Soạn bài Nỗi niềm tương tư (SGK Ngữ văn 11 Cánh diều)

1. Chuẩn bị:

1.1. Yêu cầu (trang 21 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1):

Khi đọc hiểu truyện thơ Nôm, các em cần chú ý đến các điểm sau:

+ Các lưu ý về truyện thơ nói chung đã được nêu ở mục 1. Chuẩn bị của phần đọc hiểu văn bản Lời tiễn dặn, hãy đảm bảo đã đọc kỹ và hiểu rõ những lưu ý này.

+ Hãy nhận biết những điểm tương đồng và khác biệt của truyện thơ Nôm so với truyện thơ dân gian. Điều này giúp các em hiểu sâu hơn về đặc điểm riêng của truyện thơ Nôm và cách nó khác biệt so với thể loại khác.

+ Hãy tìm hiểu về thể thơ, tác giả (nếu có) và nguồn gốc của truyện thơ Nôm. Việc này giúp các em có cái nhìn tổng quan về hình thức và nguồn cội của truyện thơ này.

Để chuẩn bị cho việc đọc truyện thơ Nôm Nỗi niềm tương tư, hãy tìm hiểu thêm thông tin về tác giả Vũ Quốc Trân. Điều này giúp các em hiểu về nguồn gốc và bối cảnh sáng tác của tác giả, từ đó hiểu rõ hơn về nội dung và ý nghĩa của tác phẩm.

1.2. Đọc nội dung giới thiệu sau đây để hiểu bối cảnh đoạn trích:

Bích Câu kì ngộ, hay còn được gọi là Cuộc gặp gỡ kỳ lạ ở Bích Câu, là một truyện thơ Nôm đặc sắc. Truyện được viết theo thể thơ lục bát và bao gồm tổng cộng 678 câu. Câu chuyện này xoay quanh tình yêu đầy cảm xúc giữa hai nhân vật chính là Tú Uyên và Giáng Kiều.

Tú Uyên là một thư sinh nghèo khó, cha mẹ đã mất từ khi còn nhỏ. Dù hoàn cảnh khó khăn, nhưng nhờ sự chăm chỉ học hành, Tú Uyên đã trở thành một văn nhân nổi tiếng tại Thăng Long. Một ngày xuân, khi anh đi dạo trong hội chùa Ngọc Hồ, anh tình cờ gặp một tiểu thư xinh đẹp. Tuy nhiên, trước khi anh kịp làm quen, cô nàng đã biến mất.

Từ sau cuộc gặp gỡ đó, Tú Uyên không thể quên về người đẹp ấy và từ đó anh đã trở nên ốm yếu. Trong một giấc mơ, một vị thần nhân đã hướng dẫn Tú Uyên đi đến Cầu Đông và chờ đợi từ sáng đến tối. Cuối cùng, anh thấy một người bán tranh đang trưng bày trước mặt một bức tranh với hình dạng rất giống với tiểu thư anh đã gặp trong hội chùa. Tú Uyên đã mua bức tranh đó và treo nó trong phòng học của mình. Mỗi sáng và mỗi tối, anh luôn tâm sự cùng người trong tranh.

Một ngày kia, khi Tú Uyên giả vờ đi học nhưng thực ra lại quay về nhà và lén lút quan sát từ xa. Điều kỳ lạ đã xảy ra: một thiếu nữ trong bức tranh đã bước ra thực tế và làm việc như một người thực. Điều đáng kinh ngạc hơn cả là thiếu nữ đó chính là người con gái mà Tú Uyên đã gặp trong hội chùa. Tú Uyên rất vui mừng và đi đến chào hỏi. Thiếu nữ ấy đã tiết lộ rằng tên của cô là Giáng Kiều, một người từ cõi tiên xuống hạ giới để gặp gỡ và kết duyên với Tú Uyên. Giáng Kiều còn có khả năng biến thành một ngôi lâu đài tráng lệ để sống cùng với người hầu của mình.

Lễ cưới của Tú Uyên và Giáng Kiều đã được tổ chức trang trọng và có sự hiện diện của những bạn tiên. Cuộc sống của hai người trong hạnh phúc nhưng sau đó Tú Uyên lại trở thành một người say rượu. Giáng Kiều đã cố gắng khuyên can nhưng không thành công, và cuối cùng cô đã quyết định rời đi. Khi tỉnh lại sau cơn say, Tú Uyên đã rất đau khổ và hối hận về hành động của mình. Trước sự tha thứ của Giáng Kiều, tình cảm giữa hai người trở nên mặn nồng hơn xưa và họ đã có một đứa con trai được đặt tên là Trần Nhi.

Theo lời khuyên của Giáng Kiều, Tú Uyên đã học được các phép tu tiên và cả hai đã cùng nhau bay về cõi tiên. Không lâu sau đó, cả gia đình họ cùng với con cá kình đã trở lại cõi tiên, nơi mà họ có thể sống hạnh phúc mãi mãi.

2. Đọc hiểu Nỗi niềm tương tư – SGK Ngữ văn 11 Cánh diều:

Nội dung chính: Đoạn trích nói về nỗi niềm tương tư và thương nhớ của Tú Uyên sau khi gặp người đẹp trong một lần du xuân ở chùa Ngọc Hồ. Tú Uyên không thể quên được cảm giác khi nhìn thấy người đẹp đó, vẻ đẹp tuyệt mỹ của cô đã khắc sâu trong trái tim anh. 

3. Soạn bài Nỗi niềm tương tư – SGK Ngữ văn 11 Cánh diều:

3.1. Trả lời câu hỏi giữa bài:

Câu 1 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Chú ý những việc làm thể hiện tâm trạng tương tư của Tú Uyên.

Trả lời:

Những cử chỉ thể hiện tâm trạng tương tư của Tú Uyên: Gảy khúc đàn tranh… ra tình hoài nhân, chuốc chén rượu đào, ngồi suốt năm canh, nghe những tiếng đoạn trường, ngắm bóng trăng tàn.

Câu 2 (trang 23 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Xác định những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích.

Trả lời:

Những biện pháp nghệ thuật được sử dụng trong đoạn trích này bao gồm các phương pháp so sánh và điệp cấu trúc. So sánh là một cách sử dụng để so sánh hai hoặc nhiều đối tượng, khái niệm hoặc ý tưởng để tạo ra hiệu ứng so sánh và nhấn mạnh sự khác biệt. Điệp cấu trúc là một kỹ thuật sử dụng cấu trúc câu hoặc câu chuyện để tạo ra một thông điệp ẩn hoặc ý nghĩa sâu xa.

Các biện pháp nghệ thuật này giúp tác giả truyền đạt ý nghĩa và tạo ra ấn tượng mạnh mẽ trong đoạn trích. Bằng cách sử dụng so sánh, tác giả có thể gợi lên hình ảnh và cảm xúc sâu sắc trong người đọc. Điệp cấu trúc, sự xây dựng câu chuyện hay cấu trúc câu, giúp tác giả tạo ra một thông điệp ẩn và khám phá ý nghĩa sâu xa của tác phẩm.

Với những biện pháp nghệ thuật này, đoạn trích trở nên phong phú hơn và thú vị hơn, đồng thời giúp người đọc hiểu sâu hơn về cách tác giả xây dựng và truyền đạt ý nghĩa trong tác phẩm.

3.2. Trả lời câu hỏi cuối bài:

Câu 1 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Nêu cách hiểu của em về nhan đề Nỗi niềm tương tư.

Trả lời:

Theo em, nhan đề đoạn trích là Nỗi niềm tương tư nói về hành động, cử chỉ của Tú Uyên nhằm thể hiện nỗi tương tư và sự nhớ nhung Giáng Kiều một cách mòn mỏi, da diết. Trong đoạn trích này, Tú Uyên sử dụng những động tác nhẹ nhàng, ôm ấp và nhìn nhau thấu hiểu để truyền đạt cảm xúc của mình. Sự tương tư và nhớ nhung của Tú Uyên đối với Giáng Kiều không ngừng gia tăng, khiến cho trái tim anh ta tràn đầy niềm vui và sự xao lạc.

Câu 2 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Tâm trạng tương tư của Tú Uyên được tác giả thể hiện như thế nào?

Trả lời:

Gảy khúc đàn tranh…ra tình hoài nhân, chuốc chén rượu đào, ngồi suốt năm canh, nghe những tiếng đoạn trường, ngắm bóng trăng tàn.

 Điều này đem lại cho ta cảm giác của sự lưu truyền văn hóa qua thời gian, một tình cảm sâu sắc và tương tác với những giai điệu của cây đàn tranh. Khi nhấc cây đàn, ta cảm nhận được tình yêu và lòng trung thành đối với người thân yêu, cùng với sự thích thú và tò mò với âm thanh và nhịp điệu. Hòa cùng tiếng đàn, ta thấy mình được truyền cảm hứng từ những đoạn trường và bóng trăng tàn, như là một hành trình văn hóa và tâm hồn.

Câu 3 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Biện pháp nghệ thuật nào nổi bật trong đoạn trích? Phân tích tác dụng của biện pháp nghệ thuật đó trong việc diễn tả tâm trạng nhân vật.

Trả lời:

Trong đoạn trích này, ta thấy một biện pháp nghệ thuật nổi bật là sử dụng liên tiếp cấu trúc “Có khi…”. Nhờ điều này, tác giả đã tạo ra sự rõ nét trong việc thể hiện tâm trạng tương tư, thầm thương và trộm nhớ của Tú Uyên. Điều đáng chú ý là nỗi nhớ này không nguôi, và Tú Uyên luôn mơ tưởng về hình ảnh của người thiếu nữ đó trong suốt ngày đêm.

Câu 4 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): Đặc điểm nổi bật của truyện thơ Nôm là sự kết hợp giữa tự sự và trữ tình. Điều đó được thể hiện như thế nào qua đoạn trích Nỗi niềm tương tư?

Trả lời:

Yếu tố tự sự và trữ tình trong đoạn trích Nỗi niềm tương tư:

+ Về yếu tố tự sự: đoạn trích kể về chàng Tú Uyên sau khi gặp một thiếu nữ xinh đẹp. Anh ta đã về nhà và trong lòng tự sự, thầm nhớ nhung về người con gái đó.

+ Về yếu tố trữ tình, truyện tập trung vào việc thể hiện yếu tố này thông qua tâm trạng của nhân vật Tú Uyên. Đoạn trích này là một dòng tâm trạng, cảm xúc, giúp chúng ta hiểu sâu hơn về suy nghĩ, nỗi niềm tương tư của nhân vật trong tình yêu. Ngoài ra, chất trữ tình còn được thể hiện qua mô tả về thiên nhiên. Việc sử dụng các hình ảnh về thiên nhiên trong truyện thơ liên quan mật thiết đến việc thể hiện tâm tình của nhân vật.

Câu 5 (trang 24 sgk Ngữ Văn lớp 11 Tập 1): So sánh hai đoạn thơ nói về tâm trạng tương tư của Tú Uyên trong Bích Câu kì ngộ và của Kim Trọng trong Truyện Kiều:

– Lần trăng ngơ ngẩn ra về,

Đèn thông khêu cạn, giấc hòe chưa nên.

Nỗi nàng canh cánh nào quên,

Vẫn còn quanh quẩn người tiên khéo là?

(Bích Câu kì ngộ)

– Chàng Kim từ lại thư song

Nỗi nàng canh cánh bên lòng biếng khuây.

Sầu đong càng lắc càng đầy,

Ba thu dọn lại một ngày dài ghê.

(Truyện Kiều)

Trả lời:

Tâm trạng của Tú Uyên trong Bích Câu kì ngộ: Tú Uyên đang trải qua một cảm xúc sâu sắc về tình yêu, một tình yêu đến mức khiến cô trở nên mơ màng và không thể gặp lại được người mình yêu. Điều này lại khiến Tú Uyên càng nhớ và mong ngóng thêm nhiều hơn. Cảm xúc này ngày càng ấn sâu vào tâm trí của cô, tạo nên một niềm khao khát mãnh liệt.

Tâm trạng của Kim Trọng trong Truyện Kiều: Kim Trọng đang trải qua một tình yêu mãnh liệt, một tình yêu mà anh không thể đặt dấu chấm hết. Nỗi tương tư ấy được anh thể hiện một cách rõ ràng, không che giấu hay do dự. Anh muốn quên đi những kỷ niệm đau buồn, nhưng nỗi sầu vẫn hiện diện và ngày càng trở nên mạnh mẽ. Mỗi khi Kim Trọng nằm trong giấc ngủ, nỗi buồn lại quấy nhiễu anh, khiến anh trở mình, suy nghĩ về quá khứ và tương lai.