Soạn bài Các thành phần biệt lập (tiếp theo) – Ngữ văn lớp 9

1. Thành phần Hỏi – Đáp:

Trong các từ ngữ in đậm ở những trích (từ truyện ngắn Làng của Kim Lân) sau đây và trả lời câu hỏi.

a) – Này, bác có biết mấy hôm nay súng nó bắn ở đâu mà nghe rát thế không?

b) – Các ông, các bà ở đâu ta lên đấy ạ?

Ông Hai đặt bát nước xuống chõng hỏi. Một người đàn bà mau miệng trả lời:

– Thưa ông, chúng cháu ở Gia Lâm lên đấy ạ.

(1) Trong những từ ngữ nào được dùng để gọi, từ ngữ nào được dùng để đáp?

 Từ Này dùng để gọi, cụm từ Thưa ông dùng để đáp

(2) Những từ ngữ dùng để gọi người khác hay đáp lời người khác như trong các câu trên có tham gia diễn đạt nghĩa sự việc của câu hay không?

(3) Trong các từ ngữ in đậm ở những câu trên, từ ngữ nào được dùng để tạo lập cuộc thoại?

Từ Này được dùng để tạo lập cuộc thoại.

2. Thành phần phụ trú:

Đọc những câu sau đây và trả lời câu hỏi:

a) Lúc đi, đứa con gái đầu lòng của anh – và cũng là đứa con duy nhất của anh, chưa đầy một tuổi.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

b) Lão không hiểu tôi, tôi nghĩ vậy, và tôi càng buồn lắm.

2.1. Nếu được lược bỏ các từ ngữ in đậm, nghĩa của sự việc của mỗi câu trên có thay đổi không? Vì sao?

Các từ ngữ in đậm trong các câu trên đóng vai trò bổ sung và mô tả thêm cho sự vật trong câu, nhưng khi loại bỏ chúng, nghĩa của sự vật đó vẫn được hiểu rõ và không thay đổi. Tuy nhiên, các từ ngữ in đậm này giúp tạo hình ảnh và màu sắc mạnh mẽ hơn cho đoạn văn, làm cho nội dung trở nên phong phú hơn và thú vị hơn

2.2. Ở câu (a) các từ in đậm thêm vào để chú thích cho cụm từ nào?

Cụm từ “và cũng là đứa con duy nhất của anh” được thêm vào để chú thích cho cụm từ “đứa con gái đầu lòng của anh.” Nó làm rõ rằng đứa con gái đó không chỉ là con đầu lòng của người cha mà còn là đứa con duy nhất của anh ta

2.3. Trong câu (b) cụm chủ vị in đậm chú thích điều gì?

Cụm chủ – vị “tôi nghĩ vậy” chú thích rằng nhân vật “tôi” có suy nghĩ như vậy, và đó chỉ là quan điểm cá nhân của nhân vật, không phải là một sự thật tuyệt đố

3. Luyện tập:

(1) Tìm thành phần gọi đáp trong đoạn trích sau đây và cho biết từ nào để gọi , từ nào dùng để đáp? 

Quan hệ giữa người gọi và người đáp là quan hệ gì ( trên hay dưới, thân hay sơ)?

– Này bảo bác ấy có trôn đâu thì trốn. Chứ cứ nằm  đấy chốc họ vào thúc sưu, không có, họ lại đánh cho thì khổ. Ôms rề rề nhưu thế nếu lại phải một trận đòn, nuôi mấy tháng cho hoàn hồn

– Vâng cháu cung đã nghĩ như cụ. Nhưng để cháo nguội,m cháu cho nhà cháu ăn lấy vài húp cái đã. Nhịn suông từ sáng đến hôm qua tới giờ còn gì.

Tắt đèn ( Ngô Tất Tố)

Trả lời:

Các từ “này” và “vâng” trong ngữ cảnh này thường được sử dụng để thể hiện quan hệ trên dưới và quan hệ thân mật trong giao tiếp hàng ngày ở nhiều nền văn hóa. Chúng có các tác dụng sau:

“Này”: Thường được sử dụng để gọi một người khác, đặc biệt là khi muốn thu hút sự chú ý của họ. Điều này có thể thể hiện sự tôn trọng nếu được sử dụng với ngôn ngữ và cử chỉ phù hợp. Tuy nhiên, cũng có thể thể hiện tính chất thân mật, thân thiết, trong trường hợp bạn gọi người quen của mình.

“Vâng”: Thường được sử dụng để đáp lại một yêu cầu, câu hỏi hoặc lời mời. Nó có thể thể hiện sự đồng ý hoặc chấp nhận của người nghe. Tùy theo ngữ cảnh, “vâng” có thể được sử dụng để thể hiện sự lịch lãm và tôn trọng hoặc có thể mang tính chất thân mật, tùy thuộc vào mức độ quen thuộc giữa người nói và người nghe.

Sử dụng chính xác của các từ này có thể thể hiện sự tôn trọng, quan hệ xã hội và mức độ thân mật trong giao tiếp

(2) Xác định thành phần gọi – đáp trong câu ca dao sau và cho biết lời gọi đáp đó hướng đến ai:

Trả lời:

Cụm từ “Bầu ơi” thường được sử dụng như một lời gọi chung đến một nhóm người hoặc đối tượng không cụ thể. Nó thể hiện sự mở cửa đón tiếp và thu hút sự chú ý của mọi người trong phạm vi nghe thấy. Thường được sử dụng trong các tình huống giao tiếp công cộng hoặc khi muốn thu hút sự quan tâm của nhiều người. Cụm từ này không chỉ giới hạn trong giao tiếp truyền hình hoặc truyền thanh mà còn có thể được sử dụng trong các cuộc thảo luận, buổi nói chuyện, hoặc khi muốn mọi người chú ý đến một vấn đề cụ thể nào đó

(3) Tìm thành phần phụ chú cho các đoạn trích sau và cho biết chúng bổ sung điểu gì?

a) Chúng tôi, mọi người – kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi.

(Nguyễn Quang Sáng, Chiếc lược ngà)

b) Giáo dục tức là giải phóng. Nó mở ra cánh cửa dẫn đến hoà bình, công bằng và công lí. Những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa này – các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ – gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng, bởi vì cái thế giới mà chúng ta để lại cho các thế hệ mai sau sẽ tuỳ thuộc vào những trẻ em mà chúng ta để lại cho thế giới ấy.

(Phê-đê-ri-cô May-o, Giáo dục – chìa khoá của tương lai)

c) Bước vào thế kỉ mới, muốn “sánh vai cùng các cường quốc năm châu” thì chúng ta sẽ phải lấy đầy hành trang bằng những điểm mạnh, vứt bỏ những điểm yếu. Muốn vậy thì khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định là hãy làm cho lớp trẻ – những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới – nhận ra điều đó, quen dần với những thói quen tốt đẹp ngay từ những việc nhỏ nhất.

(Vũ Khoan, Chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới)

d)

Cô bé nhà bên ( có ai ngờ)

Cũng vào du kích

Hôm gặp tôi vẫn cười khúc khích

Mắt đen tròn (thương thương quá đi thôi).

(Giang Nam, Quê hương)

Trả lời:

a) Thành phần phụ chú: “kể cả anh”

Chú thích: Thành phần phụ chú này bổ sung rằng cả anh (người nói hoặc người đang tham gia cuộc trò chuyện) cũng đã nghĩ con bé sẽ đứng yên, nhấn mạnh sự ngạc nhiên hoặc dự đoán sai lầm của mọi người.

b) Thành phần phụ chú: “các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ”

Chú thích: Thành phần phụ chú này bổ sung rằng những người nắm giữ chìa khoá của cánh cửa mở ra hoà bình, công bằng và công lí trong giáo dục bao gồm các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ. Nó nhấn mạnh vai trò quan trọng của họ trong việc hình thành tương lai của thế giới thông qua giáo dục.

c) Thành phần phụ chú: “những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ mới

Chú thích: Thành phần phụ chú này bổ sung rằng khâu đầu tiên, có ý nghĩa quyết định trong việc sánh vai cùng các cường quốc năm châu là làm cho lớp trẻ nhận ra điều quan trọng này và quen dần với những thói quen tốt đẹp từ những việc nhỏ nhất.

d)Thành phần phụ chú: có ai ngờ, thương thương quá đi thôi

(4) Hãy cho biết thành phần phụ chú ở mỗi câu trong bài tập 3 có liên quan gì đến từ ngữ nào trước đó:

a) Trong câu “kể cả anh, đều tưởng con bé sẽ đứng yên đó thôi,” từ “kể cả anh” là một thành phần phụ chú. Trong trường hợp này, nó bổ sung cho danh sách những người có suy nghĩ rằng con bé sẽ đứng yên, cho thấy sự không mong đợi đối với hành động của con bé. Thành phần phụ chú này tạo sự rõ ràng hơn và bổ sung thông tin cho cả câu.

b) “các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ” là một phần của cụm từ “Những người chủ tương lai” trong câu “các thầy, cô giáo, các bậc cha mẹ, đặc biệt là những người mẹ – gánh một trách nhiệm vô cùng quan trọng.” Thành phần phụ chú này làm rõ rằng người nói muốn nhấn mạnh đặc biệt vai trò của những người mẹ trong việc giữ chìa khoá cho tương lai.

c) Trong câu “những người chủ thực sự của đất nước trong thế kỉ tới,” thành phần phụ chú “những người chủ thực sự của đất nước” làm rõ ngữ nghĩa của “lớp trẻ” và cho thấy người nói muốn nhấn mạnh tầm quan trọng của lớp trẻ đối với tương lai đất nước.

d) Trong câu “có ai ngờ,” thành phần phụ chú này thể hiện ngạc nhiên của người nói khi nói về việc cô bé nhà bên cũng tham gia vào cuộc chiến du kích. Nó thêm vào một yếu tố ngạc nhiên và sự bất ngờ vào tình tiết.

Mỗi thành phần phụ chú trong các đoạn trích trên đều đóng vai trò quan trọng trong việc giúp hiểu rõ hơn về nội dung của câu và tạo sự rõ ràng và sâu sắc hơn cho thông điệp của tác giả

(5) Viết một đoạn văn ngắn trình bày suy nghĩ của em về việc thanh niên chuẩn bị hành trang vào thế kỉ mới, trong đó có câu chứa thành phần phụ chú:

Thanh niên chuẩn bị hành trang vào thế kỷ mới là một nhiệm vụ không hề dễ dàng. Chúng ta đối diện với một thế giới thay đổi nhanh chóng, với nhiều thách thức mới mẻ. Tôi tin rằng, để “sánh vai cùng các cường quốc năm châu,” chúng ta cần phải thay đổi, phát triển, và tiến lên. Thế hệ trẻ là nguồn lực quan trọng nhất của đất nước, và mỗi thành viên trong thế hệ này đều cần hiểu rằng tương lai của chúng ta nằm trong tay chúng ta. Trong quá trình chuẩn bị hành trang cho tương lai, chúng ta không thể bỏ qua vai trò của giáo dục. Đó là chìa khoá để mở cánh cửa dẫn đến một thế giới hoà bình, công bằng, và công lí. Thầy cô giáo, cha mẹ, và đặc biệt là những người mẹ, họ đang gánh trên vai mình trách nhiệm lớn lao. Chúng ta cần phải thấu hiểu rằng việc giáo dục trẻ em không chỉ là việc của người thầy giáo trong lớp học, mà còn là nhiệm vụ của cả xã hội. Chúng ta cần tạo ra môi trường thúc đẩy sự tò mò, học hỏi, và phát triển của các thế hệ tương lai. Thành phần phụ chú “đặc biệt là những người mẹ” làm nổi bật tầm quan trọng của phụ nữ trong việc nuôi dưỡng, giáo dục và hướng dẫn con cái. Họ chính là những người có thể truyền đạt những giá trị quan trọng, đạo đức và lòng nhân ái cho con cái. Sự hiểu biết và hỗ trợ từ phía các người mẹ là điều không thể thiếu trong quá trình chuẩn bị hành trang cho tương lai. Trong tương lai, chúng ta cần phải đầu tư vào giáo dục và tạo điều kiện tốt nhất cho sự phát triển của thế hệ trẻ. Họ sẽ lànhững người thừa kế và xây dựng tiếp công việc của chúng ta, và chúng ta cần phải chắc chắn rằng họ đã được trang bị đầy đủ để đối mặt với thách thức và tạo nên một tương lai tươi sáng cho đất nước.