Soạn bài Dưới bóng hoàng lan (Kết nối tri thức Ngữ văn 10)

1. Tóm tắt văn bản Dưới bóng hoàng lan:

Câu chuyện này kể về một chàng trai tên Thanh mồ côi và sống với bà. Khi trưởng thành, Thanh đi làm ở tỉnh và hàng năm về vào các ngày nghỉ. Lần trở về nhà cách lần trước đó là hai năm. Sự quen thuộc của ngôi nhà dường như khiến anh hồi hộp lạ lùng và xúc động, như thường lệ mỗi khi Thanh trở về ngôi nhà cũ. Như thể thời gian đã quay ngược lại và căn phòng vẫn tĩnh lặng. Khung cảnh vẫn vậy, ngôi nhà vẫn yên tĩnh, người bà vẫn mái tóc bạc phơ và hiền từ. Một bức tranh tươi mới hiện lên trong không khí tĩnh lặng, thong thả của chốn xưa. Một khu vườn xưa hiện ra trước mắt anh chàng dọc con đường Bát Tràng. Ngay cả hình ảnh những cô thiếu nữ xinh đẹp trong bộ váy trắng với mái tóc đen bóng buông xuống trên chiếc cổ nhỏ, bên cạnh mái tóc trắng của bà ngoại cũng khiến trái tim chàng trai rung động. Anh cảm nhận được không gian ồn ào náo nhiệt bên ngoài, như thể anh đang dừng lại trước bậc cửa. Khi trở về quê hương, ta cảm thấy thật bình yên và thanh bình, dường như không còn vướng bận bất cứ điều gì của cuộc sống bận rộn mà chỉ còn biết thả hồn vào thiên nhiên và cảnh vật.

2. Trước khi đọc văn bản:

Câu 1 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Những kỷ niệm nào về cảnh vật xung quanh hoặc những người bạn yêu thương khiến bạn cảm thấy ấm áp và an ủi? Nếu được yêu cầu kể lại, bạn sẽ kể như thế nào?

Phương pháp giải:

Hồi tưởng lại những kỷ niệm của bạn với những người thân yêu và cảnh vật xung quanh và kể về những kỷ niệm ấm áp ấy.

Lời giải chi tiết:

– Học sinh nhớ lại những kỷ niệm về người thân mà cảm thấy ấm áp, dễ chịu. Đó có thể là những kỷ niệm về những chuyến du lịch cùng bố mẹ, những bữa tối ấm cúng bên gia đình, hay khung cảnh quê hương mà bạn nhớ mãi mỗi khi cùng bố mẹ về thăm ông bà. 

– Những điều cần lưu ý khi nói về kỷ niệm: Cách diễn đạt phải dễ hiểu, ngôn từ phải giản dị nhưng thể hiện được sự ấm áp của ký ức. Hoặc tránh những cách diễn đạt dài dòng, không cần thiết khi miêu tả một cảnh vật…

Câu 2 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Bạn đã bao giờ cảm thấy cần phải sống chậm lại để cảm nhận sâu sắc hơn ý nghĩa của những điều bình dị nhất mỗi ngày chưa?

Phương pháp giải:

– Tìm hiểu về sống chậm và sự cần thiết sống chậm lại để cảm nhận được tầm quan trọng và ý nghĩa của những điều bình dị trong cuộc sống hằng ngày.

– Tóm tắt ngắn gọn những suy nghĩ, quan điểm của bạn về những gì đã học.

Lời giải chi tiết:

– Học sinh bày tỏ suy nghĩ về sự nhu cầu phải sống chậm lại. 

– Gợi ý: Hãy sống chậm lại để cảm nhận cuộc sống và cảm nhận những gì xung quanh mình. Hãy sống chậm và đừng bỏ lỡ những điều thú vị, tốt đẹp trong cuộc sống.

3. Trong khi đọc văn bản:

Câu 1 (trang 46, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Chú ý dấu hiệu để nhận biết ngôi của người kể chuyện. 

Phương pháp giải:

– Đọc lại kiến ​​thức ngữ văn về lý thuyết ngôi kể của người kể chuyện.

– Đọc kỹ văn bản “Dưới bóng hoàng lan”.

– Dựa vào lý thuyết đã học để chỉ ra các dấu hiệu xác định ngôi của người kể chuyện trong văn bản.

Lời giải chi tiết:

Dấu hiệu cho biết ngôi kể của người kể chuyện:

– Cách xưng hô trong tác phẩm: Ở ngôi thứ nhất, người kể chuyện nói xưng “tôi”, nhưng ở ngôi thứ ba không đưa ra xưng hô cụ thể, người kể chuyện ẩn danh và không xuất hiện trực tiếp. 

– Mức độ tham gia vào câu chuyện:

+ Ở ngôi thứ nhất, người kể tham gia trực tiếp vào câu chuyện và là nhân vật trong cốt truyện nhưng chỉ có thể nhìn sự việc ở một góc độ nhất định.

+ Ở ngôi thứ ba, người kể chuyện được xuất qua lời nói, lời bình thể hiện thái độ, nắm bắt mọi sự việc và nhìn câu chuyện từ một góc độ rộng hơn.

→ Câu chuyện được kể ở ngôi thứ ba.

Câu 2 (trang 47, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Tâm trạng của Thanh khi trở về nơi không gian thân thuộc. 

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản “Dưới bóng hoàng lan”. 

– Đọc kỹ đoạn văn miêu tả không gian và tâm trạng của Thanh khi trở về căn phòng quen thuộc.

– Chú ý câu văn về tâm trạng của Thanh khi anh trở về để trả lời câu hỏi.

Lời giải chi tiết:

Khi trở về nơi quen thuộc, Thanh có cảm giác vui tươi, hạnh phúc và nhớ nhung như chưa từng rời xa quê hương. Tâm trạng của Thanh giống như cảm giác của nhiều đứa trẻ khi trở về nhà sau một chuyến xa nhà, một cảm giác rất khó diễn tả.

Câu 3 (trang 48, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Tâm trạng cảm xúc của ông Thanh khi nhận cây hoàng lan. Hãy chú ý đến các chi tiết về cây hoàng lần xuyên suốt câu chuyện.

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản “Dưới bóng hoàng lan”.

– Đọc kỹ đoạn văn có thông tin chi tiết về cây hoàng lan và những kỷ niệm của Thanh liên quan đến nó.

– Dựa vào những chi tiết trong đoạn văn thể hiện trạng thái cảm xúc của Thanh.

Lời giải chi tiết:

– Trạng thái cảm xúc của Thanh khi nhận ra cây hoàng lan: Thanh nhớ lại ký ức về cây hoàng lan khi cha mẹ anh còn sống và cảm động khi nhận ra cây hoàng lan thuở nhỏ giờ đã trưởng thành. Khi trở lại khu vườn quen thuộc, anh cảm thấy nhẹ nhõm.

– Những chi tiết về cây Hoàng Lan trong truyện:

+ Lá đung đưa trong gió, thân cây vươn cao lên trời.

+ Hương hoa thoang thoảng trong không khí.

+ Ký ức tuổi thơ: Thanh thường nhặt hoa dưới gốc cây. Bây giờ cây đã lớn rồi.

Câu 4 (trang 48, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Hãy chú ý sự đan xen giữa lời của người kể chuyện với những đoạn độc thoại nội tâm của nhân vật. 

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản “Dưới bóng hoàng lan”. 

– Đọc kỹ lời văn chứa lời của người kể chuyện và những lời độc thoại nội tâm của nhân vật.

– Chú ý sự đan xen giữa lời của người kể chuyện đan xen với lời độc thoại của nhân vật.

Lời giải chi tiết”

– Lời người kể là những câu hỏi gợi lên cảm xúc của nhân vật và mở ra những diễn biến tiếp theo của câu chuyện, còn lời độc thoại nội tâm là câu hỏi chính Thanh tự hỏi bản thân mình, suy nghĩ nội tâm của Thanh.

– Vì lời lẽ của người kể chuyện và lời độc thoại nội tâm của nhân vật đan xen nhau nên người đọc dễ nhầm lẫn giữa hai câu và có thể hiểu sai ý tác giả. 

– Sự đan xen giữa hai lời kể và lời nói giúp xác định tâm trạng của Thanh, khơi dậy sự tò mò của Thanh về người có giọng nói quen thuộc, đồng thời mở ra diễn biến tiếp theo của câu chuyện.

Câu 5 (trang 50, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Biểu hiện tình cảm của Thanh và Nga (qua lời nói và tâm trạng).

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản “Dưới bóng hoàng lan”. 

– Đọc kỹ đoạn văn về cảm giác của Nga và Thanh khi gặp nhau.

Hãy chú ý đến chi tiết trong lời nói và bầu không khí thể hiện tình cảm của hai người. 

Lời giải chi tiết:

Những biểu hiện tình cảm của Nga và Thanh:

– Lời nói: “Những ngày em đến đây hái hoa, em nhớ anh quá” – Lời nói ấm áp và ân cần của Nga thể hiện nỗi nhớ Thanh mỗi lần em đến hái hoa. 

– Tâm trạng: Thanh và Nga tuy mới gặp và bày tỏ tình cảm với nhau nhưng lại đang sắp chia tay nên tâm trạng dù vui vẻ nhưng vẫn ẩn chứa nỗi buồn.

Câu 6 (trang 50, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Ý nghĩa cuộc trò chuyện giữa bà cụ và Nga về việc hái hoa hoàng lan. 

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản. 

– Đọc kỹ đoạn văn trong truyện Nga hái hoa hoàng lan và chú ý đoạn đối thoại giữa bà cụ và Nga.

Lời giải chi tiết:

Ý nghĩa cuộc trò chuyện giữa bà cụ và Nga về việc hái hoa hoàng lan:

– Bà cụ chỉ hỏi Nga tại sao khi còn trẻ lại hái hoa, nhưng câu trả lời của Nga đã ám chỉ tình cảm của cô dành cho Thanh. 

– Lời đối thoại của Nga với bà cụ cũng là cách để Nga bày tỏ tình cảm của mình đối với Thanh, một chi tiết không thể thiếu trong diễn biến câu chuyện.

4. Sau khi đọc văn bản:

Câu 1 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Câu chuyện được kể bằng lời của người kể chuyện ngôi thứ mấy? Ngôi kể ấy có nhất quán thế đầu đến cuối câu chuyện không?

Phương pháp giải:

– Đọc kĩ văn bản “Dưới bóng hoàng lan”.

– Đọc phần tri thức Ngữ văn về người kể chuyện.

– Dựa vào lý thuyết về ngôi kể, người kể chuyện để chỉ ra ngôi kể của người kể chuyện và sự nhất quán ngôi kể ấy trong văn bản.

Lời giải chi tiết:

Câu chuyện được kể bởi người kể chuyện ở ngôi thứ ba. Ngôi kể chuyện này nhất quán từ đầu đến cuối câu chuyện.

Câu 2 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Qua con mắt của nhân vật nào hiện lên hình ảnh thiên nhiên, con người, cảnh vật đời thường? Việc chọn góc nhìn như vậy có ý nghĩa gì?

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản.

– Đọc phần Kiến thức văn học. 

– Từ chi tiết đến hình ảnh thiên nhiên, con người, cảnh đời… đều thể hiện quan điểm và ý nghĩa của nhân vật.

Lời giải chi tiết:

Thiên nhiên, con người và khung cảnh đời thường được khắc họa qua con mắt của nhân vật tên Thanh. Anh là nhân vật chính của toàn bộ tác phẩm này. Nếu chọn góc nhìn như vậy, sẽ thấy được bức tranh toàn cảnh về thiên nhiên và con người; cũng có thể thể hiện cảm xúc và suy nghĩ nội tâm của nhân vật chính trước cảnh vật. 

Câu 3 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề tài: Cuộc trò chuyện chính giữa bà và Thanh trong phần đầu tác phẩm là gì? Cảm xúc của các nhân vật được thể hiện trong đoạn hội thoại như thế nào?

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản. 

– Đọc kỹ đoạn mở đầu cuộc đối thoại của bà với Thanh. 

– Trong đoạn văn này, hãy chỉ ra nội dung được đề cập trong đoạn hội thoại và cách các nhân vật thể hiện cảm xúc của mình.

Lời giải chi tiết:

Lời thoại giữa bà và Thanh trong phần đầu tác phẩm chủ yếu xoay quanh những hoạt động trực tiếp, nhỏ nhặt của nhân vật Thanh. Bà hỏi Thanh. đã về đấy ư, đã ăn cơm chưa, sao không đi xe, dặn Thanh đi nghỉ ngơi, rửa mặt cho mát…”

Đoạn hội thoại cho thấy một người bà dường như luôn chờ đợi đứa cháu đi xa của mình trở về. Bà không hỏi thăm công việc, chỉ hỏi những chuyện nhỏ nhặt, lo cơm nước, nghỉ ngơi cho cháu.

Câu 4 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Phân tích những biểu hiện tình cảm giữa Nga và Thanh được miêu tả trong tác phẩm.

Phương pháp giải:

– Đọc văn bản “Dưới bóng hoàng lan”. 

– Đọc kỹ đoạn văn về cảm giác của Nga và Thanh khi gặp nhau.

– Hãy chú ý đến chi tiết trong lời nói và bầu không khí thể hiện tình cảm của hai người.

Lời giải chi tiết:

Những biểu hiện tình cảm của Nga và Thanh:

– Hành động: Thanh nắm tay dắt Nga ra vườn xem; Thanh với cành hoa xuống thấp để Nga tìm hoa. 

– Lời nói: “Những ngày em đến đây hái hoa, em nhớ anh quá” – Lời nói ấm áp và ân cần của Nga thể hiện nỗi nhớ Thanh mỗi lần cô đến hái hoa.

– Tâm trạng: Thanh và Nga tuy mới gặp và bày tỏ tình cảm với nhau nhưng đang đứng trước bờ vực chia tay nên tâm trạng vui vẻ nhưng vẫn ẩn chứa nỗi buồn.

→ Từ những biểu hiện cảm xúc của Nga và Thanh qua hành động, lời nói và bầu không khí, có thể thấy rõ những ngày Thanh xa cách, hai người đều nhớ thương nhau và tình cảm họ dành cho nhau Vẫn thắm thiết như ngày nào.

Câu 5 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài : Trong Dưới bóng hoàng lan, kỹ thuật viết truyện của Thạch Lam được thể hiện rõ nhất ở cốt truyện, nhân vật hay câu chuyện? Hãy phân tích một trong ba yếu tố này.

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản.

– Làm nổi bật nghệ thuật viết truyện của Thạch Lam bằng cách tập trung vào cốt truyện, nhân vật, chi tiết câu chuyện và phân tích chúng.

Lời giải chi tiết”

– Nghệ thuật viết truyện của Thạch Lam thể hiện ở cả ba yếu tố: cốt truyện, nhân vật và câu chuyện. Tuy viết truyện nhưng ông không chú trọng vào cốt truyện mà rất thơ mộng, lãng mạn.

– Nghệ thuật viết truyện của Thạch Lam được thể hiện rõ nét nhất qua các yếu tố lời kể.

+ Thạch Lam dùng một câu chuyện giàu cảm xúc để miêu tả khung cảnh ngôi nhà, khu vườn nơi Thanh sinh ra và lớn lên, nơi chứa chan những kỷ niệm đẹp đẽ của tuổi thơ Thanh.

+ Lời kể của truyện ngắn còn miêu tả cảm xúc của nhân vật chính, gợi lên sự thoải mái và hoài niệm. 

+ Với lời kể nhẹ nhàng, có thể dễ dàng nhận thấy tình yêu nồng nàn của Thanh đối với quê hương, bà ngay từ những dòng đầu tiên của tác phẩm.

+ Không chỉ khắc họa hình ảnh thiên nhiên với tình cảm yêu quê hương đất nước, truyện còn thể hiện hình ảnh tình yêu trong sáng giữa Nga và Thanh. Qua cuộc trò chuyện của Nga và Thanh, dù không có lời yêu thương nào được nói ra nhưng chúng ta có thể cảm nhận được bao nhiêu tình yêu ẩn chứa trong những lời nói đó.

Câu 6 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Bạn nghĩ tựa đề “Dưới bóng hoàng lan” có ý nghĩa gì?

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản

– Tìm hiểu ý nghĩa của nhan đề từ nội dung của văn bản.

Lời giải chi tiết:

Nhan đề “Dưới bóng hoàng lan” nhằm mục đích thông báo cho người đọc về nội dung câu chuyện.

– Nhan đề có ý nghĩa ẩn dụ, khơi dậy sự tò mò của người đọc về nội dung câu chuyện xoay quanh cây lan hoàng. 

– Cây Hoàng Lan như một nhân chứng, chứng kiến ​​tất cả những ký ức đẹp đẽ của Thanh từ thuở thơ ấu đến khi trưởng thành, minh chứng cho tình yêu trong sáng của Thanh và Nga

→ Tựa đề có ý nghĩa vô cùng quan trọng đối với tác phẩm và phần nào khẳng định vai trò của cây hoàng lan tây trong việc tạo nên toàn bộ tác phẩm.

Câu 7 (trang 52, SGK Ngữ văn 10, tập 2)

Đề bài: Cảnh nào trong truyện khiến em liên tưởng đến một bức tranh đẹp? Nếu phải chọn một cảnh để miêu tả thì em sẽ chọn cảnh nào? Tại sao?

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản. 

– Chú ý đến những câu mô tả cảnh vật và con người trong văn bản, nhấn mạnh rằng cảnh đó gợi lên những hình ảnh đẹp. 

– Tiếp theo, trả lời các câu hỏi em chọn cảnh nào để minh họa và tại sao. 

Lời giải chi tiết:

– Cảnh Thanh nằm dưới bóng cây hoàng lan và nghĩ về ký ức tuổi thơ làm tôi liên tưởng đếm những bức tranh đẹp miêu tả sự hòa hợp giữa con người và vạn vật.

– Nếu phải chọn một cảnh để miêu tả, có lẽ tôi sẽ chọn cảnh Thanh cài một bông hoa trên tóc Nga, một cảnh đẹp của tình yêu trong sáng. + Sự dịu dàng khi Thanh cài hoa lên tóc Nga, theo tôi, là khoảnh khắc lãng mạn và dịu dàng của cặp đôi.

+ Cây hoàng lan không chỉ gợi nhớ về tuổi thơ của Thanh mà còn là chứng nhân cho tình yêu lãng mạn của đôi uyên ương sau nhiều năm xa cách.

+ Làm ta liên tưởng đến hình ảnh chàng trai đứng dưới gốc cây hoàng lan, cài những bông hoa ngọt ngào, thơm dịu trên tóc cô gái.

Câu 8 (trang 52, SGK Ngữ văn 6, tập 2)

Đề bài: Nhà thơ Thế Lữ cảm nhận: Dưới bóng hoàng lan là tác phẩm “nhân từ như một lời yên ủi” (Thạch Lam – Về tác gia và tác phẩm, NXB Giáo dục, Hà Nội, 2003, tr.147). Hãy vận dụng gợi ý này để phân tích cảm xúc của tác giả về con người, cuộc sống được thể hiện trong tác phẩm. 

Phương pháp giải:

– Đọc kỹ văn bản. 

– Tìm hiểu ý nghĩa của góc nhìn của Thế Lữ trong truyện ngắn “Dưới bóng hoàng lan”. 

– Qua những gì đã tìm hiểu về tác phẩm và những góc nhìn trên, có thể phân tích được tình cảm của tác giả đối với con người, cuộc sống được thể hiện qua tác phẩm. Lời giải chi tiết:

Những tình cảm của tác giả đối với con người và cuộc sống được thể hiện trong tác phẩm.

– Đây là tình yêu quê hương sâu sắc của Thanh, một tình yêu ấm áp được thể hiện qua mối quan hệ giản dị nhưng gần gũi giữa bà và cháu. Dù đi làm xa nhưng Thanh vẫn luôn có đủ khoảng trống để nhớ về quê hương, nhớ về người bà tóc bạc, lưng gù và những kỷ niệm tuổi thơ dưới bóng lan.

– Bà Thanh yêu cháu không chỉ bằng tình yêu của người bà mà còn bằng tình yêu của cha, mẹ. Vì Thanh mồ côi từ nhỏ nên hai bà cháu “quấn quýt” nhau trong căn nhà trống vắng.

– Những cảm xúc đẹp đẽ vô cùng vẫn tỏa sáng trong tác phẩm. Đó là tình yêu đôi lứa, mối tình đầu dịu dàng, e thẹn nhưng cũng nồng nàn như hương hoa hoàng lan. Thanh và Nga là một đôi bạn trẻ thường xuyên đi chơi cùng nhau khi còn nhỏ và tình yêu của họ nảy nở dựa trên tình bạn tuổi thơ vô cùng đẹp đẽ. 

→ Tình người ấm áp, ngọt ngào như hương hoàng lan nhẹ nhàng lan tỏa khắp trang giấy.

5. Giá trị nội dung và giá trị nghệ thuật của tác phẩm “Dưới bóng hoàng lan”:

Giá trị nội dung:

– Ca ngợi câu chuyện tình cảm đẹp đẽo giữa Thanh và Nga.

– Những giây phút bình lặng bên gia đình, quê hương thân thuộc. 

Giá trị nghệ thuật:

– Nghệ thuật tả cảnh đặc sắc

– Ngôn ngữ giản dị, nhẹ nhàng, thấm thía.