Những ưu điểm và hạn chế của dân chủ trực tiếp là gì?

1. Khái niệm dân chủ trực tiếp:

Có thể thấy dân chủ là một hệ thống chính trị đã tồn tại từ thời cổ đại ngay cả trước khi  hình thành nhà nước. Dân chủ là việc tổ chức thiết chế chính trị xã hội thừa nhận nguyên tắc bình đẳng, tự do và quyền con người. Dân chủ trực tiếp là một trong những hình thức dân chủ. Khái niệm dân chủ ban đầu được hiểu là công việc  dân chủ của nhân dân đối với lãnh thổ mình sinh sống, xuất phát từ  nhu cầu của xã hội, nhân dân lập ra nhà nước và trao cho nhà nước quyền đại diện cho nhân dân để quản lý xã hội. 

Nói cách khác, dân chủ trực tiếp là một hệ thống cho phép tất cả các bên có tiếng nói trong quá trình ra quyết định, thông qua lá phiếu của chính họ, về bất kỳ vấn đề nào phát sinh. Về thể chế, dân chủ trực tiếp là nền dân chủ trong đó: 

– Mọi công dân tham gia trực tiếp, liên tục và không qua trung gian vào quá trình ra quyết định tối cao. 

– Những ranh giới giữa giai cấp thống trị và giai cấp bị trị bị xóa bỏ 

– Ranh giới giữa chính quyền và xã hội dân sự bị xóa bỏ. Dân chủ trực tiếp là hình thức dân chủ đơn giản và sơ khai nhất, được hiểu là sự thể hiện ý chí của công dân đối với các vấn đề của đất nước mà không thông qua  một tổ chức nào. Các hình thức  dân chủ trực tiếp ở một số nước hiện nay có thể kể đến như bầu cử, bầu Quốc hội, trưng cầu ý dân, đối thoại trực tiếp giữa nhân dân với cơ quan nhà nước, … 

Ví dụ: Mọi công dân có đủ tư cách bỏ phiếu trực tiếp để bầu người mà mình tin tưởng, có đủ điều kiện, tiêu chuẩn tham gia Hội đồng nhân dân các cấp, Đại biểu Quốc hội. 

2. Ưu điểm của dân chủ trực tiếp:

Có thể khẳng định dân chủ trực tiếp là phương tiện cơ bản nhất thể hiện ý chí của nhân dân đối với nhà nước. Pháp luật quy định Nhà nước  có trách nhiệm công khai, minh bạch mọi thông tin phát sinh từ  hoạt động quản lý Nhà nước. Tất cả họ đều được người dân tiếp cận và nắm bắt thông qua các quảng cáo địa phương, truyền hình, sách, đài phát thanh, … và các phương tiện truyền thông khác. 

Cho phép người dân lấy lại quyền lực từ các đảng  chính trị hoặc từ các quan chức dân cử để đảm bảo rằng quyền lực được thực thi vì lợi ích của đại bộ phận nhân dân chứ không phải vì lợi ích của một nhóm, cá nhân riêng lẻ nào trong xã hội. Để nhân dân quyết định và làm chủ đường lối phát triển của đất nước. 

Thúc đẩy sự tham gia của cộng đồng trong quản lý nhà nước và quản lý xã hội. Nâng cao hiệu quả hoạt động của bộ máy nhà nước, nhất là  cơ quan lập pháp. Buộc các chính trị gia phải có sự cạnh tranh (uy tín, ảnh hưởng), như vậy mới củng cố được trách nhiệm giải trình của họ trước nhân dân. Chấm dứt khủng hoảng chính trị và khôi phục nền dân chủ nghị viện. 

Cử tri được thảo luận trực tiếp để đi đến thống nhất về các quyết sách, kế hoạch hành động trên các lĩnh vực kinh tế, chính trị, văn hóa, xã hội,… cho đa số.  Mọi công dân đều bình đẳng không phân biệt nam nữ, tôn giáo, thành phần xã hội…; thu thập được nhiều ý kiến ​​hay, có giá trị của nhân dân để Đảng, nhà nước hoạch định chính sách, pháp luật; phát huy tinh thần tự lực tự cường của nhân dân, tuyên truyền rộng rãi. 

Do đó, trong hình thức dân chủ trực tiếp, nhân dân có quyền bày tỏ quan điểm, chính kiến ​​của mình mà không phải thông qua một tổ chức nào, không bị các tổ chức này cản trở, chi phối. Dân chủ trực tiếp thể hiện trách nhiệm của mỗi người dân đối với Nhà nước

3. Hạn chế của dân chủ trực tiếp:

Bên cạnh những ưu điểm nêu trên, dân chủ trực tiếp cũng có những nhược điểm cụ thể: 

 – Nước ta có dân số đông và ngày càng phát triển. Công tác quản lý dân cư của các cấp chính quyền cũng là vấn đề luôn phải được quản lý chặt chẽ. 

 – Với dân số đông, dân tộc, tôn giáo đa dạng, cần  có  tổ chức  tập hợp và đại diện cho nhân dân phát biểu ý kiến, còn gọi là dân chủ gián tiếp. 

 – Dân chủ trực tiếp chỉ được triển khai khi có  sự kiện lớn như bầu cử Quốc hội.  

 – Khá tốn kém (chi phí tổ chức bỏ phiếu, trưng cầu ý dân, lấy ý kiến ​​nhân dân). Các quyết định của người dân  có thể bị ảnh hưởng bởi chính phủ, các đảng phái chính trị và giới truyền thông. 

 – Có thể rất trang trọng nếu nó không thu hút  sự chú ý của một số lượng lớn người. 

 – Có thể đe dọa quyền  thiểu số và  chia rẽ  xã hội hơn nữa. 

 – Làm chậm quá trình ra quyết định đối với các vấn đề quốc gia và cộng đồng. 

 – Phạm vi còn hẹp, lúc đầu mới chỉ ở mức độ vi mô. Nó phụ thuộc vào mức độ ý thức của mọi người. 

4. Những hình thức dân chủ trực tiếp tại Việt Nam:

Hình thức thực hiện dân chủ trực tiếp cũng có nhiều quan niệm khác nhau về quan điểm tiếp cận. Nhưng xét về giá trị, khoa học chính trị và pháp lý Việt Nam có sự đồng thuận tương đối trong việc thừa nhận các hình thức phổ biến nhất của dân chủ trực tiếp, cụ thể: bầu cử, bãi nhiệm đại biểu, trưng cầu dân ý, thực hiện quyền sáng kiến ​​lập pháp, toàn dân bầu và lấy ý kiến ​​quyết định ở cơ sở. 

Bên cạnh đó, ở một số hình thức thể hiện ý chí khác của công dân cũng mang dấu hiệu dân chủ trực tiếp (ý chí trực tiếp thể hiện, tự mình thực hiện và quyền lực) cũng có thể được coi là dân chủ trực tiếp. Các biểu hiện của dân chủ ở Việt Nam gồm: Khiếu nại, tố cáo, phản biện xã hội, tư vấn và tình nguyện xã hội. Tuy nhiên, một số hình thức sơ đẳng nhất, mang đầy đủ các đặc điểm của dân chủ trực tiếp, được gọi là  chế độ gắn liền với nhà nước, phân biệt với đặc quyền; là phương thức điều hành phổ biến: thể hiện ý chí chủ quan trong các lĩnh vực gắn với quản lý Nhà nước, quản lý xã hội; ý chí được thể hiện  trực tiếp, không  thông qua  chủ thể trung gian  và có hiệu lực trực tiếp, phải được thực hiện ngay. 

Do đó, dựa theo tiêu chí trên, có thể nói dân chủ trực tiếp ở Việt Nam có những hình thức thực hiện cơ bản sau đây: 

 – Bầu, bãi nhiệm đại biểu dân cử

 – Trưng cầu ý dân 

 – Trực tiếp dân chủ cơ sở.  

Hiện nay, ở một mức độ nào đó, một số hình thức hoạt động khác của quyền lực nhân dân cũng phản ánh, ở những mức độ khác nhau, những đặc điểm cơ bản của nền dân chủ trực tiếp. Đây cũng phải được xác định là những biểu hiện đa dạng và cụ thể của dân chủ trực tiếp trong cơ chế tập quyền ở nước ta hiện nay. Tuy nhiên, trong phạm vi bài viết này, Luật Dương Gia chỉ tập trung nghiên cứu, đánh giá các phương thức thực hiện dân chủ trực tiếp cơ bản, phổ biến mà thực tiễn pháp luật Việt Nam quy định. Các hoạt động cụ thể nhằm thực hiện dân chủ trực tiếp có thể là bình luận về các quyết định và văn bản hành chính của cùng một quan chức  hoặc các cuộc bầu cử  dân chủ trực tiếp của nhiều cơ quan. những hình thức, phương tiện, cơ chế pháp lý cụ thể để nhân dân trực tiếp thực hiện quyền dân chủ, thể hiện quyền làm chủ xã hội của mình. Thông thường, trong thể chế  dân chủ trực tiếp, trưng cầu ý dân là hình thức cao nhất của dân chủ trực tiếp, qua đó nhân dân trực tiếp thể hiện ý chí của mình trong việc quyết định các vấn đề quốc sách. Trên thế giới, ở nhiều quốc gia, trưng cầu dân ý được coi là một hình thức dân chủ thuần túy và rất phổ biến