Ý nghĩa phương pháp luận rút ra từ nguyên lý về sự phát triển

1. Ý nghĩa phương pháp luận của nguyên lý về sự phát triển:

Từ việc nghiên cứu nguyên lý về sự phát triển của các sự vật, hiện tượng, chúng ta rút ra quan điểm phát triển trong nhận thức và hoạt động thực tiễn. Thể hiện qua những ý nghĩa phương pháp luận như sau:

– Khi xem xét các sự vật, hiện tượng, ta cần đặt sự vật, hiện tượng trong sự vận động, phát hiện xu hướng biến đổi của nó

+ Chúng ta cần nắm bắt sự vật không chỉ như là cái nó đang , đang tồn tại trước mắt mà còn phải nắm bắt xu hướng phát triển trong tương lai, khả năng biến đổi của chúng. Bằng tư duy khoa học, chúng ta phải làm rõ xu hướng chính của tất cả những thay đổi khác nhau đó.

+ Quan điểm phát triển hoàn toàn trái ngược với quan điểm bảo thủ, trì trệ, định kiến. Việc tuyệt đối hóa một nhận thức nhất định về những sự vật thu được trong một hoàn cảnh lịch sử nhất định, coi đó là nhận thức đúng đắn duy nhất về toàn bộ sự vật trong quá trình phát triển tiếp theo của nó sẽ khiến chúng ta mắc sai lầm. sai lầm nghiêm trọng.

–    Cần nhận thức được phát triển là quá trình trải qua nhiều gia đoạn khác nhau nên cần tìm hình thức, phương pháp tác động phù hợp để thúc đẩy hoặc kìm hãm sự phát triển đó

+ Chúng ta phải tích cực, chủ động nghiên cứu, tìm ra những mâu thuẫn trong từng sự vật, hiện tượng. Từ đó, xác định các biện pháp thích hợp để giải quyết xung đột nhằm thúc đẩy sự phát triển của sự vật, hiện tượng.

+ Việc xác định biện pháp cũng cần căn cứ vào từng giai đoạn, hoàn cảnh cụ thể của sự vật, hiện tượng. Bởi vì sự phát triển diễn ra theo nhiều giai đoạn, từ thấp đến cao, từ kém hoàn hảo đến hoàn hảo hơn.

+ Vì trong phát triển có tính kế thừa nên chúng ta phải chủ động tìm tòi, phát huy cái mới phù hợp, đồng thời tìm cách phát huy cái mới đó để giữ vai trò chủ đạo.

Chúng ta cũng phải tìm cách kế thừa những bộ phận, thuộc tính, hợp lý của cái cũ, đồng thời kiên quyết loại bỏ những cái cũ đã lỗi thời, cản trở sự phát triển.

–    Phải sớm phát hiện và ủng hộ đối tượng mới hợp quy luật, tạo điều kiện cho quá trình phát triển chống lại quan điểm bảo thủ, trì trệ

+ Chúng ta cần khẳng định sự vật, hiện tượng phát triển theo một quá trình biện chứng đầy mâu thuẫn. Vì vậy, chúng ta phải nhìn nhận bản chất quanh co, phức tạp của quá trình phát triển là một hiện tượng phổ biến và tự nhiên.

+ Quan điểm phát triển đòi hỏi sự nhìn nhận và đánh giá khách quan về từng trở ngại tương đối của sự vật và hiện tượng. Sự bi quan về sự hồi quy tương đối sẽ khiến chúng ta mắc phải những sai lầm tai hại.

–    Phải biết kế thừa các yếu tố tích cực từ đối tượng cũ và phát triển sáng tạo chúng trong điều kiện mới

+ Tuyệt đối tránh bảo thủ, trì trệ trong suy nghĩ và hành động.

+ Sự phát triển được thực hiện bằng cách tích lũy số lượng để tạo ra sự thay đổi về chất. Vì vậy, chúng ta phải luôn nỗ lực, nỗ lực tích lũy đủ số lượng để sự vật, hiện tượng có thể dẫn đến sự biến đổi về chất.

2. Nội dung nguyên lý về sự phát triển:

2.1. Khái niệm về sự phát triển:

– Quan niệm siêu hình: Phát triển chỉ là sự tăng lên đơn thuần về lượng, không có sự thay đổi về chất. Là một qt tiến lên liên tục không có những bước quanh co, thăng trầm

– Quan niệm biện chứng: Phát triển là quá trình vận động từ thấp đến cao, từ kém hoàn thiện đến hoàn thiện hơn, từ chất cũ đến chất mới ở trình độ cao hơn.

– Gắn với phát triển là tiến hóa và tiến bộ. Tiến hóa là một dạng của phát triển, diễn ra theo cách từ từ, trong khoảng thời gian rất dài. Tiến bộ đề cập đến sự phát triển có giá trị tích cực.

– Nguồn gốc của sự phát triển nằm trong chính bản thân sự vật, hiện tượng (mâu thuẫn giữa các mặt đối lập bên trong)

– Đặc điểm chung của sự phát triển là tính tiến lên theo đường theo đg xoáy ốc, có kế thừa,

– Quá trình đó diễn ra dần dần, phức tạp, có thể có thụt lùi tương đối trong sự tiến lên

– Phát triển là vận động nhưng không phải mọi vận động đều là phát triển mà chỉ vận động theo khuynh hướng đi lên, cái mới thay thế cái cũ. Vì vậy ta cần phân biệt khái niệm “vận động” và khái niệm “phát triển“:

+ Khái niệm vận động có ngoại diên lớn hơn khái niệm phát triển, vận động là mọi biến đổi nói chung.

+ Phát triển là sự vận động có khuynh hướng tạo ra cái mới hợp quy luật. Phát triển gắn liền với sự ra đời của cái mới này.

Nhờ có sự phát triển, cơ cấu tổ chức, phương thức tồn tại và vận động của sự vật cũng như chức năng vốn có của nó ngày càng hoàn thiện hơn. Như thế, phát triển là một trường hợp đặc biệt của sự vận động.

– Quan điểm biện chứng thừa nhận tính phức tạp, tính không trực tuyến của quá trình phát triển. Sự phát triển có thể diễn ra theo con đường quanh co, phức tạp, trong đó không loại trừ bước thụt lùi tương đối.

2.2. Tính chất của sự phát triển:

– Tính khách quan: phát triển là thuộc tính vốn có của sự vật, nguồn gốc của nó nằm trong chính bản thân sự vật, hiện tượng chứ không do tác động từ bên ngoài và không phụ thuộc vào ý thích, ý muốn của con người

+  Tất cả các sự vật, hiện tượng trong hiện thực luôn vận động, phát triển một cách khách quan, độc lập với ý thức của con người. Đây là sự thật hiển nhiên, dù ý thức của con người có nhận thức được hay không, có mong muốn hay không.

+ Nguồn gốc của sự phát triển nằm ngày trong chính bản thân của sự vật, hiện tượng. Đó là sự thống nhất và đấu tranh giữa các mặt đối lập thuộc mỗi sự vật, hiện tượng.

+ Phát triển là quá trình tự thân (tự nó, tự mình) của mọi sự vật, hiện tượng.

– Tính phổ biến: sự phát triển có mặt ở mọi nơi, trong các lĩnh vực tự nhiên, xã , tư duy

+ Sự phát triển diễn ra ở tất cả mọi lĩnh vực, từ tự nhiên, xã hội và tư duy. Từ hiện thực khách quan đến những khái niệm, những phạm trù phản ánh hiện thực ấy.

+ Trong hiện thực, không có sự vật, hiện tượng nào là đứng im, luôn luôn duy trì một trạng thái cố định trong suốt quãng đời tồn tại của nó.

– Tính kế thừa: sự vật, hiện tượng mới ra đời từ sự vật hiện tượng cũ chứ không phải từ hư vô. Trong sự vật, hiện tượng mới còn giữ lại, chọn lọc và cải tạo các yếu tố thích hợp và gạt bỏ mặt tiêu cực, lạc hậu

+ Sự phát triển để tạo ra cái mới phải trên cơ sở chọn lọc, kế thừa, giữ lại và ít nhiều hoàn thiện những bộ phận, đặc điểm, thuộc tính… hợp lý của cái cũ; Đồng thời, nó cũng loại bỏ những thứ tiêu cực, lỗi thời, không tích hợp từ cái cũ. Đến lượt sự vật mới này lại phát triển thành một sự vật mới khác trên cơ sở sự kế thừa đó.

+ Đó là quá trình phủ định biện chứng. Sự thay đổi về lượng dẫn đến sự thay đổi về chất. Quá trình này diễn ra vô tận, vô tận theo hình xoắn ốc.

– Tính đa dạng, phong phú: tuy sự phát triển diễn ra trong mọi lĩnh vực nhưng chúng có quá trình phát triển khác nhau, phụ thuộc vào không gian, thời gian, các yếu tố, điều kiện tác động lên sự phát triển

+ Sự phát triển có nhiều hình dạng và hình thức, biểu hiện dưới vô số hình thức khác nhau.

+ Sự phong phú của các hình thức vật chất và phương thức tồn tại của chúng quyết định sự phong phú của sự phát triển. Môi trường, không gian, thời gian và những điều kiện, hoàn cảnh khác nhau tác động đến sự vật, hiện tượng cũng làm cho sự phát triển của chúng khác nhau.

+ Trong thế giới hữu cơ, sự phát triển thể hiện ở khả năng thích ứng của cơ thể với những thay đổi của môi trường, ở khả năng tự sản xuất ở trình độ ngày càng cao hơn…

+ Sự phát triển trong xã hội được thể hiện ở khả năng ngày càng cao của con người trong việc chinh phục thiên nhiên và biến đổi xã hội.

+ Đối với tư duy, phát triển là năng lực nhận thức ngày càng sâu sắc, toàn diện và chính xác hơn.

3. Liên hệ nguyên lý về sự phát triển với thực tế:

Vận dụng nội dung và ý nghĩa của phương pháp luận của “nguyên lý về sự phát triển” để nhận thức và giải quyết vấn đề: “Sự phát triển của các kiểu và hình thức nhà nước trong lịch sử”. Sự xuất hiện các kiểu và hình thức nhà nước là tính tất yếu khách quan. Sự thay thế các kiểu nhà nước tuân theo nguyên lý của sự phát triển, nhà nước mới bao giờ cũng đại diện cho phương thức sản xuất mới, dựa trên phương thức sản xuất mới và thúc đẩy sự phát triển của phương thức sản xuất mới. Phát triển là khuynh hướng tất yếu của các kiểu nhà nước trong lịch sử, sự tác động của nhiều yếu tố, điều kiện lịch sử cũng làm thay đổi chiều hướng phát triển, có khi làm thụt lùi đi ví dụ như một số giai đoạn khủng hoảng kinh tế.