ độc lập dân tộc. Để chúng ta có thể sống một cuộc sống bình yên, tự do và hạnh phúc như ngày hôm nay.

2. Tìm hiểu về tác giả bài Đêm nay Bác không ngủ – Cánh Diều Ngữ văn 6:

2.1. Tìm hiểu tiểu sử tác giả Minh Huệ:

– Minh Huệ tên khai sinh là Nguyễn Đức Thái, sinh ngày 3 tháng 10 năm 1927, là một nhà thơ Việt Nam hiện đại. Ngoài bút danh Minh Huệ, ông còn có các bút danh khác như “Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái”.

– Quê ở Bến Thủy, nay là phường Quang Trung, thành phố Vinh, tỉnh Nghệ An.

2.2. Sự nghiệp cách mạng gắn liền với sự nghiệp văn học:

– Ông làm việc cho Việt Minh từ tháng 5 năm 1945 và tham gia giành chính quyền ở Nghệ An trong Cách mạng Tháng Tám năm 1945.

– Khi quân Pháp nổ súng chiếm lại Đông Dương, ông làm công tác tuyên truyền, văn nghệ, báo chí ở Nghệ An, Khu Quốc và một số nơi khác.

– Ông bắt đầu viết văn từ năm 1951, khi mới 24 tuổi. Ông từng giữ chức vụ Chủ tịch Hiệp hội Mỹ thuật Sáng tạo Liên khu IV, Trưởng Ban Thơ, Lý luận và Phê bình; Dịch văn học Nhà xuất bản văn học, Ủy viên Ban Chấp hành, Trưởng Sở Văn hóa Nghệ An.

– Sau khi Chính phủ Việt Nam Dân chủ Cộng hòa hoàn toàn làm chủ miền Bắc, ông tiếp tục học tập và tốt nghiệp Đại học Văn học, được bổ nhiệm làm Ủy viên Hội Nhà văn Việt Nam (1957), Chủ tịch Hội văn nghệ Nghệ Tĩnh, Ủy viên Ủy ban Trung ương Hội Liên hiệp Văn học nghệ thuật Việt Nam (1984-1991).

2.3. Các tác phẩm tiêu biểu:

– Minh Huệ (3/10/1927 – 11/10/2003) là một nhà thơ hiện đại của Việt Nam. Ông được nhiều người biết đến với tác phẩm thơ “Đêm nay Bác không ngủ”, và đã được Nhà nước Việt Nam tặng giải thưởng Nhà nước về văn học, nghệ thuật với 3 tập thơ: Đêm nay Bác không ngủ (1985); Tiếng hát quê hương (1959); Đất chiến hào (1970). Ngoài bút danh Minh Huệ, ông còn có các bút danh khác là “Mai Quốc Minh, Nguyễn Thái”.

3. Đọc hiểu bài Đêm nay Bác không ngủ – Cánh Diều Ngữ văn 6:

Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Chỉ ra tác dụng của các từ láy trong khổ thơ thứ hai

Trả lời:

– Những từ được lặp lại ở khổ thơ thứ hai là: trầm ngâm, lâm thâm, xơ xác.

– Tác dụng: Các từ láy thể hiện sự trầm tư, lo lắng của Bác Hồ trong bối cảnh không gian mưa gió, thiếu thốn, quyết tâm. Những từ ngữ đan xen đó làm tăng sức hấp dẫn cho bài thơ và giúp xoa dịu nỗi đau khổ của bài thơ.

Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Xác định và nêu tác dụng của biện pháp tu từ trong dòng thơ số 11.

Trả lời:

– Câu thơ “Người cha mái tóc bạc” sử dụng biện pháp tu từ ẩn dụ

– “Người cha” ở đây là ẩn dụ cho “Bác Hồ”: Bác Hồ luôn quan tâm, yêu thương, lo lắng cho từng giấc ngủ của bộ đội như người cha lo lắng cho những đứa con thân yêu của mình.

Câu hỏi trang 29 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Chú ý tác dụng của dấu gạch đầu dòng ở các dòng thơ số 23,25 và việc tạo yếu tố tự sự.

Trả lời:

– Bác ơi! Bác chưa ngủ?

– Chú cứ việc ngủ ngon

→ Tác dụng của dòng tựa trong hai câu thơ trên được đặt ở đầu câu để đánh dấu lời nói trực tiếp của nhân vật.

Câu hỏi trang 30 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Các từ ” đinh ninh”, ” phăng phắc” giúp em hình dung ra hình ảnh Bác lúc này như thế nào?

Trả lời:

– Làm em nhớ đến hình ảnh Bác Hồ ngồi thiền giữa đêm tối tĩnh lặng, tập trung suy nghĩ về một vấn đề lớn của dân tộc. Hai từ này có vai trò rất lớn trong tác phẩm khắc họa chân dung Bác Hồ: khắc họa cụ thể, rõ ràng tư thế, phong cách, tâm hồn Bác Hồ trong đêm mất ngủ.

Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Khổ thơ này thể hiện tâm trạng của ai?

Trả lời:

– Khổ thơ trên thể hiện tâm trạng Bác Hồ, nghĩ về những người công nhân đêm nay phải ngủ trong rừng hoang lạnh lẽo.

Câu hỏi trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Xác định cách gieo vần của hai khổ thơ cuối.

Trả lời

– Cách đọc vần hai khổ thơ cuối: chữ cuối dòng 2 vần với chữ cuối dòng 3 ( hồng-mông), khổ cuối đặc biệt hơn: chữ cuối dòng 3 vần với chữ cuối dòng 4 (tình- Minh)

Câu 1 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Bài thơ có những nhân vật nào? Tìm các chi tiết liên quan đến hoàn cảnh xuất hiện của các nhân vật. Kể lại câu chuyện trong bài thơ dựa theo trật tự thời gian (khoảng 9-10 dòng)

Trả lời:

– Bài thơ có hai nhân vật: Bác Hồ và người lính (người lính).

– Hoàn cảnh các nhân vật xuất hiện vào một đêm mưa muộn, bên đống lửa bập bùng trong túp lều tranh tồi tàn.

– Kể lại câu chuyện theo trình tự thời gian.

Hôm đó, vào một đêm mùa đông, trời mưa và rất lạnh nên tôi giật mình thức dậy. Khi tỉnh dậy, tôi thấy Bác vẫn chưa ngủ. Tôi bèn giục, nhưng Bác nói chúng tôi hãy đi ngủ trước, sau đó Bác đi rém chăn, đốt lửa cho chúng tôi ngủ ngon. Tôi ngủ quên mà không hề nhận ra. Lần ngủ thứ hai, tôi vẫn thấy Bác Hồ ngồi đó, khuôn mặt trầm ngâm khiến tôi lo lắng, bồn chồn giục Bác đi ngủ nhưng Bác vẫn lặng lẽ ngồi. Khi tôi thức dậy vào thứ ba, tôi phải tới tận nơi bảo, Bác hãy ngủ đi không thì sẽ ảnh hưởng đến sức khỏe của Bác. Lúc này, Bác tâm sự với tôi nỗi lo lắng thực sự của mình. Bác lo lắng cho đoàn dân công nay không có chỗ ngủ không có chăn, màn, trời lại mưa thế này. Tôi nghe mà xót xa và biết ơn vô cùng trước vị thế vĩ đại của dân tộc. Đêm đó, Bác và tôi thức đến tận bình minh. Đó là kỷ niệm mà tôi sẽ không bao giờ quên.

Câu 2 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Liệt kê các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác đối với các chiến sĩ và dân công. Chi tiết nào gây ấn tượng nhất cho em

Trả lời

– Các chi tiết thể hiện tình cảm của Bác với chiến sĩ và dân công

” Rồi bác đi dém chăn

Từng người từng người một

Sợ cháu mình giật thột

Bác nhón chân nhẹ nhàng.”

*

” Bác thương đoàn dân công

Đêm nay ngủ ngoài rừng

Rải lá cây làm chiếu

Manh áo phủ làm chăn”

” Càng thương càng nóng ruột

Mong trời sáng mau mau”

– Em thích nhất chi tiết “Sợ cháu mình giật thột/ Bác nhón chân nhẹ nhàng”

Câu 3 trang 31 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Tìm các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ ( từ dòng 1-dòng 44). Chi tiết nào đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất?

Trả lời:

– Các chi tiết thể hiện tình cảm của anh đội viên dành cho Bác Hồ

“Anh đội viên nhìn Bác

Càng nhìn lại càng thương

Người cha mái tóc bạc

Đốt lửa cho anh nằm”

“- Bác ơi! Bác chưa ngủ

Bác có lạnh lắm không”

” Không biết nói gì hơn

Anh nằm lo Bác ốm

Lòng anh cứ bề bộn”

” Anh hoảng hốt giật mình”

” Anh vội vàng nằng nặc”

“Lòng vui sướng mênh mông

Anh thức luôn cùng Bác”

– Chi tiết mà đem lại cho em nhiều cảm xúc nhất là: “- Bác ơi! Bác chưa ngủ/Bác có lạnh lắm không”

Câu 4 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại mấy lần trong bài thơ? Ý nghĩa của sự điệp lại này là gì?

Trả lời

– Câu thơ “Đêm nay Bác không ngủ” được điệp lại 3 lần

– Ý nghĩa lặp lại 3 lần là: Tương ứng với ba lần người anh đội viên đều thấy Bác chưa ngủ,  sự lặp lại mạnh mẽ nhấn mạnh sự lo lắng, yêu thương, chăn chở của Bác cho những người chiến sĩ, dân công. Đồng thời, cũng có thể thấy được những băn khoăn, nỗi lo lắng của anh đội viên dành cho Bác.

Câu 5 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Hãy chỉ ra một số yếu tố miêu tả trong văn bản và nêu tác dụng qua một ví dụ cụ thể.

Trả lời

– Một số yếu tố miêu tả trong văn bản là:

” Vẻ mặt Bác trầm ngâm

Ngoài trời mưa lâm thâm

Mái lều tranh xơ xác”

” Bác nhón chân nhẹ nhàng”

” Bóng bác cao lồng lộng

Ấm hơn ngon lửa hồng”

– Em thích nhất là hình ảnh

” Bóng bác cao lồng lộng

Ấm hơn ngọn lửa hồng”

– Tác dụng của yếu tố miêu tả trong câu thơ Ngoài trời mưa lâm thâm/ Mái lều tranh xơ xác” đã thể hiện hiện thực về cuộc sống vô cùng khắc nghiệt, thiếu thốn, khắc nghiệt mà người lính phải trải qua.

Câu 6 trang 32 SGK Ngữ Văn 6 – Tập 2: Đoạn trích sau là toàn bộ câu chuyện mà Minh Huệ được nghe kế lại về Bác. Đọc đoạn trích và thực hiện yêu cầu:

Chỉ ra sự giống nhau, khác nhau giữa đoạn trích và bài thơ của Minh Huệ.

Trả lời

– Nhà thơ Minh Huệ làm thơ dựa trên câu chuyện được nghe về Bác Hồ

– Điểm tương đồng và khác biệt giữa đoạn trích và bài thơ Minh Huệ:

+ Giống nhau: Về mặt nội dung, có thể thể hiện tình yêu sâu sắc, bao la của Bác Hồ đối với quân và dân, tình cảm yêu quý, kính trọng, tình cảm của người bộ đội đối với bộ đội.

+ Khác nhau:

+ Hình thức: 1 bài văn xuôi, 1 bài thể hiện bằng thơ (5 chữ)

+ Bài văn trên theo ngôi kể thứ ba, chỉ là Minh Huệ nghe kể lại.