Soạn bài Gió thanh lay động cành cô trúc (Ngữ văn lớp 10)

1. Chuẩn bị: 

Đọc trước văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc và ghi ra những điểm mà em thích thú cũng như những câu hỏi, băn khoăn muốn được giải đáp.

Sau khi đọc văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc của tác giả Chu Văn Sơn (1962 – 2019), em đã cảm thấy rất thích thú với cách mà tác giả cảm nhận và phân tích sâu sắc về bài thơ của Nguyễn Khuyến. Tác giả đã thể hiện một cách tinh tế và chân thực những tầm nhìn và ý nghĩa sâu xa trong bài thơ đó.

Ngoài ra, em cũng có một số câu hỏi và băn khoăn muốn được giải đáp sau khi đọc văn bản này. Liệu tác giả có sử dụng những phương pháp phân tích nào để hiểu rõ hơn về bài thơ? Tại sao tác giả chọn bài thơ của Nguyễn Khuyến làm đề tài nghiên cứu? Những điểm mạnh và điểm yếu của văn bản này là gì?

Mong rằng các câu hỏi này sẽ được trả lời và em sẽ có thêm hiểu biết và sự thích thú về văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc của tác giả Chu Văn Sơn.

Học sinh tìm đọc thêm toàn văn bài viết về Nguyễn Khuyến qua chùm thơ tu của tác giả Chu Văn Sơn.

2. Nội dung chính:

Văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc là một bài phân tích chi tiết và sâu sắc về bài thơ Thu vịnh của tác giả Nguyễn Khuyến. Trong văn bản này, tác giả đã trình bày một loạt các ý kiến và cảm nhận về bài thơ, giúp người đọc hiểu rõ hơn về tác phẩm nghệ thuật này.

Trong văn bản, tác giả đã phân tích các yếu tố như ngôn ngữ, hình ảnh, ý nghĩa và cảm xúc trong bài thơ Thu vịnh. Nhờ đó, người đọc có thể nhận thức được sự tinh tế và sự giàu tính nghệ thuật của tác phẩm.

Một điều đáng chú ý trong văn bản là sự thể hiện sâu sắc của tác giả về tình yêu thiên nhiên và sự hoài niệm về mùa thu. Tác giả đã sử dụng ngôn ngữ tinh tế và hình ảnh đẹp để miêu tả vẻ đẹp và cảm xúc của mùa thu, tạo nên một bức tranh sống động trong tâm trí người đọc.

Ngoài ra, văn bản cũng đề cập đến ý nghĩa và tác động của bài thơ Thu vịnh đối với người đọc. Bài thơ mang đến những trăn trở, sự cảm nhận và sự thăng hoa tâm hồn, kích thích trí tưởng tượng và khám phá sự đẹp trong cuộc sống.

Tóm lại, văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc là một bài phân tích tỉ mỉ và hấp dẫn về bài thơ Thu vịnh của Nguyễn Khuyến, giúp người đọc hiểu sâu hơn về tác phẩm nghệ thuật này và tận hưởng những cảm xúc và ý nghĩa sâu sắc mà nó mang lại.

3. Trả lời câu hỏi giữa bài:

3.1. Dự đoán xem tác giả muốn nhắc đến chùm thơ nào?

Dự đoán: tác giả muốn đề cập đến những bài thơ đẹp về mùa thu, thể hiện tình cảm và khám phá sắc đẹp của mùa thu qua những từ ngữ tinh tế và hình ảnh tươi sáng.

3.2. Ở phần 2, tác giả đã nêu và muốn chứng minh với người đọc điều gì?

Ở phần 2, tác giả đã nêu và muốn chứng minh với người đọc về hai câu đề của bài thơ Thu vịnh đã ghi được cái thần thái của trời thu. Bài thơ này không chỉ diễn tả vẻ đẹp của mùa thu mà còn đem lại cảm xúc sâu lắng và tình cảm nhân văn. Tác giả sử dụng ngôn ngữ tươi đẹp và hình ảnh tươi sáng để tái hiện cảnh vật và mang lại những trải nghiệm tuyệt vời cho người đọc. Qua bài thơ, chúng ta có thể cảm nhận được sự thanh bình và yên tĩnh của mùa thu, cùng với sự phục hưng và thay đổi của thiên nhiên xung quanh chúng ta.

3.3. Xác định những câu văn, cụm từ cho biết thái độ và cảm xúc của người viết trong phần 3: 

Những câu văn, cụm từ cho biết thái độ và cảm xúc của người viết trong phần 3 là:

“tóm đúng cái thần thái của trời thu”

“Với hai sắc độ ….  gọi là “những điệu xanh”

“khung cửa ấy thật sự ăn nhập”

3.4. Hãy chỉ ra từ ngữ có tính gợi hình, gợi cảm trong phần 4: 

Từ ngữ có tính gợi hình, gợi cảm trong phần 4 là: hư huyền, bâng khuâng, lặng lẽ, u hoài, phân định, huyền hồ, thinh không, mênh mông, hồ nghi, thảng thốt, tĩnh lặng, xa vắng, đánh động, thẳm sâu, thanh vắng, thiên không, tình nồng

3.5. Những từ ngữ nào có tác dụng kết nối ý của phần 5 với các phần trước đó?

Những từ ngữ có tác dụng kết nối ý của phần 5 với các phần trước đó là: Cuối cùng, tất cả, và.

4. Trả lời câu hỏi cuối bài:

Em hiểu thế nào về nhan đề Gió thanh lay động cành cô trúc ?

Em hiểu nhan đề Gió thanh lay động cành cô trúc là Nguyễn Khuyến đã sử dụng những mĩ cảm tinh tế để nhận biết những gợn gió thanh làm xao động thân cô trúc. Điều này cho thấy sự nhạy cảm và tinh tế trong việc nhận biết những hiện tượng nhẹ nhàng như gợn gió thanh.

Nội dung của văn bản đã được thể hiện liên tục trong suốt từng đoạn phân tích. Điều này giúp tạo ra sự liên kết và mạch lạc trong việc truyền đạt ý kiến và quan điểm.

Những câu văn trong văn bản thể hiện sự triển khai ý kiến này trong mỗi phần:

– Đó là những gợn gió thật mỏng manh, nếu không có một mĩ cảm tinh tế thì rất khó để nhận biết và cảm nhận được.

– Đó chính là những gợn gió thanh từng làm xao động thân cô trúc của Nguyễn Khuyến. Những gợn gió này mang đến sự sống động và sự rung cảm cho thân cây cô trúc.

…

Hãy chỉ ra các luận điểm của văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc và trình tự sắp xếp các luận điểm đó: 

Trong văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc, các luận điểm được trình bày một cách logic và có tổ chức. Cụ thể như sau:

– Mùa thu được miêu tả như một thời gian yên bình, đem lại sự cân bằng giữa hai mùa đối lập: mùa hè nóng nực và mùa đông lạnh giá. Đây là một quãng thời gian để hòa giải và làm dịu đi sự đối nghịch.

– Trong bài thơ Thu vịnh, ta có thể nhìn thấy rõ sự biểu đạt của tác giả về mùa thu. Hai câu đề đầu tiên đã ngay lập tức tạo nên một không khí thuận thuyết, đầy thần thái của mùa thu.

– Tiếp theo, hai câu thơ tiếp theo mô tả cảnh quan của nước và đất, tạo nên một hình ảnh sống động về mùa thu. Nhờ sự mô tả chi tiết và tinh tế, chúng ta có thể hình dung được vẻ đẹp của thiên nhiên trong mùa thu.

– Không chỉ giới hạn trong không gian và thời gian, mùa thu trong bài thơ đã mở rộng đến hai câu tiếp theo. Điều này cho thấy sự kết nối và tương tác giữa con người và môi trường xung quanh trong mùa thu.

– Cuối cùng, bài thơ Thu vịnh kết thúc bằng một bức tranh tinh tế và sâu lắng. Đây là một hình ảnh tưởng tượng mà tác giả đã tạo ra một cách nhanh chóng nhưng cũng vô cùng sâu sắc, để lại ấn tượng mạnh mẽ trong lòng người đọc.

Trình tự sắp xếp các luận điểm trong văn bản Gió thanh lay động cành cô trúc được điều chỉnh một cách hợp lý và phân tích theo thứ tự các câu thơ trong bài. Điều này giúp tạo ra sự liên kết và mạch lạc trong việc truyền đạt ý kiến và quan điểm.

Để làm rõ đặc sắc về nội dung và nghệ thuật của từng cặp câu “đề, thực, luận, kết”, tác giả Chu Văn Sơn đã kết hợp những thao tác nghị luận nào? Hãy chỉ ra các thao tác ấy và phân tích hiệu quả phối hợp của chúng trong một đoạn cụ thể.

Để làm rõ và phân tích về nội dung và nghệ thuật của từng cặp câu “đề, thực, luận, kết”, tác giả Chu Văn Sơn đã kết hợp những thao tác nghị luận như: phân tích và chứng minh để tạo nên sự đặc sắc. Qua việc áp dụng những thao tác này, tác giả đã tạo ra một cấu trúc logic và chặt chẽ trong việc trình bày ý kiến và quan điểm của mình.

Một ví dụ cụ thể để minh họa hiệu quả phối hợp của những thao tác này có thể được thấy trong đoạn 2. Tại đây, tác giả sử dụng thao tác chứng minh bằng cách tạo ra hai câu đề đầu tiên để ngay lập tức tạo nên một không khí thuận thuyết, đầy thần thái của mùa thu. Sau đó, tác giả tiếp tục sử dụng thao tác phân tích để xác định ý nghĩa của một câu cụ thể trong bài thơ. Bằng cách phân tích câu “Trời thu xanh ngắt mấy tầng cao”, tác giả đã sử dụng từ “xanh ngắt” để thể hiện màu sắc đặc biệt của mùa thu, mang lại một vẻ đẹp êm ái và lãng mạn.

Qua việc kết hợp những thao tác nghị luận như phân tích và chứng minh, tác giả đã giúp người đọc hiểu rõ hơn về nội dung và nghệ thuật của từng cặp câu “đề, thực, luận, kết”. Sự khéo léo trong việc sử dụng những thao tác này cũng giúp tạo ra sự tương tác và kết nối giữa con người và môi trường xung quanh trong mùa thu, tạo nên một hình ảnh sống động và tinh tế về thiên nhiên trong mùa thu.

Ở đoạn văn cuối, tác giả chủ yếu sử dụng kiểu câu nào? Theo em, kiểu câu ấy có tác dụng gì trong việc thể hiện thông điệp, giọng điệu, sắc thái cảm xúc của người viết?

Ở đoạn văn cuối (“Tất cả những điều ấy […] đến thế kỉ nào?”), tác giả chủ yếu sử dụng kiểu câu hỏi tu từ.

Theo em, kiểu câu ấy có tác dụng khơi gợi trí tưởng tượng của người đọc, đồng thời tăng sự bộc lộ cảm xúc trong việc thể hiện thông điệp, giọng điệu, sắc thái cảm xúc của người viết.

Đoạn văn sau cho thấy tác giả đã huy động những kiến thức nào vào việc đọc hiểu văn bản: 

Đoạn văn: “Ba chữ mấy từng cao cho thấy tầm nhìn thi sĩ rộng mở cùng với các tầng trời. Nếu nền phông gợi những khoảng xa của hậu cảnh, thì ở gần tầm mắt hơn, hiện ra một tiên cảnh là cần trúc lơ phơ… Tầm nhìn dịch chuyển từ xa đến gần. Và, không phải cành trúc, ngọn trúc mà phải là cần trúc. Chữ cần là nét cong mềm mại thật hợp điệu thu. Chữ lơ phơ tả vẻ đẹp lưa thưa mà lay động. Chữ hắt hiu thật là cái hồn của gió thu.”?

Trả lời:

Đoạn văn trên cho thấy tác giả đã sử dụng kiến thức về điện ảnh để tạo ra hiệu ứng hấp dẫn cho độc giả. Bằng cách sử dụng phông nền để tạo cảm giác khoảng cách với hậu cảnh, tác giả tạo ra một không gian ảo diệu trong đầu người đọc. Đồng thời, việc sử dụng các thuật ngữ nghệ thuật và phân tích văn học như “tiên cảnh” và “nét cong mềm mại” cũng giúp tăng cường sự hiểu biết và thú vị trong quá trình đọc.

Liên hệ với bài Thu điếu đã học ở Bài 6, em hãy đề xuất một luận điểm nêu rõ được tâm hồn và tài nghệ của Nguyễn Khuyến qua chùm thơ thu: 

Đề xuất một luận điểm rõ ràng về tâm hồn và tài nghệ của Nguyễn Khuyến thông qua chùm thơ thu: Trong những bài thơ thu, Nguyễn Khuyến thể hiện một tâm hồn trong sáng và một tình yêu sâu sắc đối với quê hương và đất nước. Nhưng không chỉ dừng lại ở đó, ông còn truyền tải tình cảm đặc biệt của con người qua những câu thơ tuyệt vời của mình.

Chùm thơ thu của Nguyễn Khuyến mang trong mình một sự thanh thản và tĩnh lặng, nhưng cũng đầy sức sống và tươi mới. Những câu thơ của ông tạo nên một không gian màu sắc, âm nhạc và hình ảnh, đưa người đọc vào một trạng thái thần thoại và đắm mình trong vẻ đẹp của thiên nhiên và mùa thu.